حضرت آيت الله سيد هاشم حسيني بوشهري «دامت برکاته» معاون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان چهار مسئولیت که متوجه زمامداران است عنوان کردند: مسئولیت اول در رابطه با خودشان. مسئولیت دوم در رابطه با مسئولیتی که بر عهده دارند و مسئولیت سوم در رابطه با مردم و مسئولیت چهارم در رابطه با مسئولیت زمامداران نسبت به بیت المال است.
ایشان در ادامه فرمودند: اما مسئولیت اول که در رابطه با خود و مسئولیتی که در رابطه با مردم است؛ آنچه که ما ملاحظه میکنیم نگاه مسئولانه به خود باید داشته باشند. معنای نگاه مسئولانه این است که اگر نمیتوانند، مسئولیتی را در جامعه نپذیرند زیرا بنا به تعبیر امام صادق (ع) هم موجب خواری خودش میشود و هم موجب خیانت به جامعه میشود. زیرا زمانی که توان انجام کار را نداشت در جامعه کوچک میشود و زمانی که مسئله تضییع حق جامعه پیش آمد، این فرد، کار او و پذیرش مسئولیت او موجب خیانت به آحاد جامعه میشود. هم خواری خودش و هم خیانت به دیگران.
اما مسئولیت دوم نگاه مسئولانه به مسئولیت است؛ این پستی را که عهده دار شده، چگونه به این پست نگاه میکند؟ پست را امانت میداند یا یک فرصت برای قدرت طلبی و اعمال قدرت؟ کلامی وجود مقدس امیر مؤمنان علی (ع) دارند و آن تعبیر جالبی است: «وإِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ، ولَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أمَانَةٌ»[2]؛ این کاری که تو پذیرفتهای، مسئولیتی که تو پذیرفتهای یک لقمه چرب نیست بلکه به گردن تو یک امانتی از ناحیه مردم سپرده شده است. اگر انسان مسئولیت را یک امانت بداند همیشه در حفظ این امانت تلاش میکند چون میداند روزی باید این امانت را به دیگری واگذار کند.
این نگاه مسئولانه به مسئولیت است که انسان باید آن را عهده دار شود و حتی در روایات ما وارد شده است که اگر احیاناً نمیتواند آن امانتداری را عهده دار شود از اول نپذیرد. نبی گرامی اسلام (ص) فرمود: «من تقدّم على المسلمين و هو يرى أنّ فيهم من هو افضل منه، فقد خان اللّه و رسوله و المسلمين»[3]؛ اگر کسی بداند که در جامعه کسی برتر از او و تواناتر از او و مسئولیت پذیر تر از او وجود دارد و میتواند امانت داری کند ولی خود پیش قدم شود این انسان به خدا و رسول و جامعه اسلامی خیانت کرده است.
و آخرین مسئولیتی که متوجه زمامداران و کارگزاران است، نگاه مسئولانه به مردم است و این یک نکته کلیدی است. مردم هم حق دارند. مردم در جامعه اسلامی سهم دارند. تعبیر خیلی بلندی در خطبه 167 نهج البلاغه مولای ما میفرمایند. آنچنان حرمت برای مسلمان قائل است که میفرمایند: حرمت مسلمان از هر چیزی برتری دارد «وَ فَضَّلَ حُرْمَةَ الْمُسْلِمِ عَلَى الْحُرَمِ كُلِّهَا»[4]؛ خدای متعال احترام مسلمان را بر تمام حرمت ها مقدم داشته و فضیلت و برتری داده است و روا نیست که انسان نسبت به یک جامعه اسلامی آن گونه برخورد کند. به کسانی مأمور خراج و مالیات هستند در نامه 51 میفرماید: ادبیات برخوردتان با مردم چگونه باشد «فَأَنْصِفُوا النَّاسَ مِنْ أَنْفُسِكُمْ، واصْبِرُوا لِحَوَائِجِهِمْ، فَإِنَّكُمْ خُزَّانُ الرَّعِيَّةِ»[5]؛ شما امانتداران مردم هستید انصاف را در رابطه با مردم رعایت کنید. امین مردم که به صاحب امانت آن گونه رفتار نمیکند! «واصْبِرُوا لِحَوَائِجِهِمْ»؛ در قبال خواستههای مردم شکیبایی نشان دهید.