درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 5 خرداد 1394 موضوع جزئی: الأول من المطهّرات، الماء- تطهیر غذایی که لای داندان مانده است مصادف با: 7 شعبان 1436 سال: ششم جلسه: 97 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته
فرع اولی که در مسأله 347 بیان شد این بود که اگر کسی غذای نجسی را بخورد و غذا در بین دندانهایش باقی بماند، ذرات باقی مانده در دهان نجس است و باید تطهیر شود.
نظر برخی از بزرگان این است که در مواردی که انسان، غذای نجسی را بخورد و ذرات آن غذا در بین دندانهایش بماند، استصحاب طهارت را جاری میکنیم و به طهارت آن غذا حکم میشود اما نظر ما این است که در اینجا جایی برای جریان استصحاب نیست چرا که ما یقین داریم که غذایی که بین دندانها باقی مانده است از قبل نجس بوده است.
عرض شد که در این صورت اگر شرایط تطهیر به وسیله مضمضه فراهم باشد مضمضه، موجب طهارت غذای باقی مانده بین دندانها میشود.
فرع دوم این بود که گاهی غذایی که انسان میخورد پاک است ولی هنگام خوردنِ غذا، خون از بین دندانها خارج میشود که دو حالت برای این فرض متصور است؛
حالت اول: خون خارج شده از بین دندانها با غذا ملاقات نکرده است که در این مورد طبعاً تنجّسی نیز در کار نیست و غذا پاک است.
حالت دوم: گاهی آب دهان با خون ملاقات میکند و سپس آن آب با غذا ملاقات میکند که باعث مرطوب شدن غذا میشود، در این حالت نیز نمیتوان به نجاست غذا حکم کرد زیرا آب دهان و خون در فضای دهان هستند و جوف محسوب میشوند، و چیزی که در باطن بدن باشد نجس نمیشود لذا آب دهان به دلیل ملاقات با خون، متنجّس نمیشود.
سؤال: اگر خون خارج شده از بین دندانها با غذای پاکی که در دهان است ملاقات کند چه حکمی دارد؟
پاسخ: مرحوم سید (ره) فرموده است که غذا در باطنِ بدن با نجس ملاقات کرده است و دلیلی نیز اقامه نشده است که نجاسات در باطن، منجِّسِ ملاقی است لذا [بر اساس این نظریه] اگر خونِ داخل دهان با غذا ملاقات کند باعث نجاست غذا نمیشود.
عدهای از طرفداران مرحوم سید (ره) گفتهاند که فرقی نمیکند که آن چیزی که در باطنِ بدن با نجس ملاقات کرده است از اجزای بدن باشد یا غیر از اجزای بدن باشد.
البته مرحوم سید (ره) در ادامه مسأله فرموده است که احتیاط در این است که انسان از این غذا [غذای پاکی که در دهان با خون ملاقات کرده است] اجتناب کند.
دلیل مرحوم سید (ره) برای حکم احتیاط
قدر متقین در این مورد این است که اگر ملاقات در باطن تحقق پیدا کند فقط در صورتی باعث نجاست نمیشود که ملاقی و ملاقا (ملاقات کننده و ملاقات شونده) هر دو جزء باطن بدن باشند مثلاً اگر مقداری خون در بینی انسان وجود داشته باشد، نمیتوان گفت که باطن بینیِ او نجس است اما اگر انسان انگشت خود را داخل بینی کند، چون ملاقی [انگشت] از خارج آمده است، باعث اشکال میشود و احتیاط در این است که انسان انگشت خود را بشوید.
کلام مرحوم آقای خویی (ره)
مرحوم آیت الله خویی (ره) نکتهای را مطرح کرده است که اگر جسم طاهر، داخل جوف (باطن بدن) شود (مانند سُرنگ که برای خون گرفتن وارد بدن میکنند) زمانی که از بدن بیرون میآید اگر خون همراه آن نباشد به نجاست آن حکم نمیشود.
مسأله 348: «آلات التطهير كاليد و الظرف الذي يغسل فيه تطهر بالتبع فلا حاجة إلى غسلها و في الظرف لا يجب غسله ثلاث مرات بخلاف ما إذا كان نجسا قبل الاستعمال في التطهير فإنه يجب غسله ثلاث مرات كما مر«.[1]
مرحوم سید (ره) فرموده است که در مورد آلات تطهیر مانند دست و یا ظروفی که به وسیله آن، اشیاء نجس شسته میشود، قاعده تبعیت جاری میشود لذا آلات تطهیر بعد از شستنِ شئ نجس به تبع تطهیر متنجّس، پاک میشوند و لازم نیست که بعد از شستن شئ نجس، جداگانه شسته شوند.
و در ظرف [مثلاً ظرفی که در داخل آن، شئ نجس شسته میشود] بعد از پاک شدن شئ نجس لازم نیست که ظرف نیز سه مرتبه به صورت جداگانه شسته شود به خلاف جایی که ظرف قبل از استفاده برای تطهیرِ متنجّس، نجس باشد که در این صورت بعد از اینکه شئ نجس در آن شسته شد لازم است که ظرف مورد نظر به صورت جداگانه سه مرتبه شسته شود کما اینکه قبلاً نیز به این مطلب اشاره شد [در مسأله 327].
نکته: با توجه به مسأله 327 که قبلاً ذکر شد [«إذا تنجس الأرز أو الماش أو نحوهما يجعل في وصلة و يغمس في الكر و إن نفذ فيه الماء النجس يصبر حتى يعلم نفوذ الماء الطاهر إلى المقدار الذي نفذ فيه الماء النجس بل لا يبعد تطهيره بالقليل بأن يجعل في ظرف و يصب عليه ثمَّ يراق غسالته و يطهر الظرف أيضا بالتبع فلا حاجة إلى التثليث فيه و إن كان هو الأحوط نعم لو كان الظرف أيضا نجسا فلا بد من الثلاث»[2]؛ اگر ماش و برنج نجس شد، میتوان آن را در ظرفی قرار داد و روی آن آب ریخت؛ سپس غساله آن را جدا کرد. همچنین ظرف هم به تبع پاک شدن ماش و برنج پاک میشود و نیازی به سه بار شستن نیست.] نتیجه میگیریم که ظرفی که متنجّس در آن تطهیر میشود اگر پاک باشد به تبع تطیهرِ متنجّس، پاک میشود و نیازی به سه بار شستن ندارد هر چند احتیاط در این است که سه بار شسته شود ولی اگر ظرف ابتدائاً نجس باشد و شیء متنجّس در این ظرف نجس تطهیر شود، خود ظرف نیز باید سه بار شسته شود تا تطهیر شود.
کلام مرحوم آیت الله حکیم (ره)
مرحوم آیت الله حکیم (ره) با تمسک به روایت صحیحه محمد بن مسلم [عن مُحَمّدِ بن مُسلمٍ قال: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ: «اغْسِلْهُ فِي الْمِرْكَنِ مَرَّتَيْنِ فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً»[3]]؛ فرموده است که در این مورد بعد از شستن لباس نجس، نیازی به شستن جداگانه طشت نیست زیرا امام (ع) در این روایت اشارهای به تطهیر جداگانه طشت نکرده است.
نظر مرحوم آقای خویی (ره)
مرحوم آیت الله خویی (ره) در رابطه با ما نحن فیه پاک شدن ظرف به تبعیت را قبول ندارد. ایشان فرموده است که بعد از اینکه لباس شسته میشود، پاک شدن دست از این جهت نیست که دست نیز به تبع لباس پاک شود بلکه از این جهت است که همانگونه که لباس شسته میشود دست نیز شسته میشود. ایشان مثال میزنند که اگر احیاناً آبی که برای بار اول ریخته میشود [و متعقب به طهارت نیست] بالای دست ریخته شود ولی آب مرتبه دوم از بالای دست ریخته نشود، نمیتوان به طهارت دست حکم کرد.
«والحمد لله رب العالمین»