اخبار

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

سخن در این بود که آیا متنجِّس، منجِّس است یا نه؟ بعد از بحث‏های طولانی و مفصلی که در این زمینه داشتیم و ادله موافقین و مخالفین را محضر دوستان عزیز مطرح کردیم، کلام به اینجا رسید که آیا در صورتی که متنجِّس با چیزی ملاقات کند تمام احکام نجس بر آن بار می‏شود یا نه؟ مرحوم سید (ره) به احتیاط استحبابی حکم کردند، بحث حول این محور بود که مثلاً اگر لباسی که به وسیله بول، متنجِّس شده سپس لباس دیگری با آن ملاقات می‏کند یا ظرفی که سگ در آن ولوغ کرده و بعد آب داخل آن در ظرف دیگری ریخته می‏شود آیا در فرض اول (مسئله بول) نسبت به لباس دوم، تعدد غَسل لازم است ؟ همچنین آیا ظرف دومی که آب ولوغ در آن ریخته شده باید تعفیر (خاکمالی) شود یا نه؟ یعنی آیا تعفیر، شامل ظرف دوم هم می‏شود یا نه؟ عرض کردیم مرحوم سید (ره) بعد از اینکه قائل به عدم وجوب تعفیر شدند گفتند تعفیر ظرف دوم مستحب است.

ولی ما گفتیم ظاهراً نمی‏توان وجوب تعفیر را نسبت به ظرف دوم و سوم جاری کرد؛ چون عمده دلیلیکه در اینجا وجود دارد صحیحه بقباق است که از ظاهر این روایت فقط تعفیر ظرف اول استفاده می‏شود.

عَنِ الْفَضْلِ أَبِي الْعَبَّاسِ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ فَضْلِ الْهِرَّةِ وَ الشَّاةِ وَ الْبَقَرَةِ- وَ الْإِبِلِ وَ الْحِمَارِ وَ الْخَيْلِ وَ الْبِغَالِ وَ الْوَحْشِ وَ السِّبَاعِ، فَلَمْ أَتْرُكْ شَيْئاً إِلَّا سَأَلْتُهُ عَنْهُ فَقَالَ: لَا بَأْسَ بِهِ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى الْكَلْبِ، فَقَالَ: رِجْسٌ نِجْسٌ لَا تَتَوَضَّأْ بِفَضْلِهِ وَ اصْبُبْ ذَلِكَ الْمَاءَ وَ اغْسِلْهُ بِالتُّرَابِ أَوَّلَ مَرَّةٍ ثُمَّ بِالْمَاءِ»[1]؛ می‏گوید در مورد نیم خورده گربه، گوسفند، گاو، شتر، الاغ، اسب، قاطر، وحوش و درندگان و آنچه از این قبیل به ذهنم می‏رسید از امام صادق (ع) سؤال کردم که نیم خورده اینها چه حکمی دارد؟ حضرت (ع) فرمودند: اشکالی ندارد، تا جایی که سخن به سگ منتهی شد که باقی مانده سگ چه حکمی دارد؟ حضرت (ع) فرمودند: رجس و نجس است و با باقی مانده سگ وضوء نگیر و آبی را که سگ به آن دهان زده بریز و آن ظرف را ابتداء به وسیله خاک، خاکمالی و سپس به وسیله آب بشوی.

ظاهر این روایت دلالت دارد بر اینکه حتماً باقی مانده آنچه سگ از آن خورده در ظرف هست که حضرت (ع) می‏فرمایند: آن را بریز و تبعاً شامل ظرفی می‏شود که سگ در آن ظرف آب خورده نه ظرف خالی؛ به تعبیر روشن‏تر از این روایت استفاده می‏شود ظرفی که سگ از آب آن خورده و مقداری از آن آب در ظرف باقی مانده مورد نظر بوده، چون حضرت (ع) دستور می‏دهند باقی مانده آب را بریز، یعنی کأنّ یک نوع مباشرت در این حکم وجود دارد، یعنی ظرفی که سگ ازآب آن خورده و مقداری از آن آب هم باقی مانده و حضرت (ع) دستور می‏دهند آن آب را بریزید باید خاکمالی و با آب شسته شود، اما نسبت به ظرف دوم و سوم از این روایت چیزی استفاده نمی‏شود که حکم ظرف اول را داشته باشند.

ان قلت:

ممکن است ادعا شود این ملاک (ملاک در علت تنجّس یا علت تعفیر) در ظرف دوم و سوم هم وجود دارد و گفته شود ملاک برای حکم به تعفیر این است که آبِ باقی مانده در ظرف همان آبی است که سگ در آن ولوغ کرده چه این آب در ظرف اول باشد و چه این آب در ظرف دوم و سوم ریخته شود، پس چون در اینجا وحدت ملاک وجود دارد و ظرف دوم و سوم هم همان ملاک ظرف اول را دارند در نتیجه حکم تعفیر که نسبت به ظرف اول جاری می‏شد نسبت به ظرف دوم و سوم هم جاری می‏شود.

قلنا:

این کلام در صورتی صحیح است که ملاکات احکام را بدانیم اما اگر ملاک را ندانیم و نظر شارع منحصر به ظرف اول شود و نتوانیم نسبت به ظرف دوم و سوم ملاک‏گیری کنیم در نتیجه باید بین ظرف اول و دوم و سوم فرق گذاشت به این نحو کهحکم تعفیر را نسبت به ظرف اول جاری و نسبت به ظرف دوم و سوم جاری ندانیم.

ممکن است نکته‏ای به ذهن برسد و آن اینکه هر چند ممکن است دلیلی بر این مطلب پیدا نشود اما حقیقت امر این است که وقتی به عرف مراجعه می‏شود عرف بین ظرف اول و دومفرقی نمی‏بیند و آب ظرف دوم و سوم همان آبی است که در ظرف اول بوده چون فرض این است که سگ خودِ ظرف را نلیسیده و مظروفیت هم در اینجا ملاک حکم نیست، بنابراین خود ظرف خصوصیتی ندارد بلکه خصوصیت در مظروفیت است و مظروفیت، بین ظرف اول و دوم و سوم مشترک است. لذا عرض می‏کنیم چون خودِ ظرف خصوصیتی ندارد و خصوصیت تنها مربوط به مظروفیت؛ یعنی آبی که سگ در آن ولوغ کرده می‏باشد، شارع مقدس دستور به تعفیر آن ظرف داده و این آب بعینه همان آبی است که در ظرف دوم و سوم ریخته شده، لذا احتیاطی که ما در اینجا مطرح می‏کنیم فراتر از احتیاط استحبابیِ مطرح شده از طرف مرحوم سید (ره) است و این احتیاط، احتیاط وجوبی می‏باشد.

نتیجه: اینکه گفته شد: «المتنجِّس، منجِّسٌ کالنجس و لکن لایجری علیه احکام النجس»، به نظر می‏رسد در مواردی مثل ولوغ کلب و امثال آن، حکم ظرف دوم و سوم هم همان حکم ظرف اول است یعنی باید همانند ظرف اول خاک‏مالی شوند

مسئله 240: «قد مر أنه يشترط في تنجس الشي‌ء بالملاقاة تأثره فعلى هذا لو فرض جسم لا يتأثر بالرطوبة أصلا كما إذا دهن على نحو إذا غمس في الماء لا يتبلل أصلا، يمكن أن يقال إنه لا يتنجس بالملاقاة و لو مع الرطوبة المسرية و يحتمل أن يكون رِجل الزَّنبور و الذباب و البَقّ من هذا القبيل‌»[2]؛ مرحوم سید می‏فرماید: قبلاً عرض کردیم که زمانی چیزی به وسیله ملاقات با نجاست، حکم نجاست پیدا می‏کند که نجس بتواند در آن تأثیر بگذارد، بنابراین اگر جسمی را فرض کردید که رطوبت مسریه در آن اثر نمی‏کند، مثل اینکه اطراف چیزی به گونه‏ای روغن مالی شود که اگر در آب فرو رود مرطوب نمی‏شود و روغن مانع از مرطوب شدن آن شیء می‏شود، در این صورت آن شیء با ملاقات با نجس، نجس نمی‏شود هر چند رطوبت آن مسریه باشد- فرض این است که چنین رطوبتی تأثیرگذار نیست- همچنین احتمال داردپای زنبور، مگس و پشه هم از این قبیل باشند، یعنی با ملاقات با نجس نجس نمی‏شوند- البته در صورتی که عین نجاست در پای این حشرات نباشد- هر چند دارای رطوبت مسریه باشند، چون آن رطوبت تأثیر گذار نیست.

پس فرمایش مرحوم سید (ره) یک کبری دارد و یک صغری؛ کبرای کلام ایشان این بود که در تنجّس شیء، شرط شد که آن شیء از نجاست متأثر شود در صورتی که رطوبت موجود در آن مسریه باشد اما اگر شیئی باشد که تحت تأثیر نجاست قرار نگیرد، مثل ظرفی که روغن مالی شده در این صورت به نجاست آن حکم نمی‏شود.

کبرای مسئله(تأثر شیء از ملاقات با نجس)روشن و واضح است؛ چون یک امر ارتکازی است و عرف هم همین نظر را دارد و ملاقات نجس را به این نحو قابل قبول می‏داند که تأثیرگذار باشد اما اگر شیئی که می‏خواهد ملاقات کند حالت جفاف داشته باشد؛ یعنی خشک باشد نمی‏تواند تأثیرگذار باشد، بنابراین اصل سرایت نجاست در صورتی است که تأثیرگذار باشد و این جای بحث ندارد.

نسبت به صغرای مسئله (مصادیق مذکور در مسئله) هم مادر رابطه با شیئی که روغن مالی شده اجمالاً نظر مرحوم سید (ره) را به حسب ارتکاز عرفی تأیید می‏کنیم و معتقدیم نسبت به موردی که ظرف روغن مالی شده چون مانع از سرایت است، به نجاست آن حکم نمی‏شود اما نسبت به بقیه موارد مذکور در مسئله مثل پای زنبور، مگس و پشه اگر ویژگی مطرح شده درباره پای این حشرات را به اثبات رساندیم که حالت جیوه بودن و زنبق بودن پای این حشراتاست، می‏شود تعدی کرد و اینها دائر مدار عرف است. آنچه الآن برای ما مهم است کبرای مسئله است و نسبت به مصادیق باید به عرف مراجعه کرد چون شأن فقیه این نیست که به مصادیق اشاره کند بلکه شأن او فقط بیان کبریات مسئله است، چون در عرف اگر مصادیق مطابق با کبرای مسئله باشد حکم کبری بر آن منطبق و اگر مطابق نبود حکم کبری بر آن منطبق نیست؛ مثلاً فقیه حد کرّ را بیان می‏کند اما اینکه آیا این مورد کرّ است یا نه کار فقیه نیست بلکه باید به عرف رجوع شود که آیا آن ملاک کلی که فقیه بیان کرده بر این مورد قابل انطباق است یا نه.

بعضی از بزرگان از جمله مرحوم آقای خویی (ره) می‏گویند ما کبرای مسئله را قبول داریم اما نسبت به صغری؛ یعنی مصادیقی که مرحوم سید (ره) بیان کرده تردید داریم و معتقدیم حتی در جایی که ظرف روغن مالی شده، همچنین در پای زنبور و مگس و پشه هم سرایت نجاست امکان دارد.

مسئله241: «الملاقاة في الباطن لا توجب التنجيس فالنخامة الخارجة من الأنف طاهرة و إن لاقت الدم في باطن الأنف نعم لو أدخل فيه شي‌ء من الخارج و لاقى الدم في الباطن فالأحوط فيه الاجتناب»[3]؛ ملاقات در باطن موجب تنجیس نیست، پس اخلاط خارج شده از بینی پاک است هر چند در باطنِ بینی با خون ملاقات کرده باشد، بله اگر چیزی از خارج داخل بینی شود و با خون داخل بینی ملاقات کرد، احتیاط واجب این است که از آن باید اجتناب شود و نجس است.

فروض مسئله:

این مسئله دارای چهار فرض است:

فرض اول:

جایی که نجاست و ملاقات کننده با آن، هر دو در باطنِبدن هستند؛مانند خون درون رگ‏ها و غائطی که در داخل بدن است و با محل خودش ملاقات می‏کند، در این صورت چنین ملاقاتی محکوم به نجاست نیست و دلیلی بر نجاستِ باطن وجود ندارد، زیرا اوامرِ ارشادیِ شارع نسبت به شستن یک شیء، دال بر نجاست آن شیء می‏باشد لذا از امر به غَسل که از طرف شارع صادر شده به نجاست شیء مورد نظر پی می‏بریم و در رابطه با نجاساتی که در باطنِ بدن است چنین امر به غَسلی از ناحیه شارع نیامده لذا ما دلیلی بر نجاست آنها نداریم، پس دلیل بر نجاست، امر به غَسل از طرف شارع است و در باب نجاسات باطن از ناحیه شارع امر به غَسلی نیامده لذا چون دلیلی بر نجاست باطنی نداریم بنابراین آنچه از نجاسات که در باطن بدن است نجس نمی‏باشد.

«والحمد لله رب العالمین»