سال تحصیلی 96-95

                                          

  «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته

بحث در مسأله 384 بود، عرض شد که اسلامِ بچه ممیز زمانی که از روی آگاهی باشد، پذیرفته است و بعد از إظهار شهادتین به عنوان یک فرد مسلمان شناخته می‎شود.

در رابطه با دلیل این مسأله گفته شده است که از آنجایی که بچه ممیز است و فرق بین خوب و بد را متوجه می‎شود لذا در اینجا بحث تقلید مطرح نیست و گفتن شهادتین این بچه مورد قبول واقع می‎شود و مسلمان محسوب می‎شود.

ارتداد بچه ممیز

نکته دیگری که در رابطه با بچه ممیّز قابل ذکر است بحث از ارتداد اوست. در رابطه با ارتداد فطری بچه ممیز گفته شده است که اگر بچه‎ای که ممیز است دچار ارتداد فطری شود، به نجاست او حکم می‎شود اما اگر توبه کند و اسلام بیاورد، توبه و اسلام او پذیرفته است و احکام چهارگانه [قتل، جدایی زن، عده وفات و تقسیم مال] نیز در مورد او جاری نمی‎شود.

در رابطه با دلیل این مسأله نیز به عبارت «رفع عنهما القلم» در روایت ذیل استناد شده است؛

عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ (ع)؛ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ (ع): «فِي الْمَجْنُونِ وَ الْمَعْتُوهِ الَّذِي لَا يُفِيقُ وَ الصَّبِيِّ الَّذِي لَمْ يَبْلُغْ عَمْدُهُمَا خَطَأٌ تَحْمِلُهُ الْعَاقِلَةُ وَ قَدْ رُفِعَ عَنْهُمَا الْقَلَمُ»^[1].

گفته شده است که طبق حدیث مذکور، بچه ملزم به انجام تکالیف نیست مگر اینکه حالت احتلام پیدا کند و بالغ شود بنابراین، قول و فعل بچه مادامی که بالغ نشده باشد معتبر نیست، اما اگر بعد از بلوغ بر ارتداد فطری خود باقی بماند، احکام چهارگانه [قتل، جدایی زن، عده وفات و تقسیم مال] نسبت به او جاری می‎شود.

سؤال

چرا بعد از ارتداد فطری بچه ممیز، آن بچه کافر محسوب می‎شود و به نجاست او حکم می‎شود ولی احکام چهارگانه‎ای که بر مرتد فطری مترتب می‎شود بر چنین بچه‎ای مترتب نمی‎شود؟

پاسخ

در پاسخ از سؤال مذکور گفته شده است که حکم کردن به نجاست بچه ممیز بعد از اینکه مرتد فطری شد، از باب اجرای احکام الزامیه نسبت به بچه ممیز نیست بلکه از باب الزام سایر مکلفین در رابطه با اجتناب از بچه ممیز است؛ به تعبیر روشن‎تر چون نسبت به بچه ممیز حکم الزام آور جاری نمی‎شود لذا سایر مکلفین ملزم می‎شوند تا از او اجتناب کنند. بنابراین، گرچه به ظاهر به نجاست صبی مرتد حکم می‎شود اما در واقع چون حکم الزامی در رابطه با این صبی جاری نمی‎شود سایر مکلفین به اجتناب از چنین بچه‎ای ملزم شده‎اند لذا چون ارتداد صبی قبل از بلوغ می‎باشد فقط حکم نجاست [آن هم برای پرهیز دیگران] نسبت به او جاری می‎شود.  

همچنین در این رابطه به روایات ذیل نیز می‎توان استناد کرد؛

روایت اول: عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ (ع) عَنْ عَلِيٍّ (ع)؛ قَالَ (ع): «لَا حَدَّ عَلَى مَجْنُونٍ حَتَّى يُفِيقَ وَ لَا عَلَى صَبِيٍّ حَتَّى يُدْرِكَ وَ لَا عَلَى النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظ»[2].

حماد بن عیسی از امام صادق (ع) و او از پدر بزرگوارش امام باقر (ع) و او از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل کرده است که حضرت (ع) فرموده است که بر دیوانه حد جاری نمی‎شود مگر اینکه حال او بهبود پیدا کند، همچنین بر بچه نیز حد جاری نمی‎شود مگر اینکه به مرحله درک برسد [کنایه از اینکه بالغ شود] و بر شخص نائم (خوابیده) نیز حد جاری نمی‎گردد مگر اینکه بیدار شود.

روایت دوم: عَنْ يَزِيدَ الْكُنَاسِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع)؛ قَالَ قُلْتُ الْغُلَامُ إِذَا زَوَّجَهُ أَبُوهُ وَ دَخَلَ بِأَهْلِهِ وَ هُوَ غَيْرُ مُدْرِكٍ أَ تُقَامُ عَلَيْهِ الْحُدُودُ عَلَى تِلْكَ الْحَالِ؟ قَالَ (ع): «أَمَّا الْحُدُودُ الْكَامِلَةُ الَّتِي يُؤْخَذُ بِهَا الرِّجَالُ فَلَا وَ لَكِنْ يُجْلَدُ فِي الْحُدُودِ كُلِّهَا عَلَى مَبْلَغِ سِنِّهِ وَ لَا تَبْطُلُ حُدُودُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ لَا تَبْطُلُ حُقُوقُ الْمُسْلِمِينَ بَيْنَهُمْ»[3].

یزید کنّاسی گفته است که به امام باقر (ع) عرض کردم که آیا حدود الهی بر بچه‎ای که پدرش برای او زن گرفته است در حالی که هنوز بالغ نشده است جاری می‎شود؟ حضرت (ع) فرمود که حدود کامل که بر مردان بالغ جاری می‎شود نسبت به او جاری نمی‎شود اما متناسب با سن او بر او حد جاری می‎شود یعنی تعزیر می‎شود و این گونه نیست که حدود الهی تعطیل شود [بلکه حد ناقص با تعزیر و امثال آن واقع می‎شود] و حقوق مسلمین باطل نمی‎شود.

مسأله 385: «لا يجب على المرتد الفطري بعد التوبة تعريض نفسه‌للقتل بل يجوز له الممانعة منه و إن وجب قتله على غيره‌«[4].

مرحوم سید (ره) در این مسأله فرموده است که بر مرتد فطری واجب نیست که بعد از توبه کردن خود را در معرض قتل قرار دهد بلکه جایز است به‎گونه‎ای خود را از کشته شدن نجات دهد هرچند قتل او بر کسانی که از ارتداد او آگاهی دارند واجب است.

در رابطه با مسأله مذکور دو فرع قابل تصویر است؛

فرع اول

اگر ارتداد فطریِ شخص مرتد، نزد حاکم ثابت نشده باشد، شخص مرتد بعد از توبه می‎تواند خود را از کشته شدن نجات دهد، حتی برخی در این زمینه گفته‎اند که اگر این شخص خود را در معرض کشته شدن قرار دهد، فعل حرام مرتکب شده است. به علاوه اینکه، اظهار معصیت از نظر اسلام حرام است.

 

 

فرع دوم

اگر ارتدادِ فطری شخص مرتد برای حاکم ثابت شده باشد، فرار کردن از حکم جایز نیست زیرا رد کردن حکم به منزله رد قول امام است. بنابراین، بر اساس این فرع، شخص مرتد نمی‎تواند برای حفظ جان خود، فرار کند.

التاسع من المطهرات: «التبعیه»

«التاسع التبعية‌و هي في موارد أحدها تبعية فضلات الكافر المتصلة ببدنه كما مر الثاني تبعية ولد الكافر له في الإسلام أبا كان أو جدا أو أما أو جدة»[5].

نهمین مورد از مطهِّرات، «تبعیت» است. تبعیت یکی از آثار اسلام شناخته می‎شود و دارای مصادیقی است از جمله؛

1-  بعد از اسلام آوردنِ شخص کافر، همه فضلات متصل به بدن او [مانند مو و چرک بدن] محکوم به طهارتند.

2- فرزند کافر نیز در اسلام تابع پدرش است؛ به این معنی که اگر پدرش اسلام بیاورد، فرزند او نیز به عنوان یک فرد مسلمان شناخته می‎شود، همچنین این حکم در رابطه با مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ، جد و جدّه نیز برقرار است و به تبع اسلام آوردن آنان، بچه نیز به عنوان یک فرد مسلمان شناخته می‎شود.

مرحوم صاحب جواهر (ره) نیز در بیان «تبعیت» فرموده است: «و يتبعه ولده في الطهارة بالإسلام، سواء كان أبا أو أما إلحاقا بأشرف الأبوين»[6]؛ صاحب جواهر (ره) به قاعده معروفی اشاره شده که بر اساس آن، ولد تابع اشرفِ أبَوین است، البته اشرف ابوین به معنای برتری پدر نسبت به مادر نیست بلکه بر اساس این قاعده، در بین پدر و مادر اشرف ابوین کسی است که مسلمان باشد؛ به تعبیر روشن‎تر اگر مادرِ بچه، مسلمان باشد به عنوان اشرف ابوین شناخته می‎شود و اگر پدرِ بچه، مسلمان باشد او اشرفِ أبَوَین خواهد بود.

«والحمد لله رب العالمین»