خطبه ها

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

تذکر اخلاقی:

قال علی بن موسی الرضا (ع): «إنّ خير العباد من يجتمع فيه خمس خصال: إذا أحسن استبشر، و إذا أساء استغفر، و إذا أعطي شكر، و إذا ابتلي صبر، و إذا ظُلم غفر»[1]؛حضرت علی بن موسی الرضا (ع) می‏فرمایند: بهترین بندگان کسی است که در او پنج خصلت وجود داشته باشد: اول: اگر کار خوبی از انسان سر زد مسرور و شادمان شود؛ بدین معنی که خدای متعال را نسبت به آن لطفی که در حق او کرده شکر کند، دوم: اگر کار ناشایستی از او سر زد استغفار می‏کند و اظهار پشیمانی می‏کند- در بعضی روایات وارد شده گاهی انسان به خاطر گناهی که مرتکب شده به بهشت می‏رود، امام (ع) در فلسفه آن می‏فرماید: زمانی که انسان مرتکب گناه شد و بعد از آن دچار عذاب وجدان شود و پشیمان گردد به خاطر حالت ندامتی که در او پیدا می‏شود به بهشت می‏رود- سوم: اگر عطایی به او شد شاکر و قدردان است، چهارم: زمانی که مشکلات و گرفتاری‏ها او را در بر می‏گیرد صبر می‏کند- در روایت وارد شده که وقتی فردای قیامت خطاب می‏شود: «أین اهل الصبر؟»؛ اهل صبر کجایند؟ عده‏ای گردن خود را بلند می‏کنند، فرشتگان به استقبال آنها می‏آیند و آنها می‏گویند: ما در برابر مشکلاتی که در زندگی برای ما پیش آمد صبر پیشه کردیم و خدا به خاطر این صبر بهشت را به ما پاداش داد، همان طور که خداوند متعال هم می‏فرماید: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»[2]؛آنهاكههرگاهمصيبتىبهايشانمى‌رسد،مى‌گويند: «ماازآنِخدائيم؛وبهسوىاوبازمى‌گرديم»، در روایت هم آمده: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ وَ عِنْدَهُ سَدِيرٌ «إِنَ‏ اللَّهَ‏ إِذَا أَحَبَ‏ عَبْداً غَتَّهُ‏ بِالْبَلَاءِ غَتّا»[3]؛ خداوند متعال زمانی که بنده‏ای را دوست بدارد او را در بلا غوته‏ور می‏کند،کما اینکه در روایت دیگری هم به این مطلب اشاره شده که «فَإِنَّ الذَّهَبَ يُجَرَّبُ بِالنَّارِ وَ الْمُؤْمِنَ يُجَرَّبُ‏ بِالْبَلَاء»[4]؛همان طور که سنگ طلا برای اینکه تبدیل به طلا شود باید حرارت کوره آتش را تحمل کند انسان‏ها هم به وسیله بلاء و مصیبت مورد آزمایش و امتحان قرار می‏گیرد- پنجم:اگر کسی حق او را پایمال کند در مقام انتقام گرفتن بر نمی‏آید بلکه او را می‏بخشد.

تفسیر آیه 22: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[5]؛آن خدایی كه زمين را بستر شما، و آسمان‌[جو زمين‌] را همچون سقفى بالاى سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبى فرو فرستاد؛ و به وسيله آن، ميوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزى شما باشد. بنابراين، براى خدا همتايانى قرار ندهيد، در حالى كه مى‌دانيد(هيچ يك از آنها، نه شما را آفريده‌اند، و نه شما را روزى مى‌دهند).

در این آیه شریفه خداوند متعال انسان‏ها را به مظاهری از توحید ربوبی تذکر می‏دهد- توحید دارای اقسامی است که یکی از اقسام آن، توحید ربوبی است که جنبه آفرینندگی پروردگار عالم است- و قسمت دیگری از نعمت‏ها را برای انسان‏ها بیان می‏کند و در نهایت از هر گونه شرک آشکار و پنهان نهی می‏کند، اولین نعمت از این نعمت‏ها نعمت زمین است؛ این مرکب راهواری که آدمی بر روی آن قرار گرفته و در فضا در حرکت است، خداوند متعال می‏فرماید: این زمین بستر مناسبی برای شما انسان‏هاست که شما بر روی آن حرکت می‏کنید و خانه، باغ و بستان و زراعت و انواع وسایل زندگی را بر روی همین زمین می‏سازید. خداوند متعال در قرآن کریم در مواردی در رابطه با زمین سخن گفته است؛ گاهی از زمین به عنوان مهد (گهواره) یاد کرده است، آنجا که می‏فرماید: «أ لم نجعل الارض مهاداً»[6]؛آيا زمين را محل آرامش(شما) قرار نداديم؟! گاهی هم از زمین به عنوان بساط یاد می‏کند و می‏فرماید: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً»[7]؛ و خداوند زمين را براى شما فرش گسترده‌اى قرار داد.

«فراش» که در این آیه شریفه (بقره/22) بکار رفته در بر دارنده چند نکته است؛ آرامش، آسودگی خاطر و استراحت‏گاه از ویژگی‏های «فراش» است. وجود مقدس امام زین العابدین (ع) در تفسیر این آیه شریفه به نکته جالبی اشاره کرده‏اند و ذیل این آیه می‏فرمایند: «جعلها ملائمةً بطبایعکم، موافقةً لأجسادکم و لم یجعلها شدید الحماط فی الحرارة فتحرقکم و لا شدیدة البرودة فتجمدکم و لا شدید طیب الریح فتصدع هاماتکم و لا شدیدة... فتعتبکم و لا شدیدة اللین کالماء فتغرقکم و لا شدیدة السلابة و تمتنع ..فلذلک جعل لکم الارض فراشا»[8]؛ امام سجاد (ع) می‏فرمایند: خداوند متعال زمین را مناسب طبع شما قرار داد و موافق جسم شما قرار داد، آن را گرم و سوزان نساخت تا از حرارت آن بسوزید و زیاد هم سرد نیافرید تا منجمد شوید، آن را آن قدر معطر قرار نداد تا بوی تند عطر به مغز شما آسیب برساند و آن را بدبو نیافرید تا مایه هلاکت شما شود، آن را همچون آب ملایم قرار نداد که در آن غرق شوید و چنان سفت و محکم نیافرید تا بتوانید در آن مسکن و خانه بسازید و مردگان را در آن دفن کنید که وجود مردگان در سطح زمین مایه ناراحتی انسان را فراهم می‏آورد، آری خداوند متعال زمین را این گونه آفرید که بستر استراحت شما باشد.

«الأرض» در این آیه شریفه (بقره/22) اسم جنس است و بر هر چه در مقابل «سماء» قرار دارد اطلاق می‏شود.

نکته: نکته مهم تفسیری در اینجا این است که خداوند متعال هنگامی که در صدد بیان چگونگی اداره حکیمانه عالم است کارها را به فاعل‏های قریب نسبت می‏دهد اما در پایان می‏فرماید: این مجموعه ساخته حکیمانه ماست، به همین جهت بارش باران را گاهی به ابر، گاهی به باد و سرانجام به خودش نسبت می‏دهد، پس زمانی که خداوند متعال در صدد بیان تدبیر حکیمانه عالم است کارها را به سبب قریب خودش نسبت می‏دهد مثل آیه شریفه: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ»[9]؛ ما بادها را براى بارور ساختن(ابرها و گياهان) فرستاديم؛ و از آسمان آبى نازل كرديم، و شما را با آن سيراب ساختيم؛ در حالى كه شما توانايى حفظ و نگهدارى آن را نداشتيد! که خداوند متعال باران را در این آیه شریفه به باد نسبت داده است همان گونه که شاعر هم می‏گوید:

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارندتا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

ولی در جایی که در صدد بیان توحید ربوبی است کارها را مستقیماً به خودش نسبت می‏دهد؛ مانند آیه مورد بحث که می‏فرماید: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[10] و مانند آیه شریفه: «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوَى يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ مُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذلِكُمُاللَّهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ»[11]؛خداوند، شكافنده دانه و هسته است؛ زنده را از مرده خارج مى‌سازد، و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد؛ اين است خداى شما! پس چگونه از حقّ منحرف مى‌شويد.

«والحمد لله رب العالمین»