اخبار

 

 

 

 

 

 

 

 «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته

مرحوم سید (ره) فرمود که یکی از شرائط مطهِّر بودن آب این است که هنگام استعمال، تغییر نکند. عرض کردیم که این مسئله سه صورت دارد؛ صورت اول این است که تغییر در غَسله‏ای اتفاق بیفتد که به طهارت منجر می‏شود، صورت دوم این است که تغییر در غَسله‏ای اتفاق بیفتد که مزیل نجاست است و صورت سوم جایی است که تغییر به وسیله اوصاف متنجِّس باشد نه نجس. بحث در رابطه با صورت اول و دوم تمام شد و نتیجه این شد که در فرض اول چون غَسل منجر به طهارت می‏شد عدم تغییر آب، معتبر است و آب اگر تغییر پیدا کند مطهِّر نخواهد بود چون امکان ندارد فاقد شیء معطی شیء باشد یعنی نمی‏شود آبی که خودش متنجِّس است موجب تطهیر شیءِ نجس شود. اما در فرض دوم که شستن صرفاً برای ازاله نجاست بود عرض کردیم که تغییر آب خدشه‏ای به مطهِّریت آب نمی‏زند و مشکلی ایجاد نخواهد کرد یعنی اگر تغییری در آب مزیل نجاست ایجاد شد با جایی که تغییر نمی‏کند تفاوتی نخواهد داشت و دلیلی بر اعتبار عدم تغییر وجود ندارد و اطلاقات وارد شده در روایات نیز منصرَف به این مورد (غَسله مزیل نجاست) نیست بر خلاف فرض اول (غسله منجر به طهارت) که اطلاقات، منصرَف به جایی بود که خودِ آب که می‏خواهد مطهِّر باشد نباید تغییر کند.

بررسی صورت سوم

آیا در اثناء غَسل (شستن)، عدم تغییر آب به اوصاف متنجِّس معتبر است یا نه؟ و به تعبیر دیگر آیا معتبر است که آب تغییر نکند حتی به اوصاف متنجِّس یا معتبر نیست؟

اگر تغییری در آب در اثناء غَسل به وجود آمد و این تغییر از ناحیه اوصاف متنجِّس بود یعنی متنجِّس، رنگ خاص، بوی خاص یا طعم خاص داشت و در هنگام شستن آن به وسیله آب، آب رنگ، بو یا طعم متنجِّس را به خود بگیرد اشکالی نخواهد داشت و حتی اگر این تغییر حاصل شده از جانب متنجِّس در غَسله‏ی منجر به تطهیر باشد باز هم مشکلی ایجاد نخواهد کرد و لطمه‏ای به مطهِّریت آب نخواهد زد و تعبیرات وارد شده در روایات نیز در رابطه با تغییر حاصل شده از ناحیه نجس است نه تغییر حاصل شده از ناحیه متنجِّس؛ مثلاً در صحیحه ابن بزیع [عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى رَجُلٍ أَسْأَلُهُ أَنْ يَسْأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع) فَقَالَ: «مَاءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا يُفْسِدُهُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا أَنْ يَتَغَيَّرَ رِيحُهُ أَوْ طَعْمُهُ فَيُنْزَحُ مِنْهُ حَتَّى يَذْهَبَ الرِّيحُ وَ يَطِيبَ طَعْمُهُ لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً»[1]] که در رابطه با چیز نجسی که در آب چاه افتاده، حضرت (ع) فرموده است که اگر بو یا مزه آب چاه تغییر کرده باشد باید به اندازه‏ای از چاه، آب کشیده شود که بو و مزه نجس بر طرف شود. لذا منظور از تغییر آب چاه، تغییر حاصل شده از ناحیه نجس است نه از ناحیه متنجِّس.

بنابراین تغییر حاصل شده از ناحیه متنجِّس مشکلی ایجاد نمی‏کند و به مطهِّریت آب لطمه‏ای نمی‏زند مگر اینکه تغییر آب به اندازه‏ای باشد که آب، مضاف شود که در این صورت ما نیز قبول داریم که آب مضاف، مطهِّر نیست. بنابراین، تغییر نباید به گونه‏ای باشد که آب مستعمَل را به آب مضاف تبدیل کند.

مرحوم سید (ره) نیز در چند جا به همین مطلب اشاره کرده است؛ مثلاً در مسئله 9 از فصل میاه فرموده است که: «و أن يكون التغير بأوصاف النجاسة دون أوصاف المتنجس»[2]؛ تغییری مانع از تطهیر است که از ناحیه نجاست باشد نه از ناحیه متنجِّس.

همچنین مرحوم سید (ره) در مسئله 11 از همین فصل نیز فرموده است: «فالمناط تغير أحد الأوصاف المذكورة بسبب النجاسة»[3]؛ مناط برای نجس شدن آب این است که اوصاف آن به سبب نجاست، تغییر کند.

نتیجه: تغییر آب فقط در صورتی به مطهِّریت آب خدشه وارد می‏کند که در غَسله‏ای باشد که به طهارت منجر می‏شود ولی اگر تغییر در غَسله‏ای باشد که مزیل نجاست است یا آن تغییر از ناحیه متنجِّس باشد مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

شرط سوم

«و منها طهارة الماء و لو في ظاهر الشرع»[4]؛ یکی دیگر از شرائط تطهیر آب این است که باید آب پاک باشد ولو در ظاهر شرع.

منظور از عبارت «ولو فی ظاهر الشرع» این است که گاهی طهارتِ آب واقعاً احراز می‏شود لکن گاهی احراز طهارت، واقعی نیست بلکه ظاهری است یعنی آب قبلاً پاک بوده و اکنون شک داریم نجس شده یا نه که در این صورت بقاء طهارت سابق را استصحاب می‏کنیم یا اینکه در جایی که شک در طهارت داریم، قاعده طهارت را جاری می‏کنیم. بنابراین، مرحوم سید (ره) می‏فرماید: یکی از شرائط مطهِّر بودن آب این است که پاک باشد و فرقی نیست بین اینکه طهارتِ آب واقعی باشد یا ظاهری.

دلیل

یکی دیگر از شرائط مطهِّر بودن آب این است که آب باید پاک باشد زیرا؛

اولاً: فاقد شیء نمی‏تواند معطی شیء باشد لذا برای اینکه آب بتواند مطهِّر باشد باید خودش پاک باشد و این شرط مسلّم است که جای بحث ندارد.

ثانیاً: روایاتی وجود دارد که از آنها استفاده می‏شود که هر جا آبی متنجِّس شد قابل استفاده نیست و مصارفی که متوقف بر طهارت آب است از آن سلب می‏شود.

روایت اول: عَنِ الْفَضْلِ أَبِي الْعَبَّاسِ فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْكَلْبِ فَقَالَ: «رِجْسٌ نِجْسٌ لَا يُتَوَضَّأْ بِفَضْلِهِ وَ اصْبُبْ ذَلِكَ الْمَاءَ وَ اغْسِلْهُ بِالتُّرَابِ أَوَّلَ مَرَّةٍ ثُمَّ بِالْمَاءِ»[5]؛ ابو العباسِ بقباق از امام صادق (ع) درباره سگ سؤال کرد، حضرت (ع) فرمودند: نجس است. آب نیم خورده سگ را دور بریزید و با آن وضو نگیرید و ظرف آب را ابتدا با خاک و سپس با آب بشویید.

روایت دوم: عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ مَعَهُ إِنَاءَانِ فِيهِمَا مَاءٌ وَقَعَ فِي أَحَدِهِمَا قَذَرٌ لَا يَدْرِي أَيُّهُمَا هُوَ وَ لَيْسَ يَقْدِرُ عَلَى مَاءٍ غَيْرِهِ قَالَ يُهَرِيقُهُمَا جَمِيعاً وَ يَتَيَمَّمُ»[6]؛ سماعه می‏گوید که از امام صادق (ع) درباره مردی سؤال کردم که دو ظرف به همراه دارد و نجاستی در یکی از آن دو واقع شده و او نمی‏داند کدام ظرف است و آبی غیر آب آن دو ظرف در اختیار ندارد، حضرت (ع) فرمود که آب هر دو ظرف را بریزد و تیمم بگیرد و با تیمم نماز بخواند.

روایت سوم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الدَّجَاجَةِ وَ الْحَمَامَةِ وَ أَشْبَاهِهِمَا تَطَأُ الْعَذِرَةَ ثُمَّ تَدْخُلُ فِي الْمَاءِ يُتَوَضَّأُ مِنْهُ لِلصَّلَاةِ، قَالَ: «لَا إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْمَاءُ كَثِيراً قَدْرَ كُرٍّ مِنْ مَاءٍ»[7] علی بن جعفر در این روایت صحیحه از برادرش موسی بن جعفر (ع) درباره مرغ و کبوتر و امثال آن که روی عذره پا می‏گذارند و سپس در آب داخل می‏شوند، سؤال کرد که آیا برای نماز خواندن می‏توان با آن آب وضو گرفت یا نه؟ حضرت (ع) فرمود که نه، مگر اینکه آب، کثیر و به اندازه کُر باشد.

روایت چهارم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ رَعَفَ فَامْتَخَطَ فَصَارَ بَعْضُ ذَلِكَ الدَّمِ قَطْراً صِغَاراً فَأَصَابَ إِنَاءَهُ ‌هَلْ يَصْلُحُ لَهُ الْوُضُوءُ مِنْهُ فَقَالَ: «إِنْ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً يَسْتَبِينُ فِي الْمَاءِ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ كَانَ شَيْئاً بَيِّناً فَلَا تَتَوَضَّأْ مِنْهُ»[8]؛ علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (ع) درباره مردی سؤال کرد که خون دماغ کرده است، پس خواست آب بینی خود را بیرون بریزد، پس بعضی از آن خونی که در دماغش بود به صورت قطره‏های کوچکی به ظرفش اصابت کرد، آیا صحیح است که با این آب وضو بگیرد؟ حضرت (ع) فرمود که اگر چیزی از آن خون در آب پیدا و آشکار نیست اشکالی ندارد اما اگر ذرات خون در آب ظاهر است پس نباید با آن آب وضو بگیرد.

با توجه به روایات فوق نتیجه این می‏شود که یکی از شرائط مطهِّریت آب این است که خودِ آب، پاک باشد.

شرط چهارم

«و منها إطلاقه بمعنى عدم خروجه عن الإطلاق في أثناء الاستعمال»[9]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید که یکی دیگر از شرائط تطهیر، اطلاق آب است به معنای اینکه آب در اثناء استعمال نباید از اطلاق خارج شود.

از کلام مرحوم سید (ره) استفاده می‏شود که آب مضاف نمی‏تواند مطهِّر باشد هر چند پاک باشد.

«والحمد لله رب العالمین»