اخبار

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

شیخ مفید (ره) در فرضی که شخص جاهل به موضوع است، قائل به تفصیل شد به این نحو که اگر شخص شاکّ از نجاست فحص کند و نجاستی پیدا نکند و وارد نماز شود و بعد از نماز کشف خلاف شود و معلوم شود که با حالت نجاست نماز خوانده در این صورت فرمود: اعاده و قضا لازم نیست؛ چون مسبوق به فحص است ولی اگر کسی بدون فحص وارد نماز شد و بعد بفهمد که با نجاست نماز خوانده اعاده و قضا لازم است.

برای اثبات کلام شیخ مفید (ره)به روایاتی تمسک شدهکه ما یک روایت را (روایت زراره) در جلسه گذشته عرض کردیم که اشکالاتی بر آن وارد بود لذا نتیجه این شد که برای اثبات مدعای شیخ نمی‏توان به این روایت تمسک کرد.

روایت دوم :ﻋَﻦْﺳَﻴْﻒٍﻋَﻦْﻣَﻴْﻤُﻮﻥٍﺍﻟﺼﱠﱠﻴْﻘَﻞِﻋَﻦْﺃَﺑِﻲﻋَﺒْﺪِﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ(ع)ﻗَﺎﻝ:َﻗُﻠْﺖُﻟَﻪُﺭَﺟُﻞٌﺃَﺻَﺎﺑَﺘْﻪُﺟَﻨَﺎﺑَﺔٌﺑِﺎﻟﻠﱠﱠﻴْﻞِﻓَﺎﻏْﺘَﺴَﻞَﻓَﻠَﻤﱠﱠﺎﺃَﺻْﺒَﺢَﻧَﻈَﺮَﻓَﺈِﺫَﺍﻓِﻲﺛَﻮْﺑِﻪِﺟَﻨَﺎﺑَﺔٌﻓَﻘَﺎﻝ:َ«ﺍﻟْﺤَﻤْﺪُﻟِﻠﱠﱠﻪِﺍﻟﱠﱠﺬِﻱﻟَﻢْﻳَﺪَﻉْﺷَﻴْﺌﺎًﺇِﻟﱠﱠﺎﻭَﻟَﻪُﺣَﺪٌّﺇِﻥْﻛَﺎﻥَﺣِﻴﻦَﻗَﺎﻡَﻧَﻈَﺮَﻓَﻠَﻢْﻳَﺮَﺷَﻴْﺌﺎًﻓَﻠَﺎﺇِﻋَﺎﺩَﺓَﻋَﻠَﻴْﻪِﻭَﺇِﻥْﻛَﺎﻥَﺣِﻴﻦَﻗَﺎﻡَﻟَﻢْﻳَﻨْﻈُﺮْﻓَﻌَﻠَﻴْﻪِﺍﻟْﺈِﻋَﺎﺩَﺓُ»[1]

راوی می‏گوید: به امام صادق (ع)عرض کردم: شخصی شب جنب شده و غسل کرده وقتی خواست نماز صبح بخواند دیددر لباسش منی است، تکلیفش چیست؟ حضرت (ع) فرمودند: خدای بزرگ راسپاس که برای هر چیزی حکمی قرار داده،اگر هنگامی که برای نماز بلند شد نگاه و فحص از نجاست کرد و چیزی ندید،لازم نیست نمازش را اعاده کند ولی اگر نگاه نکرده باید نمازش را اعاده کند.

استدلال جناب شیخ مفید (ره) به این روایت همان تفصیلی است که ذکر کرده و شاهد ایشان این قسمت از روایت است که حضرت می فرماید:هنگامی که برای نماز بلند شد اگر نگاه کرده اعاده نیاز ندارد ولی اگر نگاه نکرده باید نمازش را اعاده کند.

روایت سوم :ﻣُﺤَﻤﱠﱠﺪُﺑْﻦُﻋَﻠِﻲﱢﱢﺑْﻦِﺍﻟْﺤُﺴَﻴْﻦِﻗَﺎﻝ:َ«ﻭَﻗَﺪْﺭُﻭِﻱَﻓِﻲﺍﻟْﻤَﻨِﻲﱢﱢﺃَﻧﱠﱠﻪُﺇِﻥْﻛَﺎﻥَﺍﻟﺮﱠﱠﺟُﻞُﺣَﻴْﺚُﻗَﺎﻡَﻧَﻈَﺮَﻭَﻃَﻠَﺐَﻓَﻠَﻢْﻳَﺠِﺪْﺷَﻴْﺌﺎًﻓَﻠَﺎﺷَﻲْءَﻋَﻠَﻴْﻪِﻓَﺈِﻥْﻛَﺎﻥَﻟَﻢْﻳَﻨْﻈُﺮْﻭَﻟَﻢْﻳَﻄْﻠُﺐْﻓَﻌَﻠَﻴْﻪِﺃَﻥْﻳَﻐْﺴِﻠَﻪُﻭَﻳُﻌِﻴﺪَﺻَﻠَﺎﺗَﻪُ»[2]

اشکال:

تردیدی نیست ظاهر این دو روایت بر تفصیل مرحوم شیخ مفید (ره)دلالت می‌کند اما این دلالت باعت نمی‌شود قول مشهور که می‌فرمود نیاز به اعاده و قضا ندارد را کنار بگذاریم و اطلاق قول مشهور را مقید کنیم و تفصیل شیخ مفید (ره) (اگر کسی بدون فحص وارد نماز شد و بعد بفهمد در حالی که نجاست به همراه داشته نماز خوانده اعاده و قضا لازم است و در صورتی که فحص کرده باشد نیاز به اعاده و قضا ندارد) را بپذیریم، زیرا این دو روایت که از طرف مرحوم شیخ مفید (ره) مورد استناد قرار گرفته سنداً ضعیف هستند و در کتب رجال از میمون الصیقل به عنوان شخص مجهول نام برده شده و به چنین روایتی نمی‌شود اعتماد کرد.

مرحوم کلینی (ره) در جلد سوم کتاب صلاةاین روایت را از منصور الصیقل نقل کرده ولی باز این شخص هم مجهول است. مرحوم مامقانی(ره) همفرموده: این منصور همان میمون است و اشتباهاً منصور نوشته شده و حقیقتاً همان میمون الصیقل است.[3]

اگر چه روایتمیمون الصیقل بر مدعی دلالت داشت اما سند آن ضعیف است و هرچند روایت زراره سنداًضعفینداشت ولی  ذیل روایتزراره تعلیل ذکر شده « ﻟِﺄَﻧﱠﱠﻚَﻛُﻨْﺖَﻋَﻠَﻰﻳَﻘِﻴﻦٍﻣِﻦْﻃَﻬَﺎﺭَﺗِﻚ » و گفتیم که ملاک فحص و عدم فحص نیست بلکه ملاک روایت، استصحاب حالت سابقه است و حکم دائر مدار این تعلیل می‌شود لذا اگر تعلیل روی بحث استصحاب رفته «ﻟِﺄَﻧﱠﱠﻚَﻛُﻨْﺖَﻋَﻠَﻰﻳَﻘِﻴﻦٍﻣِﻦْﻃَﻬَﺎﺭَﺗِﻚ»  دیگر جایی برای تفصیلجناب شیخ مفید (ره)باقی نمی‌ماند که بگوییم اگر فحص و نظر کرده اعاده نیاز نداردو اگر فحص و نظر نکرده اعاده و قضا نیاز دارد و کل مسائل به این مطلب بر می‌گردد که علت اینکه اعاده لازم نیست این است که تو با حالت یقین وارد نماز شده‌ای و الان شک می‌کنی و استحصاب می‏گوید «لا تنقض الیقین بالشک بل انقضه بیقین آخر».

پس مشکل اصلی این دو روایت ضعف سند است و مشکل دوم تعلیل ذیل روایت زراره است، تعلیل مسئله را روی استصحاب برده در حالی که اینها می‌خواهند مسئله را روی فحص و نظر و امثال آنببرند.

فحص و عدم فحص با تعلیل ذیل روایت زراره هماهنگ نیست و چون معارض دارد نمی‌تواند به تنهایی دلیل باشد.چون تعلیل روایت زراره دارای استصحاب است و استصحاب هرچند حکم ظاهری است ولی اثر مترتب می‌کند و مقتضی صحیحه زراره نفی تفصیل جناب شیخ (ره) است.

روایت چهارم :ﻋَﻦْﻣُﺤَﻤﱠﱠﺪِﺑْﻦِﻣُﺴْﻠِﻢٍﻋَﻦْﺃَﺑِﻲﻋَﺒْﺪِﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ(ع)ﻗَﺎﻝ:َ«ﺫَﻛَﺮَﺍﻟْﻤَﻨِﻲﱠﱠﻓَﺸَﺪﱠﱠﺩَﻩُﻓَﺠَﻌَﻠَﻪُﺃَﺷَﺪﱠﱠﻣِﻦَﺍﻟْﺒَﻮْﻝِﺛُﻢﱠﱠﻗَﺎﻝَﺇِﻥْﺭَﺃَﻳْﺖَﺍﻟْﻤَﻨِﻲﱠﱠﻗَﺒْﻞَﺃَﻭْﺑَﻌْﺪَﻣَﺎﺗَﺪْﺧُﻞُﻓِﻲﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓِﻓَﻌَﻠَﻴْﻚَﺇِﻋَﺎﺩَﺓُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓِﻭَﺇِﻥْﺃَﻧْﺖَﻧَﻈَﺮْﺕَﻓِﻲﺛَﻮْﺑِﻚَﻓَﻠَﻢْﺗُﺼِﺒْﻪُﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖَﻓِﻴﻪِﺛُﻢﱠﱠﺭَﺃَﻳْﺘَﻪُﺑَﻌْﺪُﻓَﻠَﺎﺇِﻋَﺎﺩَﺓَﻋَﻠَﻴْﻚَﻭَﻛَﺬَﻟِﻚَﺍﻟْﺒَﻮْﻝُ»[4]

حضرت با شِداد از منی صحبت می‌کردندو منی را شدیدتر از بول دانسته و فرمودند: اگر منی را قبل از نماز یا در اثناء نماز دیدی پس نماز را اعاده کن و اگر در لباست نگاه کردی و دیدی چیزی نیست و مشغول نماز شدی و بعد از نماز منی را دیدی اعاده نیاز ندارد و حکم بول هم همین است.

امام (ع) عدم اعاده را منحصر به فحص کرده‏اند، یعنی اگر جستجو کردی و چیزی ندیدی نماز اعاده ندارد و شرط مفهوم دارد. مفهومش این است که اگر جسنجو نکردی و بعد منی را دیدی نماز باید اعاده شود.

اشکال:

این روایت مسئله را چه در جمله شرطیه اول: «ﺇِﻥْﺭَﺃَﻳْﺖَﺍﻟْﻤَﻨِﻲﱠﱠﻗَﺒْﻞَﺃَﻭْﺑَﻌْﺪَﻣَﺎﺗَﺪْﺧُﻞُﻓِﻲﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓِﻓَﻌَﻠَﻴْﻚَﺇِﻋَﺎﺩَﺓُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓ» و چه در جملهشرطیه دوم «ﻭَﺇِﻥْﺃَﻧْﺖَﻧَﻈَﺮْﺕَﻓِﻲﺛَﻮْﺑِﻚَﻓَﻠَﻢْﺗُﺼِﺒْﻪُﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖَﻓِﻴﻪِﺛُﻢﱠﱠﺭَﺃَﻳْﺘَﻪُﺑَﻌْﺪُﻓَﻠَﺎﺇِﻋَﺎﺩَﺓَﻋَﻠَﻴْﻚَ»منحصر به فحص یا عدم فحص نکرده، بلکه اعاده منحصر به علم به موضوع یا جهل به موضوعشده و روایت ادعای مشهور را ثابت می‌کند نه مدعی شیخ (ره) پس روایت بیانگر این مسئله است که اگر علم به نجاست نداشته باشی اعاده نیاز ندارد و اگر علم به نجاست داشته باشی اعاده نیاز دارد.نظر و فحص مقدمه برای حصول علم است در فرض جهل به موضوع اعاده نیاز ندارد. پس مسئله دائر مدار علم و جهل است نه فحص و عدم فحص.

«والحمد لله رب العالمین»