درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 18 بهمن 1394 موضوع جزئی: السادس من المطهرات، ذهاب الثلثین مصادف با: 27 ربیع الثانی 1437 سال تحصیلی: 95-94 جلسه: 42 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است: «و لا فرق بين أن يكون الذهاب بالنار أو بالشمس أو بالهواء كما لا فرق في الغليان الموجب للنجاسة على القول بها بين المذكورات كما أن في الحرمة بالغليان التي لا إشكال فيها و الحلية بعد الذهاب كذلك أي لا فرق بين المذكورات»[1].
مرحوم سید (ره) در ادامه مباحث مربوط به ذهاب ثلثین، به نکته دیگری اشاره کرده است و فرموده است که فرقی نمیکند که ذهاب ثلثین به وسیله آتش یا خورشید یا هوا [الزامی برای تابش خورشید وجود ندارد بلکه صرف هوای گرم و داغ کافی است] صورت گیرد.
تفصیل بین غلیان به وسیله آتش و غلیان به وسیله غیر آتش
برخی از بزرگان مانند ابن حمزه (ره) در کتاب وسیله و مرحوم شیخ الشریعه اصفهانی (ره)، نسبت به این مسأله قائل به تفصیل شدهاند و بین غلیان به وسیله آتش و غلیان به وسیله غیر آتش (بنفسه، به وسیله خورشید و یا به وسیله هوا) فرق گذاشتهاند؛ بر اساس نظر این بزرگان اگر غلیان عصیر عنبی به وسیله آتش صورت گیرد، به حرمت آن حکم میشود لذا بعد از ذهاب ثلثین، حلیت حاصل میشود اما اگر غلیان، بنفسه یا به وسیله خورشید یا هوا صورت گیرد به نجاست عصیر عنبی حکم میشود و ذهاب ثلثین در این موارد کاربردی ندارد زیرا در این موارد عصیر حالت خمر پیدا میکند و تنها راه طهارت آن، تبدّل و انقلاب به سرکه است. [مرحوم شیخ الشریعه اصفهانی (ره) این مسأله را نیز به جناب ابن ادریس و مرحوم شیخ طوسی (ره) نسبت داده است].
این بزرگان در مقام بیان ادله خود به این نکته اشاره کردهاند که اگر عصیر عنبی به خودی خود بجوشد [البته اگر یک امر خارجی نیز به غلیان کمک کند مانعی ندارد به شرط آنکه مرتفع بر غلیان بنفسه نباشد یعنی از غلیان برتر و بالاتر نباشد و اصل غلیان به خاطر جوشش بنفسه باشد] بعد از مدتی نوعی کف و مزه ترش در آن ایجاد شده و به مسکر تبدیل میشود و به عنوان یکی از افراد خمر محسوب میگردد لذا ذهاب ثلثین نمیتواند باعث طهارت آن شود.
هرچند مباحثِ مصداقی در بحثهای علمی مطرح نمیشود ولی اگر این بحث صغروی تمام باشد و عصیر عنبی با غلیان بنفسه به خمر تبدیل شود، میتواند مقتضای تفصیلی باشد که این بزرگان (ابن حمزه و شیخ الشریعه اصفهانی) ذکر کردهاند. البته به نظر میرسد که وجهی برای این صغری [تبدیل عصیر عنبی به خمر در صورت غلیانِ بنفسه] وجود نداشته باشد زیرا برخی از اهل فن در این باره گفتهاند که تهیه خمر اینطور نیست که عصیر عنبی پس از مدتی به خمر تبدیل شود بلکه مقدماتی لازم دارد که تهیه خمر را کمی دشوار میکند. بنابراین، چون تهیه خمر به این سهولت و آسانی نیست بحث صغروی مطرح شده از طرف این بزرگان قابل قبول نیست.
همچنین به نظر میرسد که ادعای تبدیل عصیر عنبی به خمر در صورت غلیان بنفسه، درست نیست زیرا در اخبار و روایاتی که در این زمینه وارد شده است، ذکر نشدن سبب غلیان، به معنای غلیان بنفسه نیست بلکه غلیان در این دسته از روایات، اطلاق دارد و شامل همه موارد غلیان میشود لذا تفاوتی میان غلیان به وسیله آتش، غلیان به وسیله خورشید، غلیان به وسیله هواء و غلیان بنفسه نیست.
همچنین روایت ذیل میتوانند مؤید کلام مذکور باشد؛
روایت اول: عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ (ع): «لَا يَحْرُمُ الْعَصِيرُ حَتَّى يَغْلِی»[2].
امام صادق (ع) در این روایت فرموده است که عصیر عنبی حرام نیست مگر اینکه غلیان پیدا کند.
روایت دوم: عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شُرْبِ الْعَصِيرِ؛ قَالَ (ع): «تَشْرَبُ مَا لَمْ يَغْلِ فَإِذَا غَلَى فَلَا تَشْرَبْهُ»[3].
حماد ابن عثمان گفته است که از امام صادق (ع) درباره شرب عصیر عنبی سؤال کردم، حضرت (ع) در پاسخ فرمود که تا زمانی که غلیان پیدا نکرده است از آن بخور اما زمانی که غلیان پیدا کرد از خوردن آن پرهیز کن.
بنابراین، با توجه به روایاتی که بیان شد، نمیتوان از باب اینکه سبب غلیان در آنها ذکر نشده است [یعنی بیان نشده است که غلیان از چه راهی حاصل شده است] غلیان را مقید به قید بنفسه کرد، این موضوع مانند این است که گفته شود که در روایات وارد شده است که اگر شخصی از دنیا رفت مال او به ورثه منتقل میشود که هرچند در روایات به قید خاصی برای موت اشاره نشده است ولی واضح و روشن است که اگر حتی موت بنفسه نباشد [بلکه از طرق دیگر مانند تصادف و امثال آن صورت گیرد] باز هم مال متوفی میان وراث تقسیم میگردد.
مرحوم آیت الله خویی (ره) نیز نسبت به این بحث صغروی اشکالی را مطرح کرده و فرموده است که غلیان بنفسه عملاً وجود ندارد بلکه آنچه که باعث غلیان میشود عوامل خارجی میباشند؛ به عنوان مثال اگر عصیر عنبی در یخچال نگه داری شود، برای مدت طولانی هیچ تغییر و تبدلی در آن ایجاد نمیشود ولی اگر خارج از یخچال قرار داده شود، به دلیل تابش آفتاب یا مجاورت با هوای گرم دچار تغییر و تحول و در نتیجه غلیان میشود بنابراین، تنها عوامل بیرونی [مانند آتش، خورشید و هوا] باعث غلیان میشوند و وجهی برای غلیان بنفسه وجود ندارد.
این عده [قائلین به تفصیل بین اقسام غلیان] ادله دیگری را نیز ارائه کرده و گفتهاند که همیشه اینگونه نیست که غلیان موجب نجاست عصیر عنبی بشود.
این عده در مقام بیان دلیل خود گفتهاند که روایاتِ مشتمل بر لفظ غلیان، تنها به مضامینی مانند «لاخیر فی العصیر» یا «لاتشربه إذا غلی» اشاره دارد و مقید به قید ذهاب ثلثین نیستند لذا دلیلی وجود ندارد که بعد از غلیان، حکم ثابتی بر عصیر بار شود و به دنبال آن بعد از ذهاب ثلثین، قائل به رفع این حکم ثابت شده باشد. همچنین روایاتی که عصیر عنبی را محدود و مقید به ذهاب ثلثین کردهاند، مختص به عصیر مطبوخ میباشند در نتیجه ذهاب ثلثین تنها در مواردی کاربرد دارد که غلیان به وسیله آتش صورت گرفته باشد.
بحث جلسه آینده: ادامه بحث انشاءالله در جلسه آینده بیان خواهد شد.
«والحمد لله رب العالمین»