فصلٌ فی المطهرات95/08/16

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: فصلٌ فی المطهرات                                                                                  تاریخ: 16 آبان 1395

موضوع جزئی: فصلٌ فی حکم الأوانی- مصادیق أوانی                                                مصادف با: 6 صفر 1438

سال تحصیلی: 96-95                                                                                                    جلسه: 21

                                                                                                    

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسأله 407: «الظاهر أنّ المراد من الأواني ما يكون من قبيل الكأس و الكوز و الصيني و القِدر و السماور و الفِنجان و ما يطبخ فيه القهوة و أمثال ذلك، مثل كوز القَليان، بل و المِصفاة و المِشقاب و النعلبكي، دون مطلق ما يكون ظرفاً، فشمولها لمثل رأس القليان و رأس الشطَب و قراب السيف و الخنجر و السكّين و قاب الساعة و ظرف الغالية و الكُحل و العَنبَر و المعجون و الترياك و نحو ذلك، غير معلوم و إن كانت ظروفاً، إذ الموجود في الأخبار لفظ الآنية و كونها مرادفاً للظرف، غير معلوم، بل معلوم العدم و إن كان الأحوط في جملة من المذكورات الاجتناب. نعم، لا بأس بما يصنع بيتاً للتعويذ إذا كان من الفضة، بل الذهب أيضاً و بالجملة، فالمناط صدق الآنية و مع الشك فيه محكوم بالبراءة»[1].

به نظر مرحوم سید (ره)، مراد از أوانی [که گفته شد که اگر از طلا یا نقره باشند، أکل و شرب از آنها حرام است]، چیزهایی از قبیل کاسه، کوزه، سینی، دیگ، سماور، فنجان، قهوه‎جوش و امثال آن، مثل کوزه قلیان، می‎باشد، بلکه چای صاف کن، بشقاب و نعلبکی نیز از أوانی محسوب می‎شوند. البته هر چیزی که ظرف بر آن صدق می‎کند، الزاماً از أوانی محسوب نمی‎شود. بنابراین، معلوم نیست که سر قلیان، خیزرانی که از طلا یا نقره باشد، غلاف شمشیر، خنجر، چاقو، قاب ساعت، ظرف خضاب [ که رنگ خضاب در آن قرار داده می‎شود]، ظرف سرمه، ظرف عنبر، ظرف خمیر، ظرف تریاک و امثال آن، از أوانی محسوب شوند، هرچند که اینها عنوان ظرفیت را دارند زیرا آنچه در اخبار آمده است، لفظ «آنیة» است و معلوم نیست که «آنیة» با ظرف مرادف باشد، بلکه آنچه معلوم است، این است که بین ظرف و «آنیة» ترادفی در کار نیست؛ هرچند که احتیاط [مستحب] این است که از بخشی از آنچه که ذکر شد، اجتناب شود. بله بازوبند [آنچه برای قرار دادن تعویذ در آن، ساخته شده است و بر بازو بسته می‎شود]، اگر از نقره و طلا باشد، مشکلی ندارد. خلاصه اینکه مناط برای حکم به حرمت استعمال ظرف طلا و نقره، صدق آنیة است، یعنی هر موردی که عنوان «آنیة» بر آن صدق کند و از طلا یا نقره باشد، محکوم به حرمت است، ولی اگر در آنیه بودن شیء مورد نظر شک شود، اصالة البرائة جاری می‎شود.  

دلیل اینکه در موارد مشکوک برائت جاری می‎شود، این است که چون شبهه مورد نظر، از مصادیق شبهات حکمیه تحریمیه است، در نتیجه، برائت جاری می‎شود.

بنابراین، طبق نظر مرحوم سید (ره) همه موارد مذکور، به جز استثنائات و موارد استدراکی، محکوم به حرمت است.

مرحوم آیت الله حکیم (ره) نیز همه موارد مذکور را از باب ارتکاز از مصادیق «آنیة» دانسته است.

مرحوم آقای خویی (ره) بعضی از موارد مذکور، مثل بشقاب، دیگ و سینی را از مصادیق «آنیة» دانسته است. ایشان سماور را نیز از مصادیق «آنیة» دانسته است چون نسبت سماور به آب مانند نسبت دیگ به چیزی است که در آن پخته می‎شود، یعنی همانند دیگ که انسان مستقیماً از آن چیزی نمی‎خورد، بلکه نخست غذای مورد نظر را در بشقاب می‎ریزد و بعد می‎خورد، در سماور نیز انسان مستقیماً از آن نمی‎نوشد، بلکه نخست آب آن را در استکان می‎ریزد و بعد می‎نوشد.

اما نسبت به کوزه قلیان، اختلاف شده است؛ عده‎ای گفته‎اند که کوزه قلیان از چیزهایی نیست که در آن شرب و أکل می‎شود. استاد مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی (ره) گفته است که هرچند فی حد ذاته از کوزه قلیان [قبل از اینکه به عنوان قلیان استفاده شود] می‎توان برای آشامیدن استفاده کرد، لکن چون بعداً از این کوزه، برای قلیان استفاده می‎شود و برای أکل و شرب از آن استفاده نمی‎شود لذا از أوانی محسوب نمی‎شود و از دایره بحث خارج است.

نظر مختار

نظر مختار، این است که از مجموع روایاتی که در جلسات قبل به آنها اشاره شد، به دست می‎آید که استفاده از آنیه طلا و نقره فقط در مورد أکل و شرب حرام است [؛ بر خلاف نظر مرحوم سید (ره) که مطلق استعمال از ظرف طلا و نقره را حرام اعلام کرد]. بنابراین، عنوان حرمت فقط بر أکل و شرب در ظروف طلا و نقره بار می‎شود، اما در مورد اینکه «آنیة» بر چه چیزی اطلاق می‎شود، عرض می‎شود که هر چیزی که عنوان آنیه بر آن صادق بود و أکل و شرب در آن صورت گیرد محکوم به حرمت است، اما اگر آنیه‎ای از طلا یا نقره باشد که برای أکل و شرب مورد استفاده قرار نمی‎گیرد، صرف استعمال آن در غیر أکل و شرب، حرام نیست.

مسأله 408: «لا فرق في حرمة الأكل و الشرب من آنية الذهب و الفضة بين مباشرتهما لفمه أو أخذ اللقمة منهما و وضعها في الفم، بل و كذا إذا وضع ظرف الطعام في الصيني من أحدهما و كذا إذا وضع الفنجان في النعلبكي من أحدهما و كذا لو فرّغ ما في الإِناء من أحدهما في ظرف آخر لأجل الأكل و الشرب لا لأجل نفس التفريغ، فإنّ الظاهر حرمة الأكل و الشرب لأنّ هذا يعدّ أيضاً استعمالًا لهما فيهما، بل لا يبعد حرمة شرب الچاي في مورد يكون السماور من أحدهما و إن كان جميع الأدوات ما عداه من غيرهما و الحاصل: أنّ في المذكورات كما أنّ الاستعمال حرام، كذلك الأكل و الشرب أيضاً حرام. نعم، المأكول و المشروب لا يصير حراماً، فلو كان في نهار رمضان لا يصدق أنّه أفطر على حرام و إن صدق أنّ فعل الإِفطار حرام و كذلك الكلام في الأكل و الشرب من الظرف الغصبي»[2].

به نظر مرحوم سید (ره)، در حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره، بین مباشرت ظرف طلا و نقره با دهان [، مثل اینکه غذا یا آب ظرف سر کشیده شود] یا اخذ لقمه از ظرف طلا و نقره و گذاشتن آن لقمه در دهان، فرقی نیست، بلکه اگر ظرف غذا در سینی طلا یا نقره گذاشته شود ، همچنین، اگر فنجان در نعلبکی طلا یا نقره، گذاشته شود همچنین، اگر آنچه که در ظرف طلا یا نقره هست، به منظور خوردن یا نوشیدن و نه فقط به منظور خالی کردن، در ظرف دیگری ریخته شود، ظاهر این است که أکل و شربِ آن مأکول یا مشروب حرام است زیرا موارد مذکور، نیز استعمال طلا و نقره در أکل و شرب محسوب می‎شود، بلکه بعید نیست که گفته شود که شرب چای در موردی که سماور از طلا و نقره باشد نیز حرام است؛ هرچند که بقیه لوازم [شرب چای]، غیر از سماور [، مثل استکان، نعلبکی و امثال آن]، از طلا و نقره نباشند. نتیجه اینکه همان‎گونه که استعمال موارد مذکور، حرام است، أکل و شرب نیز حرام است. بله، آنچه که خورده می‎شود یا نوشیده می‎شود، حرام نیست، پس اگر فعل مذکور، در روز ماه مبارک رمضان باشد [و در ظرف طلا یا نقره روزه خود را افطار کند]، صدق نمی‎کند که گفته شود که با حرام افطار کرده است؛ هرچند که صدق می‎کند که گفته شود که فعل خوردنش، حرام است [چون از ظرف طلا یا نقره استفاده کرده است]. در رابطه با أکل و شرب از ظرف غصبی نیز سخن، همان است که در رابطه با أکل و شرب از ظرف طلا و نقره بیان شد[، یعنی مأکول و مشروب درون ظرف غصبی حرام نیست؛ هرچند فعل أکل و شرب حرام است].

«والحمدلله رب العالمین»



[1]. سید محمد کاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص157.

[2]. همان، ص158.  

Please publish modules in offcanvas position.