خطبه ها

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

.

تفسیر آیه24: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِين»[3]؛ پس اگر چنين نكنيد- كه هرگز نخواهيد كرد- از آتشى بترسيد كه هيزم آن، بدنهاى مردم (گنهكار) و سنگها [بتها] است، و براى كافران، آماده شده است!

با توجه به آیه قبل که دال بر این بود که قرآن معجزه پیامبر (ص) است و در جاهای مختلف تحدی کرده (مبارز طلبیده است) و فرموده اگر می‏توانید سوره‏ای مثل قرآن بیاورید، منظور این آیه این است که اگر نتوانستید سوره‏ای مثل سور قرآن بیاورید که هرگز نخواهید توانست چنین کاری انجام دهید؛ یعنی خود می‏دانید که از انجام چنین کاری عاجزید اما در عین حال در برابر قرآن تسلیم نمی‏شوید پس بترسید از آتشی که هیزم آن مردم گناهکار و سنگها و بتها هستند که برای کافران آماده شده است.

نکاتی که از این آیه استفاده می‏شود:

نکته اول:

مبارزه و تحدی یک مبارزه حیاتی برای مخاطبان است که مسیر سرنوشت زندگی آنها را رقم می‏زند که اگر در این مبارزه در مقابل قرآن پیروز می‏شدند همه چیز را بدست می‏آوردند چون توانسته بودند با یکی از ادیان بزرگ الهی مبارزه کنند اما اگر مغلوب می‏شدند [که شدند] باید همه چیز را از دست رفته بدانند؛ یعنی مغلوب شدن در برابر قرآن و پیامبر (ص) به معنای از دست دادن حیات فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آنهاست.

نکته دوم:

این آیه و تحدی بکار رفته در آن منحصر به زمان پیامبر (ص) نیست، یعنی این گونه نیست که تحدی فقط یک تحدی ادبی باشد بلکه هیچ استثنایی در این تحدی وجود ندارد؛ به این معنی که چون قرآن معجزه است شامل همه زمان‏ها می‏شود لذا نمی‏توان گفت فقط مردم زمان پیامبر (ص) از آوردن مثل قرآن عاجز بوده‏اند ولی مردم زمان‏های بعد می‏توانند مثل قرآن را بیاورند. پس اگر گفته شود تحدی منحصر به زمان پیامبر (ص) می‏باشد، اطلاق معجزه بر قرآن صحیح نخواهد بود چون اعجاز قرآن جهانی و جاودانی است و شامل همه زمان‏ها می‏شود.

نکته سوم:

تفاوت بین علوم و آورده‏های بشری با آورده‏های خداوند متعال در این است که در آورده‏های بشری قطعیتی وجود ندارد، چون نظریه‏های زیادی مشاهده می‏شود که بعد از مدتی تغییر کرده و عوض شده است اما آورده‏های خداوند متعال قطعی و غیر قابل تغییر و تبدیل است لذا خداوند در این آیه می‏فرماید: «فإن لم تفعوا و لن تفعلوا»؛ یعنی خداوند با قاطعیت می‏فرماید: هرگز نخواهید توانست مثل قرآن را بیاورید.

سؤال: آیا واقعاً اینکه قرآن می‏فرماید: «فإن لم تفعلوا و لن تفعلوا» مطلق است و هیچ گاه انسان نتوانسته همانند قرآن را بیاورد یا نه؟

پاسخ: تحدی قرآن همیشگی است و شامل همه زمان‏ها می‏شود و هیچ کس نتوانسته مثل آن را بیاورد و اگر هم مشاهده می‏شود کسانی ادعا کرده‏اند مثل قرآن را آورده‏اند، این ادعا دروغی بیش نیست، از جمله اینکه شخصی به نام مسلیمه کذّاب- اهلی یمامه بوده است- زمانی که به تأثیر قرآن در بین مردم مطلع شد گفت می‏توان مثل قرآن آورد و در مقابل سوره ذاریات سوره‏ای آورد که عبارت است از: «و المبذّرات بذراً، و الحاصدات حصداً، والذاریات قمحاً، و الطاحنات طحناً، والعاجنات عجناً، و الخابزات خبزاً، و الثاردات ثرداً، و اللاقمات لقماً، اهاله و سمناً، لقد فُضّلتم علی اهل الوبر، انتم افضل من اهل البدو و ما سبقکم اهل المدر»؛ قسم به دهقانان و کشاورزان که برای کِشت خود تخم می‏افشانند، قسم به درو کننده‏گان، قسم به جدا کننده‏گان گندم از کاه، قسم به آرد کننده‏گان، قسم به خمیر کننده‏گان، قسم به نان پزها، قسم به ترید کننده‏گان، قسم به لقمه گیرنده‏گان که لقمه‏های چرب و نرم دارند، هر آینه شما بر چادر نشینان و بادیه نشینان برتری دارید و شهر نشینان از شما جلوتر نیستند. همچنی در مقابل سوره فیل هم سوره‏ای به این مضمون ساخت: «الفیل و ما الفیل و ما ادراک ما الفیل، له ذَنَبٌ و بیلٌ و خرطومٌ طویل»؛ فیل، چه فیلی، تو چه می‏دانی فیل چیست، او دارای دُمی زخیم و خرطومی بلند است.

خداوند متعال در آخر این آیه (بقره/24) می‏فرماید: «فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِين».

سؤال: چرا کلمه «النار» همراه با الف و لام آمده است؟

پاسخ: بعضی از مفسرین گفته‏اند الف و لام در «النار»، الف و لامِ عهد ذکری است و اشاره دارد به «نار» مذکور در سوره تحریم که قبل از سوره بقره نازل شده است و خداوند متعال در آن سوره کلمه «نار» را بدون الف و لام ذکر نموده و فرموده: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلاَئِكَةٌ غِلاَظٌ شِدَادٌ لاَ يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ»[4]؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسان‏ها و سنگ‏هاست نگه داريد؛ آتشى كه فرشتگانى بر آن گمارده شده كه خشن و سختگيرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى‌كنند و آنچه را فرمان داده شده‌اند (به طور كامل) اجرا مى‌نمايند! لذا چون مخاطبان با «نار» و ویژگی‏های آن آشنا هستند «النار» که در این سوره (بقره) آمده همراه با الف و لام عهد ذکری آمده و به «نار» مذکور در سوره تحریم اشاره دارد.

«وَقود» به معنای آتش‏گیره است که هیزم را با آن روشن می‏کنند که به سنگ، کبریت و امثال آن که زمینه شعله ور شدن آتش را دارند اطلاق می‏شود، لذا خداوند متعال می‏فرماید با خود این مردم گناهکار و با سنگ‏هایی که در دنیا به عنوان بت می‏پرستیدند آتش جهنم شعله‏ور خواهد شد و عابد و معبود (بت) آتش‏گیره جهنم خواهند بود.

مقصود از «ناس» ناسِ در مقابل جن و شیطان نیست، چون آنها هم ممکن است بسوزند بلکه ناسِ در مقابل حجاره مورد نظر است و منظور این است که کفر و لجاجت انسان باعث می‏شود که عوض اینکه خلیفه خداوند متعال بر روی زمین باشند به هیزم جهنم تبدیل می‏شوند.

سؤال: چرا قرآن این گونه هشدار می‏دهد؟

پاسخ: تفاوت قرآن با سایر کتب این است که بخش عمده کتب استدلالی این است که مخاطب را عالم کنند ولی قرآن علاوه بر این نقش، نقش هدایتی را دارد و یکی از کارکردهای انبیاء الهی در کنار تبشیر، تنذیر است لذا نوعاً اگر پیامبر (ص) با وصف «بشیر» معرفی شده در کنار آن وصف «نذیر» هم آمده است و حتی گاهی از اوقات شأن پیامبر (ص) را «مبشِّر» بودن ایشان مطرح نکرده بلکه شأن ایشان را «منذِّر» بودن دانسته است؛ مثلاً در آیه شریفه «إِنْ أَنْتَ إِلاَّ نَذِيرٌ»[5]؛ تو فقط انذاركننده‌اى. چون نوع مردم یا از ترس جهنم است که بر دین باقی می‏مانند یا به خاطر طمع به بهشت لذا نقش هدایتی قرآن ایجاب می‏کند که از راه هشدار و انذار وارد شود و به بشارت تنها اکتفاء نکند تا از رهگذر هشدار و تنذیر مردم را از انحراف باز دارد.     

«والحمد لله رب العالمین»