فصلٌ في الوضوءات المستحبة96/08/01

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: فصلٌ في الوضوءات المستحبة                                                 تاریخ: 1 آبان 1396

موضوع جزئی: اقسام وضوی مستحب                                                                    مصادف با: 3 صفر 1439

سال تحصیلی: 97- 96                                                                                     جلسه: 14

                                                                                              

       «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

السادس: مناسك الحجّ ممّا عدا الصلاة و الطواف.

ششمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای انجام مناسک حج؛ به جز نماز [طواف] و طواف است [البته اگر طواف، طواف واجب باشد، وضو گرفتن به منظور انجام طواف، واجب است].

دلیل حکم مذکور [مبنی بر استحباب وضو برای انجام مناسک حج]، روایات ذیلند:

روایت اول: عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «لَا بَأْسَ أَنْ يُقْضَى الْمَنَاسِكُ كُلُّهَا عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ إِلَّا الطَّوَافُ فَإِنَّ فِيهِ صَلَاةً وَ الْوُضُوءُ أَفْضَلُ»[1].

معاویة بن عمار در روایت صحیحه مذکور از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت (ع) فرموده است که اشکالی ندارد که همه مناسک بدون وضو انجام شود، مگر طواف که مشتمل بر نماز است [لذا باید با وضو انجام شود]، اما بهتر است که مناسک با وضو انجام شوند.

روایت دوم: عَنْ يَحْيَى الْأَزْرَقِ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ (ع): رَجُلٌ سَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ، فَسَعَى ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ أَوْ‌ أَرْبَعَةً ثُمَّ بَالَ ثُمَّ أَتَمَّ سَعْيَهُ بِغَيْرِ وُضُوءٍ، فَقَالَ: «لَا بَأْسَ وَ لَوْ أَتَمَّ مَنَاسِكَهُ بِوُضُوءٍ لَكَانَ أَحَبَّ إِلَيَّ»[2].

یحیی ازرق در روایت مذکور، گفته است که به امام (ع) [امام کاظم (ع) یا امام رضا (ع)] گفتم که شخصی سعی بین صفا و مروه را انجام می‎دهد، پس سه شوط یا چهار شوط انجام داده است، سپس بول کرده است و سپس سعیش را بدون وضو تمام کرده است، پس آن حضرت (ع) فرمود که اشکالی ندارد، ولی اگر مناسکش را با وضو تمام کند نزد من محبوب‎تر است.

السابع: صلاة الأموات.

هفتمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای خواندن نماز میت است.

دلیل حکم مذکور، روایت ذیل است:

عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ سَعْدٍ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ (ع): الْجِنَازَةُ يُخْرَجُ بِهَا وَ لَسْتُ عَلَى وُضُوءٍ فَإِنْ ذَهَبْتُ أَتَوَضَّأُ فَاتَتْنِي الصَّلَاةُ أَ يُجْزِي لِي أَنْ أُصَلِّيَ عَلَيْهَا وَ أَنَا عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ؟ فَقَالَ: «تَكُونُ عَلَى طُهْرٍ أَحَبُّ إِلَيَّ»[3].

عبد الحمید بن سعد گفته است که به امام (ع) [امام کاظم (ع) یا امام رضا (ع)] گفتم که جنازه‎ای [برای تشییع] خارج می‎شود، ولی من وضو ندارم، اگر بروم وضو بگیرم، نماز میت از من فوت می‎شود [ شاید منظور این باشد که میت را بدون نماز دفن خواهند کرد]، آیا کفایت می‎کند که در حالی که وضو ندارم، بر میت نماز بخوانم؟ آن حضرت (ع) فرمود که اگر با طهارت باشی نزد من محبوبتر است.

روایت مذکور، بر استحباب وضو برای نماز میت دلالت دارد.

الثامن: زيارة أهل القبور.

هشتمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای زیارت اهل قبور است.

نکته: منظور از استحباب وضو برای زیارت اهل قبور، قبور ائمه معصومین (ع) نیست، چون استحباب وضو، بلکه غسل برای زیارت ائمه معصومین (ع)، از اموری است که روایات زیادی در رابطه با آن وارد شده‎اند که این روایات در کتاب وسائل الشیعة، جلد 14، کتاب الحج، ابواب المزار آمده‎اند.

نص خاصی در رابطه با استحباب وضو برای زیارت اهل قبور وارد نشده است.

فاضل هندی (ره) فرموده است: «و لم أظفر لخصوصه بنصّ»[4].

صاحب حدائق (ره) فرموده است: «و المشهور أيضا عد زيارة المقابر و لم أقف بعد الفحص على مستنده»[5].

البته صاحب جواهر (ره) فرموده است: «انه افتى به جماعة و لعله يكتفى به في المستحب»[6].

صاحب جواهر (ره) فرموده است که عده‎ای از علما بر استحباب وضو برای زیارت اهل قبور، فتوا داده‎اند و فتوای اصحاب برای حکم به استحباب وضو به منظور زیارت اهل قبور، کفایت می‎کند چون فتوای اصحاب بدون دلیل نبوده است و حتماً دلیل داشته است لذا عدم وجدان دلیل، دلیل بر عدم دلیل نیست [عدم الوجدان لایدل علی عدم الوجود]، بنابراین، اینکه بعضی دلیلی بر استحباب وضو برای زیارت اهل قبور پیدا نکرده‎اند، دلیل بر عدم وجود دلیل نیست.

آیت الله حکیم (ره) فرموده است: «و يظهر مما عن الذكرى و المدارك أن به رواية بل عن الدلائل أن في الخبر تقييدها بالمؤمنين»[7]؛ از آنچه در ذکری و مدارک آمده است، به دست می‎آید که روایتی [بر استحباب وضو برای زیارت اهل قبور] وجود دارد، لکن روایت، زیارت را به زیارت قبور مؤمنین تقیید زده است.

عده‎ای گفته‎اند که درست است که شاید وضو به منظور زیارت اهل قبور روایت نداشته باشد، ولی غالباً کسانی که برای زیارت اهل قبور می‎روند قرآن و دعا می‎خوانند لذا زیارت اهل قبور با قرائت قرآن و دعا ملازم است و چون برای استحباب وضو به منظور قرائت قرآن و دعا، دلیل وجود دارد، گفته می‎شود که همان دلیل، زیارت اهل قبور را نیز شامل می‎شود.

بنابراین، وضو برای زیارت اهل قبور، مستحب است؛ اعم از اینکه دلیل آن، فتوای علما باشد یا دلیل، خبری باشد که قید مؤمنین را آورده است و یا دلیل آن، ملازمه بین قرائت قرآن و دعا با زیارت اهل قبور باشد.

التاسع: قراءة القرآن أو كَتبه أو لمس حواشيه أو حمله.

نهمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای قرائت قرآن یا کتابت قرآن یا مس حواشی قرآن یا برداشتن قرآن است.

دلیل حکم مذکور، روایات ذیل است:

روایت اول: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيٍّ (ع) فِي حَدِيثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ؛ قَالَ: «لَا يَقْرَأُ الْعَبْدُ الْقُرْآنَ إِذَا كَانَ عَلَى غَيْرِ طَهُورٍ حَتَّى يَتَطَهَّرَ»[8].

شیخ صدوق (ره) در روایت مذکور، از امام علی (ع) نقل کرده است که آن حضرت (ع) فرموده است که عبد قرآن را بدون طهارت قرائت نکند مگر بعد از اینکه وضو گرفت.

روایت مذکور، بر کراهت قرائت قرآن بدون وضو، دلالت دارد که نتیجه آن، این است که قرائت قرآن با وضو، مستحب است.

روایت دوم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع)؛ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الرَّجُلِ أَ يَحِلُّ لَهُ أَنْ يَكْتُبَ الْقُرْآنَ فِي الْأَلْوَاحِ وَ الصَّحِيفَةِ وَ هُوَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ؟ قَالَ: «لَا»[9].

علی بن جعفر در روایت مذکور از برادرش موسی بن جعفر (ع) درباره شخصی که وضو ندارد، سؤال کرده است که آیا جایز است که این شخص قرآن را در الواح و کاغذ بنویسد؟ حضرت (ع) فرمود که نه [این کار را نکند].

صاحب وسائل (ره) گفته است که این روایت بر استحباب وضو حمل می‎شود [و بر وجوب وضو دلالت ندارد].

العاشر: الدعاء و طلب الحاجة من اللّه تعالى.

دهمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای دعا و طلب حاجت از خداوند متعال است.

برای استحباب وضو برای طلب حاجة، به روایت ذیل استناد شده است:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «مَنْ طَلَبَ حَاجَةً وَ هُوَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ فَلَمْ تُقْضَ فَلَا يَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ»[10].

 عبدالله بن سنان در روایت مذکور، گفته است که از امام صادق (ع) شنیدم که آن حضرت (ع) می‎فرمود که هر کس بدون وضو حاجتی را طلب کند، پس حاجتش روا نشود، ملامت نکند مگر خودش را.

بعضی گفته‎اند که در رابطه با استحباب وضو برای دعا، دلیل بخصوصی نیامده است، لکن از ضمیمه دعا به طلب حاجت به دست می‎آید که وضو برای دعا نیز مستحب است.

الحادي عشر: زيارة الأئمّة (عليهم السّلام) و لو من بعيد.

یازدهمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای زیارت ائمه معصومین (ع) است؛ هرچند که از راه دور باشد.

صاحب جواهر (ره) گفته است که روایات زیادی در رابطه با داشتن طهارت برای زیارت ائمه (ع) وارد شده است که روایت ذیل از آن جمله است‎:

عَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «إِذَا أَرَدْتَ زِيَارَةَ قَبْرِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فَتَوَضَّأْ وَ اغْتَسِلْ وَ امْشِ عَلَى هَيْئَتِكَ...»[11].

الثاني عشر: سجدة الشكر أو التلاوة.

دوازدهمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای سجده شکر یا سجده تلاوت [سجده واجب قرآن] است.

دلیل استحباب وضو برای سجده شکر، روایت ذیل است:

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّكْرِ لِنِعْمَةٍ وَ هُوَ مُتَوَضِّئٌ  كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا عَشْرَ صَلَوَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ خَطَايَا عِظَامٍ»[12].

عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت (ع) فرموده است که کسی که به خاطر نعمتی سجده شکر را انجام دهد؛ در حالی که وضو داشته باشد، خداوند برای او ده نماز می‎نویسد و ده خطای بزرگ را از او می‎بخشد.

دلیل استحباب وضو برای سجده تلاوت قرآن، روایت ذیل است:

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ؛ قَالَ: قَالَ: إِذَا قُرِئَ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْعَزَائِمِ الْأَرْبَعِ فَسَمِعْتَهَا فَاسْجُدْ وَ إِنْ كُنْتَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ...»[13].

ابوبصیر در روایت مذکور گفته است که امام (ع) فرموده است که زمانی که چیزی از عزائم چهارگانه [سوره‎های چهارگانه که سجده واجب دارند] خوانده شود و تو آن را بشنوی، سجده کن؛ هرچند که وضو نداشته باشی.

این روایت بر استحباب وضو برای سجده تلاوت دلالت دارد.

الثالث عشر: الأذان و الإِقامة، و الأظهر شرطيّته في الإِقامة.

سیزدهمین مورد از مواردی که وضو در حال حدث اصغر، مستحب است، وضو برای أذان و إقامه است و أظهر شرطیت وضو در إقامه است [، یعنی وضو برای اقامه واجب است].

محقق (ره) گفته است که علما فتوا داده‎اند که مستحب است که کسی که أذان و إقامه می‎گوید وضو داشته باشد.

بعضی در استحباب وضو برای أذان و إقامه به روایات ذیل استناد کرده‎اند:

قال رسول اللّه (ص): «حقّ و سنّة أن لا يؤذن واحد إلّا و هو طاهر»[14].

دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (ع)؛ قَالَ: «لَا بَأْسَ أَنْ يُؤَذِّنَ الرَّجُلُ عَلَى غَيْرِ طُهْرٍ وَ يَكُونُ عَلَى طُهْرٍ أَفْضَلُ وَ لَا يُقِيمُ إِلَّا عَلَى طُهْرٍ»[15]‌.

اما دلیل شرطیت وضو برای اقامه روایات ذیلند:

عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «لَا بَأْسَ أَنْ يُؤَذِّنَ الرَّجُلُ مِنْ غَيْرِ وُضُوءٍ وَ لَا يُقِيمُ إِلَّا وَ هُوَ عَلَى وُضُوءٍ»[16].

عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «لَا بَأْسَ أَنْ تُؤَذِّنَ وَ أَنْتَ عَلَى غَيْرِ طَهُورٍ وَ لَا تُقِيمُ إِلَّا وَ أَنْتَ عَلَى وُضُوءٍ»[17].      

 «والحمدلله رب العالمین»



[1]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج1، کتاب الطهارة، ابواب الوضوء، باب5، ص374، ح1.

[2]. همان، ج13، کتاب الحج، ابواب السعی، باب15، ص494، ح6.

[3]. همان، ج3، کتاب الطهارة، ابواب صلاة الجنازة، باب21، ص110، ح2.  

[4]. محمد حسن، اصفهانی (فاضل هندی)، كشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحكام‌، ج1، ص122.

[5]. يوسف بن احمد بن ابراهيم‌، بحرانی آل عصفور، الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة‌، ج2، ص145.

[6]. محمد حسن، نجفی (صاحب الجواهر)، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام‌، ج1، ص15.  

[7]. سید محسن، طباطبایی حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج2، ص291.

[8]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج6، کتاب الصلاة، ابواب قراءة القرآن، باب13، ص196، ح2.

[9]. همان، ج1، کتاب الطهارة، ابواب الوضوء، باب12، ص384، ح4.

[10]. همان، باب6، ص374، ح1.

[11]. همان، ج14، کتاب الحج، ابواب المزار، باب29، ص390، ح1.

[12]. همان، ج7، کتاب الصلاة، ابواب سجدتی الشکر، باب1، ص5، ح1.

[13]. همان، ج6، کتاب الصلاة، ابواب قراءة القرآن، باب42، ص240، ح2.

[14]. سنن بیهقی، ج1، ص397.

[15]. محدث نوری، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج4، کتاب الصلاة، ابواب الأذان و الإقامة، باب8، ص24، ح2.

[16]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج5، کتاب الصلاة، ابواب الأذان و الإقامة، باب9، ص391، ح2.

[17]. همان، ص392، ح3.

Please publish modules in offcanvas position.