|
درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی:فصلٌ فی المطهرات تاریخ: 15 شهریور 1395 موضوع جزئی:موارد استحباب غَسل ملاقی مصادف با:3 ذیالحجه1437 سال تحصیلی: 96-95 جلسه:1 |
«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
مسأله392
«يستحبّ غسل الملاقي في جملة من الموارد مع عدم تنجّسه: كملاقاة البدن أو الثوب لبول الفرس و البغل و الحمار، و ملاقاة الفأرة الحيّة مع الرطوبة مع عدم ظهور أثرها، و المصافحة مع الناصبي بلا رطوبة»[5].
مرحوم سید (ره) نوشته است که شستن ملاقی، هرچند نجس نشده باشد در چند مورد مستحب است؛
اول: بدن یا لباس با بول اسب، قاطر و الاغ ملاقات کرده باشد؛
دوم: موش زندهای که خیس شده و مرطوب است با لباس یا بدن ملاقات کند و اثر رطوبت نیز بر بدن یا لباس ظاهر گردد [که در این صورت مستحب است که لباس یا بدن شسته شود]؛
سوم: دست دادن با ناصبی- دشمنان اهل بیت (ع) که مصداق بارزش تکفیری‌ها میباشند- بدون اینکه دست مرطوب باشد [که در این صورت نیز مستحب است که دست شسته شود].
بررسی مورد اول
اما در رابطه با مورد اول [یعنی استحباب شستن دست یا لباسی که با بول اسب، قاطر و الاغ ملاقات کرده است]، روایاتی وارد شده است که در این روایات به شستن امر شده است؛
روایت اول: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: ... وَ سَأَلْتُهُ عَنْ أَبْوَالِ الدَّوَابِّ وَ الْبِغَالِ وَ الْحَمِيرِ فَقَالَ: «اغْسِلْهُ فَإِنْ لَمْ تَعْلَمْ مَكَانَهُ فَاغْسِلِ الثَّوْبَ كُلَّهُ، فَإِنْ شَكَكْتَ فَانْضِحْهُ»[6].
محمد بن مسلم در این روایت حسنه از امام صادق (ع) درباره بول شتر، گاو و گوسفند سؤال کرده است، حضرت (ع) فرمود که اگر اگر ندانستی که به کدام قسمت از لباست اصابت کرده است همه لباس را بشوی، اما اگر شک کردی که بول این حیوانات به لباست اصابت کرده است یا اصابت نکرده است [یعنی در اصل اصابت بول به لباس، شک داشتی] بر آن آب بپاش.
روایت دوم: عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ يَمَسُّهُ بَعْضُ أَبْوَالِ الْبَهَائِمِ أَ يَغْسِلُهُ أَمْ لَا؟ قَالَ: «يَغْسِلُ بَوْلَ الْحِمَارِ وَ الْفَرَسِ وَ الْبَغْلِ فَأَمَّا الشَّاةُ وَ كُلُّ مَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ فَلَا بَأْسَ بِبَوْلِهِ»[7].
صحیحه عبدالرحمن بن ابی عبدالله نیز همان مضمون حسنه محمد بن مسلم را دارد با این تفاوت که در روایت حسنه، کلمه «دواب» آمده بود و کلمه «فرس» ذکر نشده است لکن در روایت صحیحه، کلمه «فرس» نیز آمده است.
کلام فقها مبنی بر حمل دو روایت مذکور بر استحباب
فقها دو روایت مذکور را بر استحباب حمل کرده‌اند و گفته‌اند که با توجه به اینکه روایاتی وجود دارد که به صراحت بر عدم وجوب غَسلِ (شستن) ابوال حیوانات مذکور در دو روایتِ مورد بحث دلالت دارند لکن در این دو روایت به شستن امر شده است، از باب جمع بین این دو دسته از روایات، این دو روایت بر استحباب حمل میشوند، چون نمیتوانند در مقابل روایات دال بر عدم وجوب غَسل بایستند.
مناقشه مرحوم آیت الله خویی (ره) در کلام فقها
روایاتی که به غَسل امر کرده‌اند از باب تقیه وارد شدهاند، یعنی اصل، همان روایاتی است که بر عدم وجوب غَسل دلالت می‌کنند، لذا نیازی به جمع بین روایات نیست و حمل دو روایت مذکور بر استحباب نیست چون این دو روایت از باب تقیه وارد شدهاند چون جمع زیادی از عامه معتقدند که ملاقی با بول حیواناتی مثل اسب، قاطر، الاغ و امثال آن که خوردن گوشتشان کراهت دارد باید شسته شود بنابراین، چون دو روایت مذکور که به شستن امر کرده‌اند از باب تقیه وارد شده است معنایش این است که غَسل مورد نظر امام نبوده است و امام (ع) از باب تقیه امر به غَسل کرده است لذا اصل، همان روایات دال بر عدم وجوب غَسل است لذا اصلاً نیازی به جمع بین روایات نیست و به نظر مرحوم آقای خویی (ره) بر خلاف نظر مرحوم سید (ره)، شستن ملاقی با بول حیواناتی مثل اسب، قاطر و الاغ واجب نیست و مستحب هم نیست.
بررسی مورد دوم
نسبت به مورد دوم (استحباب شستنِ ملاقی با موش زندهای که رطوبت داشته است و اثر آن روی لباس یا بدن ظاهر است) نیز روایاتی وارد شده است مبنی بر اینکه غَسل مستحب است؛
عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْفَأْرَةِ الرَّطْبَةِ قَدْ وَقَعَتْ فِي الْمَاءِ فَتَمْشِي عَلَى الثِّيَابِ أَ يُصَلَّى فِيهَا؟ قَالَ: «اغْسِلْ مَا رَأَيْتَ مِنْ أَثَرِهَا وَ مَا لَمْ تَرَهُ انْضِحْهُ بِالْمَاءِ»[8].
علی بن جعفر گفته است که از برادرم موسی بن جعفر (ع) درباره موشی که در آب افتاده است و رطوبت دارد و بعد از آن بر روی لباس راه میرود سؤال کردم که آیا میشود در آن لباس نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمود که آنجایی را که دیدی مرطوب شده است [یعنی بر اثر راه رفتن موش مرطوب شده است] بشوی و آنجایی را که اثری از رطوبت در آن نمیبینی آب بپاش.
این روایت نیز به خاطر روایات دیگری که به صراحت بر عدم وجوب غَسل دلالت دارند، بر استحباب حمل میشود.
بررسی مورد سوم
نسبت به مورد سوم (استحباب غَسل دستی که هنگام مصافحه با ناصبی با دست او ملاقات کرده است هرچند دست رطوبت نداشته باشد) نیز روایت داریم که غَسل مستحب است؛
عَنْ خَالِدٍ الْقَلَانِسِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَلْقَى الذِّمِّيَّ فَيُصَافِحُنِي قَالَ: «امْسَحْهَا بِالتُّرَابِ وَ بِالْحَائِطِ» قُلْتُ: فَالنَّاصِبَ قَالَ: «اغْسِلْهَا»[9].
خالد قلانسی گفته است که به امام صادق (ع) عرض کردم که با یک شخص ذمی (کسی که در پناه اسلام زندگی میکند و جزیه میپردازد) ملاقات میکنم و او با من دست میدهد، تکلیف چیست؟ حضرت (ع) فرمود که دستت را به خاک یا دیوار بکش [تا اثر ملاقات آن با ذمی از بین برود]، عرض کردم که اگردستم به یک آدم ناصبی اصابت کرد چه کار کنم؟ حضرت (ع) فرمود که آن را بشوی.
علت اینکه غَسل در این روایت بر استحباب حمل شده است جفاف (خشک بودن) است زیرا رطوبتی وجود نداشته است تا بر اثر مصافحه منتقل شود لذا شستن مستحب است نه واجب.
سؤال: چرا اگر با ناصبی دست بدهیم مستحب است که دست شسته شود در صورتی که هیچ رطوبتی وجود نداشته است؟
استاد: به نظر میرسد استحباب شستن به خاطر این باشد که آنها را تحقیر کنیم و با این کار اشمئزاز و تنفر خود را از آنها ابراز کنیم وگرنه امر به شستن از باب نجاست نیست.
«والحمد لله رب العالمین»
[1]. محمدباقر، مجلسی (علامه مجلسی)، بحار الانوار (ط- بیروت)، ج14، ص293.
[2]. محمد بن يعقوب، كلينى، الكافي (ط- الإسلامية)، ج8، ص169.
[3]. نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص303.
[4]. «البقرة»: 152.
[5]. سید محمدکاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص149.
[6]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج3، کتاب الطهارة، ابواب النجاسات، باب9، ص408، ح5.
[7]. همان،ص409، ح9.
[8]. همان، باب 33، ص460، ح2.
[9]. همان، باب14، ص420، ح4.