سوره بقره آیه 35 مورخ 94/02/16

درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری(دامت برکاته)

موضوع کلی: سوره بقره                                                                تاریخ: 16 اردیبهشت 1394

موضوع جزئی: تفسیر آیه 35                                                                       مصادف با: 17 رجب 1436

سال: پنجم                                                                                                                      جلسه: 74

 

 

 

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

 

 

تفسیر آیه 35

«وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمين‏»[1]؛ و گفتيم: «اى آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن؛ و از (نعمتهاى) آن، از هر جا مى‌خواهيد، گوارا بخوريد؛ (اما) نزديك اين درخت نشويد كه از ستمگران خواهيد شد [ظلم منحصر در این نیست که انسان به دیگران ستم کند بلکه گاهی ظلمی که می‏کند به خودش است و ظلم متوجه نفس اوست].

معانی واژگان

«قُلنا»: این واژه به صورت صیغه متکلم مع الغیر آمده است و برای تفخیم و تعظیم است یعنی خدای متعال در مقام کبریایی است. البته بعضی از مفسرین گفته‏اند که لفظ «قُلنا» به این جهت به صورت متکلم مع‏الغیر آمده است که وسائطی به عنوان مدبرات امر بین آدم و خداوند وجود داشته‏اند و خداوند در این جا گویا می‏خواهد بفرماید که من و فرشتگانم به آدم (ع) چنین گفتیم. در نتیجه در مورد اینکه «قلنا» به صورت متکلم مع‏الغیر آمده است دو وجه متصور است که هر دو وجه می‏تواند درست باشد و منافاتی با هم ندارند.

«اُسْكُنْ»: سکون گاهی در مقابل حرکت است و گاهی به معنای آرامش است که در این جا «سکون» به معنای آرامش است و «اُسکُن» به این معناست که در مقابل اضطراب، احساس آرامش کنید زیرا گاهی انسان‏هایی که مأوا و محل مشخصی ندارند، مضطرب هستند اما بلافاصله بعد از اینکه خانه و سرپناهی پیدا کردند احساس آرامش می‏کند.

هم‏چنین کلمه «سَکَن» در آیات دیگری نیز آمده است که بر آرامش دلالت دارد از جمله آیا زیر؛

آیه اول:«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُم وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»[2]؛ (از اموال آنها صدقه‌اى (به عنوان زكات) بگير، تا بوسيله آن، آنها را پاك سازى و پرورش دهى! و (به هنگام گرفتن زكات،) به آنها دعا كن كه دعاى تو، مايه آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست!)

خداوند در این آیه به پیامبر (ص) می‏فرماید از آن‏ها صدقه بگیر تا به وسیله آن تطهیر شوند و بر آنها درود بفرست که سلام تو برای آن‏ها مایه آرامش است.

آیه دوم: «وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِيَسْكُنَ إِلَيْها»[3]؛ و همسرش را نيز از جنس او قرار داد، تا در كنار او بياسايد.

آیه سوم: «وَ إِذْ قيلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هذِهِ الْقَرْيَةَ وَ كُلُوا مِنْها حَيْثُ شِئْتُم»[4]؛ و (به خاطر بياوريد) هنگامى را كه به آنها گفته شد: «در اين شهر [بيت المقدّس‌] ساكن شويد و از هر جا (و به هر كيفيت) بخواهيد، از آن بخوريد (و بهره گيريد)!

 

البته در بعضی آیات، «سکون» در مقابل حرکت است مانند آیه شریفه: «إِنْ يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيحَ»[5]؛ اگر او اراده كند، باد را ساكن مى‌سازد.

 بعضی از مفسرین گفته‏اند که واژگانی که بر «وقوف» دلالت دارند گاهی به معنای «خُلود» [به معنای دوام و ماندگاری] است و گاهی به معنای «سُکنی» [به معنای ماندن موقت] است و گویا منظورشان این است که در آیه مورد بحث (آیه 35) زمانی که خدای متعال به حضرت آدم (ع) و حوا فرموده است «يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ»[6]، برای خداوند مشخص بوده است که این سکونت، دائمی نیست.

عده‏ای دیگر از مفسرین گفته‏اند که «سکون» به معنای سکونت دائمی نیز به کار رفته است: «جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً في‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ».[7] خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغ‏هايى از بهشت وعده داده كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن خواهند ماند و مسكن‌هاى پاكيزه‌اى در بهشت‏هاى جاودان نصيب آنها ساخته است.

«زوج»: علت اینکه در این آیه شریفه (البقره: 35) به جای کلمه «زوجة»، واژه «زوج» به کار رفته است [در حالی که مقصود حوا است] این است که «زوج» از «زوجة» فصیح‏تر است. اما گفته‏اند که جز در موقعیت‏های خاص که ممکن است برای مخاطب اشتباهی رخ بدهد، برای جفت از کلمه زوجة (با تاء تأنیث) استفاده می‏شود. لذا زوج یعنی جفت و جنسیت در این جا مطرح نیست و بین زن و مرد تفاوتی نیست.

شواهدی نیز بر این مطلب در قرآن وجود دارد که خطاب به زنان است اما از کلمه زوج استفاده شده است؛

«لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ»[8]؛ در این آیه، ازواج جمع زوج است و منظور این است که زنهای بهشتیان مطهره هستند.

«أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُم‏»[9]؛ یعنی همسران پیغمبر (ص)، مادران امت هستند.

نکته: نکته‏ای که درباره همسر حضرت آدم (ع) مطرح است این است که اسم او در آیات قرآن نیامده است و تنها از طریق روایات به آن اشاره شده است و علت اینکه در قرآن نیامده است به زوجیت باز می‏گردد یعنی نام بردن از حضرت آدم (ع) به خاطر پیامبری و عظمت اوست و علت عدم نام بردن از حوا، زوجیت و همراه بودنش با حضرت آدم (ع) است لذا نیازی به ذکر نام او نبوده است.

«رَغَداً»: بعضی مفسرین گفته‏اند که معنای «رغدا» این است که نعمت‏های الهی در بهشت، فراوان و گوارا هستند و عده‏ای دیگر گفته‏اند که این نعمات پاک و پاکیزه و در عین حال فراوان است. اما در رابطه با اینکه «رغدا» در آیه شریفه چه نقشی دارد، بعضی گفته‏اند که رغداً صفت برای «اکلاً» است که در تقدیر گرفته شده است یعنی «و کلا منها اکلاً رغدا) و عده‏ای دیگر نیز گفته‏اند که «رغدا» مصدر به معنای اسم فاعل است.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. «البقره»: 35.

[2]. «التوبه»: 103.

[3]. «الأعراف»: 189.

[4]. همان: 161.

[5]. «الشوری»: 33.

[6]. «البقره»: 35.

[7]. «التوبه»: 72.

[8]. «البقره»: 25.

[9]. «الأحزاب»: 6.

Please publish modules in offcanvas position.