فصلٌ فی المطهّرات94/08/30

 

موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات                                                            تاریخ: 30 آبان 1394

موضوع جزئی: الثالث من المطهّرات، الشمس- کیفیت تطهیر متنجّس، به وسیله خورشید            مصادف با: 9 صفر 1437

سال تحصیلی: 95-94                                                                                                                   جلسه: 13

                       

 

      «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

عرض شد سومین مورد از مطهَّرات، خورشید است. برای اثبات مطهَّریت خورشید به روایاتی استناد شده است که سه روایت در جلسات گذشته ذکر و بررسی شدند.

روایت چهارمی که برای اثبات مطهَّریت خورشید به آن استناد شده است، روایتی از زراره و حدید‎بن‎حکیم است که آنان به صورت مشترک این روایت را بیان کرده‎‎اند که در جلسه گذشته نیز به آن اشاره شد.

روایت چهارم: عَنْ زُرَارَةَ وَ حَدِيدِ بْنِ حَكِيمٍ الْأَزْدِيِّ جمیعاً؛ قَالَا: قُلْنَا لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع): السَّطْحُ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ أَوْ يُبَالُ عَلَيْهِ، أَ يُصَلَّى فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ؟ فَقَالَ (ع): «إِنْ كَانَ تُصِيبُهُ الشَّمْسُ وَ الرِّيحُ وَ كَانَ جَافّاً فَلَا بَأْسَ بِهِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ يُتَّخَذُ مَبَالًا»[1]؛ زراره و حدید بن حکیم ازدی گفته‎اند که به امام صادق (ع) عرض کردیم بول به سطحی از زمین اصابت کرده است یا بر آن مکان بول شده است، آیا می‏شود در آن مکان نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمود: «اگر خورشید و باد به آن مکان برسند و آن مکان خشک باشد، نماز خواندن در آن مکان اشکالی ندارد مگر اینکه آن مکان تبدیل به جایی شده باشد که همیشه در آن بول می‏کنند [؛ مثلاً به دستشویی تبدیل شده باشد] که اگر چنین باشد، نماز خواندن در آنجا اشکال دارد».

از این روایت استفاده می‎شود که اگر مکان نجسی به وسیله خورشید و باد خشک گردد، پاک می‎شود و می‎توان در آنجا نماز خواند زیرا ظاهراً اعتقاد هر دو سائل [زراره و حدید‎بن‎حکیم] این بوده است که نماز خواندن در زمین نجس جایز نیست و در این مورد عفو [از نجاست] نیز استفاده نمی‎شود. امام (ع) نیز این اعتقاد و باور را رد نکرده است و بر مبنای پرسشی که مطرح شده، در پاسخ فرموده است: «لابأس». پاسخ امام (ع)، به این معنا است که اگر خورشید و باد به آن محل اصابت کنند و آن محلِ متنجس خشک گردد، پاک می‎شود و می‎توان در آنجا نماز خواند.

بنابراین، می‎توان گفت که روایت مذکور، نسبت به حصول طهارت و زوال نجاست به وسیله خورشید، ظهور دارد.

سؤال: چرا در روایت مذکور، واژه «ریح» در کنار واژه «شمس» آمده است؟ آیا باد نیز در مطهِّر بودنِ خورشید، دخالت دارد؟

پاسخ: گفته شده است که وجود واژه «ریح» در روایت مذکور، ضرری به مسأله وارد نمی‎کند زیرا باد ذاتاً دخالتی در امر طهارت ندارد، بلکه وزیدن باد یک امر عادی است چون معمولاً زمانی که خورشید طلوع می‎کند، باد نیز شروع به وزیدن می‎کند [؛البته الزاماً همیشه این‎گونه نیست]. بنابراین، چون تابیدن خورشید و استناد خشک شدن به وسیله خورشید معمولاً همراه با باد است، حضرت (ع) واژه «ریح» را به کار برده است.

البته شیخ طوسی (ره) در این رابطه نوشته است: «الأرض إذا أصابتها نجاسة مثل البول و ما أشبهه و طلعت عليها الشمس و هبت عليها الريح حتى زالت عين النجاسة، فإنها تطهر».[2] براساس نظر ایشان، اگر بول یا نجاستی مانند آن به زمین برسد و آن عین نجاست به وسیله تابش خورشید و وزش باد، از بین برود، طهارت حاصل می‎شود. شیخ طوسی (ره) در این رابطه نکته‎ای را مطرح کرده است که گویا باد را یک امر عادی که غالباً همراه با خورشید است، تلقّی نکرده است [و حتی انضمام باد به همراه خورشید را لازم ندانسته است]، بلکه معتقد بوده است «باد» به تنهایی می‎تواند مطهِّر باشد لذا بر اساس نظر شیخ طوسی (ره)، برای حاصل شدن طهارت، یکی از دو مورد خورشید یا باد، به تنهایی کفایت می‎کند.

اشکال به روایت چهارم (زراره و حدید‎بن‎حکیم)

اشکالی که بر استدلال به روایت زراره و حدید بن حکیم برای مطلب مورد بحث، وارد شده است، این است که گفته‎اند از این روایت فقط مسأله جواز صلاة حاصل می‎شود؛ به تعبیر روشن‎تر، اگر جایی نجس و مرطوب باشد، بعد از زایل شدن عین نجاست و تابش خورشید و خشک شدنِ موضعِ نجس، فقط نماز خواندن در آن مکان جایز است و نمی‎توان گفت که مکان مورد نظر بر اثر تابش خورشید، پاک شده است زیرا در رابطه با مکانِ نماز، دو عبارت مطرح است که یکی «علی ذلک المکان» و دیگری «فی ذلک المکان» است. معنای عبارت اول این است که بر این مکان می‎توان نماز خواند و به تعبیر دیگر، سجده بر این محل جایز است. معنای عبارت دوم نیز جواز صلاة است، ولی ممکن است محل سجده از چیز دیگری که طاهر است، مانند خاک، کاغذ و امثال آن، باشد و به تعبیر روشن‎تر، سطح (مکانِ خواندن نماز) همچنان نجس باقی مانده است، ولی شخص، شیء پاکی روی آن انداخته است و روی آن شیء پاک سجده کرده است.

نظر مرحوم آیت‎الله خویی (ره)، آیت‎الله حکیم (ره) و آیت‎الله فاضل (ره) نیز همین مطلب است که بین «صلاة بر یک مکان» و «صلاة در یک مکان» تفاوت وجود دارد. مرحوم آیت‎الله حکیم (ره) گفته است که ممکن است شخصی در اتاق نماز خوانده باشد، ولی محل سجده، شیء دیگری بوده باشد. بنابراین، این روایت [روایت زراره و حدید‎بن‎حکیم] مطهِّریت خورشید را اثبات نمی‎کند، بلکه فقط بر عفو از نجاست دلالت دارد.

در مقابل این اشکال، عده‎ای گفته‎اند که تفاوتی بین «صلاة بر مکان» و «صلاة در مکان» نیست زیرا در صحیحه زراره که در جلسات قبل مطرح شد: عَنْ زُرَارَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) عَنِ الْبَوْلِ يَكُونُ عَلَى السَّطْحِ أَوْ فِي الْمَكَانِ الَّذِي يُصَلَّى فِيهِ؛ فَقَالَ (ع): «إِذَا جَفَّفَتْهُ الشَّمْسُ فَصَلِّ عَلَيْهِ فَهُوَ طَاهِر»[3]، عبارت «فی المکان» آمده است و امام باقر (ع) فرموده است که اگر آن مکانِ متنجِّسِ به بول، به وسیله خورشید خشک شود، پاک است و می‎توانی در آن مکان نماز بخوانی.

در روایت زراره و حدید‎بن‎حکیم نیز واژه «لابأس»، حاکی از حصول طهارت است.

اما بر فرض که روایات چهارگانه مذکور، درست باشند و مشکلی نسبت به استناد به آنها برای مطهِّریت خورشید وجود نداشته باشد لکن صحیحه محمد ‎بن ‎اسماعیل بن بزیع مطهِّریت خورشید را زیر سؤال برده است:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ [أبی َجعفر (ع)] عَنِ الْأَرْضِ وَ السَّطْحِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ وَ مَا أَشْبَهَهُ هَلْ تُطَهِّرُهُ الشَّمْسُ مِنْ غَيْرِ مَاءٍ؛ قَالَ (ع): «كَيْفَ يَطَّهَّرُ مِنْ غَيْرِ مَاءٍ»[4]؛ محمد بن اسماعیل بن بزیع گفته است که از امام باقر (ع) درباره زمین و سطحی که بول و امثال بول به آن اصابت کرده است، سؤال کردم که آیا با تابش خورشید و بدون آب پاک می‎شود؟ حضرت (ع) در پاسخ فرمود چگونه ممکن است که خورشید بدون آب، محل را تطهیر کند؟

بحث جلسه آینده: توضیح و بررسی روایت صحیحه محمد بن اسماعیل بن بزیع ان شاء الله در جلسه آینده ذکر خواهد شد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج3، کتاب الطهارة، ابواب النجاسات، باب 29، ص451، ح2.

[2]. شیخ طوسی، الخلاف، ج1، کتاب الطهارة، ص 218، مسأله 186.

[3]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج3، کتاب الطهارة، ابواب النجاسات، باب 29، ص 451، ح1 .

[4]. همان، ص453، ح7.

Please publish modules in offcanvas position.