درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری موضوع کلی: سوره بقره تاریخ: 19 شهریور 1393 موضوع جزئی:تفسیر آیه 29 مصادف با: 14 ذی القعده 1435 سال: پنجم جلسه: 58 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
ادامه تفسیر آیه29:
«هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»[2]؛ او خدايى است كه همه آنچه را (از نعمتها) در زمين وجود دارد، براى شما آفريد؛ سپس به آسمان پرداخت؛ و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود؛ و او به هر چيز آگاه است.
معانی واژهها:
اِستوَی: در رابطه با کلمه «استوی» گفتیم این کلمه از ریشه «سوی» و به معنای چیرگی و تسلط است و معنای محوری آن، اعتدال و توسّط و امثال آن است و «استوی الی السماء» به معنای پرداختن به آسمان است.
سماء: کلمه «سماء» در لغت به معنای رفعت و بلندی است اما به معانی دیگری هم بکار رفته از جمله:
1- عالمِ معنی و ملکوت: کما اینکه خداوند متعال فرموده: «قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ»[3]؛ نگاههاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان (براى تعيين قبلۀ نهايى) مىبينيم! اكنون تو را به سوى قبلهاى كه از آن خشنود باشى، باز مىگردانيم. پس روى خود را به سوى مسجد الحرام كن! و هر جا باشيد، روى خود را به سوى آن بگردانيد! و كسانى كه كتاب آسمانى به آنها داده شده، بخوبى مىدانند اين فرمانِ حقى است كه از ناحيه پروردگارشان صادر شده؛ (و در كتابهاى خود خواندهاند كه پيغمبر اسلام، به سوى دو قبله، نماز مىخواند). و خداوند از اعمال آنها (در مخفى داشتن اين آيات) غافل نيست! معنای «سماء» در این آیه شریفه سماء ظاهری که ستارگان و کهکشانها و امثال آن هستند، نیست بلکه توجه به عالم ملکوت مورد نظر است.
2- جهت بالا و مجاورِ زمین: کما اینکه خداوند متعال میفرماید: «أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ»[4] آيا نديدى چگونه خداوند «كلمۀ طيبه» (و گفتار پاكيزه) را به درخت پاكيزهاى تشبيه كرده كه ريشه آن (در زمين) ثابت، و شاخه آن در آسمان است؟!
کلمه «سماء» در این آیه شریفه به معنای بالا و جهت مجاور زمین است.
3- دورتر بودن از سطح زمین: سماء به این معنی، بر ابرها اطلاق شده کما اینکه خداوند متعال میفرماید: «وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكاً فَأَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَ حَبَّ الْحَصِيدِ»[5] و از آسمان، آبى پر بركت نازل كرديم، و بوسيله آن باغها و دانههايى را كه درو مىكند رويانديم.
4- هوای فشرده و متراکم اطراف زمین: کما اینکه خداوند متعال میفرماید: «وَ جَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ»[6]؛ و آسمان را سقف محفوظى قرار داديم؛ ولى آنها از آيات آن روىگردانند. دلیل اینکه «سماء» در این آیه شریفه به معنای هوای متراکم اطراف زمین آمده این است که این هوا مثل سقفی بالای سر ما قرار دارد که زمین را از سقوط سنگهای آسمانی حفظ میکند؛ یعنی اگر این هوای فشرده و متراکم نبود سنگهای آسمانی زمین را هدف قرار داده و صدمات جبران ناپذیری به آن وارد میکردند.
5- کُرات بالا: مثل آیه مورد بحث (آیه29) که خداوند متعال میفرماید: «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»؛ مقصود از سماء در این آیه شریفه یکی از هفت آسمانی است که خداوند تعالی خلق کرده است.
«سوّاهنّ سبع سماوات» به معنای ایجاد آسمانهای هفتگانه است.
سؤال: معنای «سبع سماوات» چیست؟
پاسخ: در معنای «سبع سماوات» چند قول وجود دارد:
قول اول: منظور از آسمانهای هفتگانه، کُراتِ متعدد عالم بالاست که یکی از آنها آسمان دنیاست که برای ما مشخص ولی بقیه آن آسمانها ناشناخته هستند و هنوز بشر اطلاع دقیقی نسبت به آنها پیدا نکرده، هرچند در روایات، اشاراتی به آنها شده است.
قول دوم: سیّارات سبع همان آسمانهای هفتگانه هستند که عبارتند از: عطارد، زهره، مرّیخ، مشتری، زحل، ماه و خورشید.
قول سوم: مقصود از آسمانهای هفتگانه، طبقات متراکم هوای اطراف زمین است.
قول چهارم: عدد هفت در اینجا به معنای عدد مخصوصی نیست بلکه بر کثرت دلالت میکند نه اینکه به معنای عدد هفت باشد، همان طور که در سوره لقمان این گونه آمده: «وَ لَوْ أَنَّ مَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلاَمٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»[7]؛ و اگر همه درختان روى زمين قلم شود، و دريا براى آن مركّب گردد، و هفت درياچه به آن افزوده شود، اينها همه تمام مىشود ولى كلمات خدا پايان نمىگيرد؛ خداوند عزيز و حكيم است.
قول مختار: قول حق همان قول است که سماوات سبع، به معنای کُرات متعددِ عالم بالاست که آسمان دنیا برای ما شناخته شده لکن آسمانهای دیگر هنوز ناشناخته است و بشر به آنها علم پیدا نکرده است.
«وَ هُو بِکلّ شیءٍ علیمٍ» به این معناست که پشتوانه این اقتدار و سیطره الهی در عالم تدبیر، علم بیکران الهی است.
«والحمد لله رب العالمین»