تفسیر

تفسیر آیه 43

«وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ»[1]؛ و نماز را به پا داريد و زكات را بپردازيد و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد(و نماز را با جماعت بگزاريد).

با توجه به اینکه انسان باید علاوه بر ارتباط با خدا، با خلق الله [«الْخَلْقُ عِيَالُ اللَّهِ»[2]] نیز ارتباط داشته باشد، خداوند متعال در این آیه شریفه بعد از امر به برپایی نماز، به پرداخت زکات دستور داده است تا انسان‎ها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از یکدیگر غافل نشوند که لازمه این عدم غفلت، توجه به مشکلات یکدیگر و برطرف کردن این مشکلات است.

ظهور «زکات» در این آیه شریفه، به معنای کمک مالی به یکدیگر و برطرف کردن مشکلات مادی است اما حقیقت «زکات»، تنها به کمک مالی و مادی محدود نمی‎شود. در تعبیری از رسول گرامی اسلام (ص) آمده است: «زکاة العلم نشره»[3].

هنگامی که طلبه‎ها تبلیغ می‎روند و برای مردم کلمات نورانی اهل بیت (ع) را بیان می‎کنند، در حقیقت زکات علم خود را می‎پردازند.

در تعبیر دیگری در رابطه با «زکات» آمده است: «لکل شیء زکاة و زکاة الدار بیت الضیافه»[4]. براساس این تعبیر، برای خانه نیز زکات وجود دارد و زکات آن «مهمان‎خانه» است. هنگامی که انسان از مهمان پذیرایی می‎کند، در حقیقت زکات خانه‎ای را که خداوند به او عطا کرده است، پرداخت می‎کند.

نکته دیگر در رابطه با آیه مورد بحث، عبارت «وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ» است که به نماز جماعت اشاره دارد. بعد از اینکه خدای متعال خطاب به بنی اسرائیل، امر به برپایی نماز می‎کند، در ادامه به آنان دستور می‎دهد که نماز را با یکدیگر اقامه کنند که این امر نشان‎دهنده وحدت مسلمین است و تنها در نماز جماعت و نماز جمعه تحقق پیدا می‎کند.

دلیل اینکه خداوند متعال در آیه مذکور، به جای «و اقیموا الرکوع»، از تعبیر «و ارکعوا مع الراکعین» استفاده کرده است، این است که رکوع جزء نماز است، ولی عمود دین نیست، بلکه آنچه عمود دین است، نماز است لذا تنها در رابطه با نماز از لفظ «اقیموا» استفاده شده است.

نکته دیگری که باید به آن توجه شود، این است که خداوند متعال در برخی از آیات قرآن کریم، برای امر به نماز، به اشرف اجزاء نماز [سجده و رکوع] اشاره کرده است که از جمله این آیات می‎توان به آیه ذیل اشاره کرد:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا»[5]؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! ركوع كنيد و سجود به جا آوريد.

در برخی از آیات دیگر از نمازگزاران به عنوان رکوع‎کنندگان و سجده‎کنندگان تعبیر شده است: «تَرَاهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوَاناً»[6]؛ پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود مى‌بينى؛ در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‌طلبند.

مسأله «نماز جماعت» از اهمیت بالایی برخوردار است، ولی متأسفانه گاهی از آن غفلت می‎شود. در تاریخ آمده است که شخص نابینایی خدمت رسول اکرم (ص) رسید و به ایشان عرض کرد: «من به دلیل نابینایی نمی‎توانم در نماز جماعت شرکت کنم». حضرت (ص) فرمود: «بین منزل خود تا مسجد، طنابی قرار بده و هنگامی که از خانه خارج می‎شوی، این طناب را بگیر تا به مسجد برسی».

تفسیر آیه 44

«أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَ فَلاَ تَعْقِلُونَ»[7]؛ «آيا مردم را به نيكى و ايمان به پيامبرى كه صفات او آشكارا در تورات آمده است، دعوت مى‌كنيد، اما خودتان را فراموش مى‌نماييد؛ با اينكه شما كتاب آسمانى را مى‌خوانيد! آيا نمى‌انديشيد؟».

مخاطب این آیه نیز مانند آیات قبل، بنی اسرائیل می‎باشند؛ البته مفهوم این آیات بسیار گسترده است و شامل همه افراد بشر می‎شود.

مرحوم طبرسی (ره) در تفسیر مجمع البیان فرموده است که علماء و دانشمندان یهود قبل از بعثت نبی گرامی اسلام (ص) مردم را به ایمان به پیغمبر (ص) دعوت می‎کردند، اما بعد از بعثت، همین علماء و دانشمندان به خاطر مقام و منافع دنیوی از ایمان به پیامبر (ص) خودداری کردند. حتی برخی از علماء به بستگان خود که به اسلام ایمان آورده بودند، توصیه می‎کردند که بر ایمان خود باقی باشند.

این آیه شریفه، یک پیام مهم برای روحانیت دارد و آن پیام این است که اگر رفتار و گفتارشان با آیات و روایاتی که برای مردم می‎خوانند، سازگاری داشته باشد، مردم از سخنان آنان تأثیر می‎گیرند؛ در غیر این صورت، مردم از اطراف روحانیت پراکنده می‎شوند؛

کما اینکه در روایات نیز آمده است: «كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِكُمْ وَ لَا تَكُونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِكُمْ»[8].

امیرالمؤمنین (ع) نیز در کلامی فرموده است: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّكُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُكُمْ إِلَيْهَا وَ لَا أَنْهَاكُمْ عَنْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَكُمْ عَنْهَا»[9]؛ به خداوندی خدا سوگند، من شما را بر طاعت و عبادت ترغیب نمی‎کنم مگر اینکه خودم نسبت به آن طاعت و عبادت از شما سبقت بگیرم و... .

همچنین، امام صادق (ع) نیز فرموده است: «إِنَّ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَذَاباً يَوْمَ الْقِيَامَةِ، مَنْ وَصَفَ عَدْلًا وَ عَمِلَ بِغَيْرِهِ»[10].

«والحمد لله رب العالمین»