اخبار

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

عرض شد بعضی در رابطه با پاک بودن مکان مصلی به روایتی از پیامبر (ص) در رابطه با نهی از نماز خواندن در محل کشتن حیوانات (کشتارگاه)، زباله‏دان‏‏ها، حمام‏ها و امثال استناد کرده و گفته‏اند مکان نمازگزار باید پاک باشد، همچنین به چند روایت دیگر در این زمینه هم تمسک شده بود، نسبت به روایتی که از پیامبر (ص) نقل شده عرض کردیم؛ اولاً سند این روایت ضعیف است و فقط از طریق عامه نقل شده، ثانیاً دلالت روایت هم تمام نیست که اشکالات آن را بیان کردیم، لذا نهیی که در این روایت وارد شده بر کراهت حمل می‏شود نه حرمت. چند روایت دیگر هم دال بر نهی از نماز خواندن در مکان نجس ذکر شد که عبارت بودند از: موثقه ابن بکیر، موثقه عمار ساباطی، صحیحه زراره و صحیحه زراره و حدید بن حکیم. ما بحث مربوط به موثقه ابن بکیر را در جلسه گذشته محضر دوستان عرض کردیم، گفتیم این موثقه معارض دارد و جمع بین روایات دال بر جواز نماز خواندن در مکان نجس و این موثقه که دال بر نهی از نماز در مکان نجس است به این صورت است که نهی وارد شده در موثقه ابن بکیر یا بر کراهت حمل می‏شود یا اینکه تباین بین این دو دسته از روایات را به عموم و خصوص مطلق بر می‏گردانیم؛ یعنی هر کدام از این روایات را تقیید بزنیم گرچه مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی (ره) این حمل را نمی‏پذیرند و به روایات دیگر تمسک می‏کنند و روایات دیگر را تمام می‏دانند.

بررسی موثقه عمار ساباطی، صحیحه زراره، صحیحه زراره و حدید بن حکیم

مضمون موثقه عمار این بود که از امام صادق (ع) از موضعی که نجاست در آنجا وجود دارد و به وسیله غیر خورشید خشک شده سؤال شد؟ حضرت (ع) فرمودند: نمی‏تواند در آن مکان نماز بخواند.

در صحیحه زراره هم امام باقر (ع) فرمودند: اگر مکان نجس به وسیله خورشید خشک شده باشد پاک است و می‏توان در آنجا نماز خواند، معنای این سخن این است که اگر به وسیله خورشید خشک نشده باشد نجس است و نمی‏توان در آنجا نماز خواند و این بدان معناست که مکان نمازگزار باید پاک باشد.

در صحیحه زراره و حدید بن حکیم هم امام صادق (ع) فرمودند: اگر خورشید و باد با هم مکانی را که به وسیله بول نجس شده خشک کنند نماز خواندن در آن مکان اشکالی ندارد مگر اینکه آن مکان تبدیل به جایی شده باشد که همیشه در آن بول می‏کنند که اگر چنین باشد نماز خواندن در آن مکان اشکال دارد. معنای این سخن هم این است که مکان نماز گزار باید پاک باشد.

روایات معارض:

سه روایت فوق هم که به ظاهرشان طهارت مکان مصلی را معتبر می‏دانند معارض دارند که به آنها اشاره می‏کنیم:

1) عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ (ع) «عَنِ الْبَيْتِ وَ الدَّارِ لَا تُصِيبُهُمَا الشَّمْسُ وَ يُصِيبُهُمَا الْبَوْلُ وَ يُغْتَسَلُ فِيهِمَا مِنَ الْجَنَابَةِ أَ يُصَلَّى فِيهِمَا إِذَا جَفَّا قَالَ: نَعَمْ»[1]؛ علی بن جعفر از برادرش امام کاظم (ع) درباره خانه و حیاطی که خورشید به آنها اصابت نمی‏کند اما بول به آنجا اصابت کرده، همچنین شخص، غُسل جنابت خود را در آنجا انجام می‏دهد سؤال می‏کند که آیا در صورتی که این خانه و حیاط خشک شوند می‏توان در آنجا نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: بله.

این روایت دلالت می‏کند بر اینکه در صورت خشک شدن نجاست مانعی برای نماز خواندن در مکان نجس نیست، هر چند آفتاب که ما آن را جزء مطهرات می‏دانیم بر آن مکان نتابیده بلکه به خودی خود خشک شده است.

2) عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ (ع) قَالَ: «سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَوَارِيِّ يُبَلُّ قَصَبُهَا بِمَاءٍ قَذِرٍ أَ يُصَلَّى عَلَيْهِ؟ قَالَ إِذَا يَبِسَتْ فَلَا بَأْسَ»[2]؛ علی بن جعفر می‏گوید: از برادرم موسی بن جعفر (ع) در مورد بوریایی که نی‏های بکار برده شده در آن به وسیله آبِ نجس، خیس شده سؤال کردم آیا می‏شود بر روی آن نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: اگر خشک شود اشکالی ندارد.

در این روایت هم حضرت (ع) به طور مطلق فرموده‏اند: اگر آن مکان خشک شده باشد کفایت می‏کند و نفرموده‏اند حتماً باید به وسیله خورشید خشک شود بلکه اگر به خودی خود هم خشک شود کفایت می‏کند.

3) عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَارِيَّةِ يُبَلُّ قَصَبُهَا بِمَاءٍ قَذِرٍ، هَلْ تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَيْهَا؟ فَقَالَ: إِذَا جَفَّتْ فَلَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ عَلَيْهَا»[3]؛ عمار ساباطی می‏گوید: از امام صادق (ع) در مورد بوریایی که نی‏های بکار برده شده در آن به وسیله آبِ نجس، خیس شده سؤال کردم که آیا نماز می‏شود بر روی آن نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: اگر خشک شده باشد اشکالی ندارد.

این روایت هم می‏گوید صرف خشک شدن آن مکان کفایت می‏کند و نیازی نیست که حتماً با تابش خورشید خشک شود، لذا نتیجه گرفته می‏شود مکان نماز گزار لازم نیست که پاک باشد چون خشک شدن بدون تابش خورشید باعث پاک شدن نجس نمی‏شود.

جمع بین این دو دسته از روایات:

جمع بین این دو دسته از روایات به دو نحو است:

1) روایات دال بر نهی را بر کراهت حمل کنیم به قرینه صراحت اخبار معارض آنها که بر صحت و جواز نماز خواندن در مکان نجس دلالت دارد.

2) روایات دال بر نهی از نماز خواندن در مکان نجس بر خصوص موضع جبهه (پیشانی) حمل شود، یعنی بگوییم موضع پیشانی باید پاک باشد مطلقا هر چند نجاست آن خشک شده باشد و روایات دال بر جواز نماز خواندن در مکان نجس را بر مکان مصلی حمل کنیم و بگوییم مکانی که انسان می‏خواهد در آنجا نماز بخواند لازم نیست پاک باشد. البته این مطلب مربوط به جایی است که آن نجاست معفوٌ عنه نباشد؛ چون جایی که نجاست معفو باشد محل بحث ما نیست بلکه محل بحث در نجاست غیر معفو است، همچنین نجاست مکان نمازگزار باید خشک باشد و دارای رطوبت مسریه نباشد؛ چون اگر نجاست مسریه داشته باشد قطعاً نماز خواندن در آنجا جایز نخواهد بود.

کلام محقق خویی (ره):

مرحوم آیت الله خویی (ره) می‏فرماید: اگر شک ما بر طرف نشد و ادله اجتهادی که روایات بود نتیجه‏ای در بر نداشت و برای ما روشن نشد که مکان نماز گزار باید پاک باشد یا اگر نجس هم باشد مشکلی ایجاد نمی‏کند، به ادله فقاهتی و اصل برائت رجوع می‏کنیم، یعنی در این صورت که شک داریم آیا مکان مصلی مقید به خلو از نجاست است یا نه، اصالت البرائة جاری می‏کنیم در نتیجه لازم نیست مکان نماز گزار پاک و عاری از نجاست باشد.

مسئله 242: «إذا وضع جبهته على محلّ بعضه طاهر و بعضه نجس صحّ إذا كان الطاهر بمقدار الواجب، فلا يضرّ كون البعض الآخر نجساً، و إن كان الأحوط طهارة جميع ما يقع عليه»[4]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: اگر نماز گزار پیشانی خود را بر جایی بگذارد که بعضی از آن پاک و بعض دیگر نجس است در صورتی که مقداری که طاهر است به مقدار واجب سجده باشد- مقداری که در صحت سجده شرط است- سجده بر آن موضع صحیح است، پس اینکه مقداری از موضع سجده نجس باشد مشکلی ایجاد نمی‏کند گرچه احوط این است که تمام مکانی که نمازگزار پیشانی خود را بر آن می‏گذارد پاک باشد.

«والحمد لله رب العالمین»