مقاله ها

                     

      «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

 

تفسیر آیه 41

«وَ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَ لاَ تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَ إِيَّايَ فَاتَّقُونِ»^[1]؛ و به آنچه نازل كرده‌ام [قرآن‌] ايمان بياوريد! كه نشانه‌هاى آن با آنچه در كتاب‎هاى شماست، مطابقت دارد و نخستين كافر به آن نباشيد! و آيات مرا به بهاى ناچيزى نفروشيد! (و به خاطر درآمد مختصرى، نشانه‌هاى قرآن و پيامبر اسلام (ص) را كه در كتب شما موجود است، پنهان نكنيد!) و تنها از من (و مخالفت با دستورهايم) بترسيد (نه از مردم)».

در جلسه گذشته در رابطه با این آیه شریفه عرض شد که در این آیه و آیات بعد، نُه دستور خطاب به بنی اسرائیل وجود دارد که به دو مورد از آنها یعنی ایمان به قرآن و عدم کفر به قرآن اشاره شد. همچنین در رابطه با شأن نزول این آیه شریفه عرض شد که دو نفر از بزرگان یهود، هر ساله مجلسی برپا می‎کردند تا در مقابل بعثت رسول خدا (ص) مقاومت کنند و مردم را از ایمان به قرآن باز دارند؛ در حالی که قبل از بعثت پیامبر اسلام (ص) و نزول قرآن، یهودیان بر این عقیده بودند که بر اساس پیش بینی‎های تورات و انجیل پیامبر جدیدی [پیامبر اسلام (ص)] مبعوث خواهد شد.

نکته دیگری که در رابطه با این آیه شریفه قابل ذکر است در رابطه با عبارت «ثمناً قلیلاً» می‎باشد که اشاره به همین مهمانی و جلسات اهل یهود دارد؛ به تعبیر دیگر این آیه شریفه به کم همتی یهودیان اشاره دارد که به خاطر منافع پست و اندک و رسیدن به آرزوهای خود، همه چیز را فراموش کردند و از پذیرش آیات الهی سر باز زدند. 

نکته دیگر در رابطه با فعل «لاتشتروا» می‎باشد که صیغه نهی مخاطب از ریشه «شراء» است. لفظ «شراء» از الفاظ اضداد محسوب می‎شود؛ به این معنا که در دو معنای متضاد یعنی خرید و فروش به کار می‎رود.

در رابطه با کلمه «شراء» در کتاب مفردات راغب آمده است: «الشِّرَاءُ و البيع يتلازمان، فَالْمُشْتَرِي دافع الثّمن، و آخذ المثمن، و البائع دافع المثمن، و آخذ الثّمن.... و من هذا الوجه صار لفظ البيع و الشّراء يستعمل كلّ واحد منهما في موضع الآخرو شَرَيْتُ بمعنى بعت أكثر، و ابتعت بمعنى اشْتَرَيْتُ أكثر»^[2]؛ براساس این تعبیر، مشتری به شخصی گفته می‎شود که ثمن را می‎پردازد و مثمن را دریافت می‎کند و فروشنده نیز کسی است که مثمن را می‎پردازد و ثمن را دریافت می‎کند.

«شراء» و «بیع» نماد کاملی از تبادل و جابه‎جایی می‎باشند لذا فعل «لاتشتروا» [که از باب افتعال است] در آیه شریفه، به معنای داد و ستد طرفینی است. بنابراین، بر اساس آیه مذکور (آیه 41 بقره)، یهودیان، مهمانی گرفتند و آیات قرآن را دادند. «شراء» در آیات دیگری از قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است؛ از جمله آیه ذیل؛

«أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى»^[3]؛ اينان (کسانی که آنچه را خداوند نازل کرده است کتمان می‎کنند)، همان‎هايى هستند كه گمراهى را با هدايت، و عذاب را با آمرزش، مبادله كرده‌اند.

معانی محتمل در رابطه با «اشتراء»

در تفاسیر سه معنا و احتمال برای «اشتراء» بیان شده است؛

معنای اول

«اشتراء» به معنای خریدن است، کما اینکه در آیه ذیل نیز به این معنا اشاره شده است؛

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ»^[4]؛ خداوند از مؤمنان، جان‎ها و اموالشان را خريدارى كرده، كه (در برابرش) بهشت براى آنان باشد؛ (به اين گونه كه:) در راه خدا پيكار مى‌كنند، مى‌كشند و كشته مى‌شوند؛ اين وعده حقّى است بر او، كه در تورات و انجيل و قرآن ذكر فرموده است.

کلمه «آیات» در آیه 41 ثمن قرار داده شده است لذا حرف «باء» بر سر «آیات» آمده است نظیر «اشتریت بهذه الدراهم کتابی» که کلمه «اشتراء» در حقیقت به معنای خریدن است.

سؤال: سؤال این است که چرا از منافع دنیوی که مثمن است، به ثمن تعبیر شده است؟

پاسخ: تعبیر مذبور [شناخته شدن منافع دنیوی به عنوان ثمن] تعریضی به اهل کتاب است که آنچه که منافع مادی آنان را مثمن و مقصود به ذات قرار داده است، همینهاست.

معنای دوم

«اشتراء» به معنای فروختن باشد.

سؤال: اگر «آیات»، مثمن است چرا حرف «باء» به «آیات» اضافه شده است در حالی که حرف «باء» باید بر ثمن داخل شود و گفته شود «لاتشتروا آیاتی بثمنٍ قلیل»؟

پاسخ: در پاسخ گفته شده است که حرف «باء» برای مقابله است لذا اشکالی ندارد که حرف «باء» به «ثمن» یا «مثمن» اضافه شود، یعنی دخول «باء» بر مثمن نیز مشکلی ایجاد نمی‎کند؛ کما اینکه در آیه زیر حرف «باء» به کلمه «ثمن» اضافه شده است؛

«وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ»^[5]؛ و (سرانجام،) او را به بهاى كمى-چند درهم- فروختند.

اما در آیه 41 سوره بقره حرف «باء» به مثمن اضافه شده است: «وَ لاَ تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلاً»؛ و آيات مرا به بهاى ناچيزى نفروشيد.

 

معنای سوم

«اشتراء» به معنای استبدال و داد و ستد باشد. پس «لاتشتروا» به معنای «لاتستبدلوا» می‎باشد.

سؤال: اگر «اشتراء» به معنای استبدال باشد «آیات»، مُبدَل و «ثمن»، بَدل است و حرف «باء» بر بدل داخل می‎شود نه بر مبدل در حالی که در مانحن‎فیه حرف «باء» به مبدل اضافه شده است؟

پاسخ: حرف «باء» هم به مبدَل و هم به بدل اضافه می‎شود لذا از این جهت مشکلی وجود ندارد.

تا اینجا به سه دستور از دستورات نُه‎گانه خداوند به بنی اسرائیل [در آیه 41 بقره] اشاره شد؛ اول: «آمنوا بما انزلت...»؛ دوم: «لاتکونوا اول کافر به...» و «لاتشتروا بآیاتی...». البته باید توجه داشت که این دستورات مختص به بنی اسرائیل نیست [چون قرآن برای گروهی خاص نازل نشده است] بلکه برای همه انسان‎ها است.

پیام آیه مذکور برای ما این است که مواظب باشیم لااقل بین آنچه که می‎دهیم و بین آنچه که می‎گیریم تناسبی وجود داشته باشد نه اینکه در مقابل به دست آوردن چیز کم بهای زیادی بپردازیم.

«والحمد لله رب العالمین»