بسمه تعالی مشروح خطبه های نماز جمعه حضرت آیت الله حسینی بوشهری
مورخ 95/08/14 خطبه شماره 126 |
خطبه اول
قال مولانا أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه أفضل صلوات المصلین:
«عليكم بلزوم الدّين و التّقوى و اليقين فهنّ أحسن الحسنات و بهنّ تنال رفيع الدّرجات»[1]
وجود مقدس امیر مؤمنان میفرماید بر شما باد به پایبندی به دین و تقوا و یقین. زیرا بهترین حسنات است و اگر کسی دنبال رسیدن به درجات و مقامات عالیه و کمالات است در سایه اینهاست.
در خطبه اول در بحثهایی که تاکنون مطرح کرده بودیم، بحثی را تحت عنوان فریضه امربه معروف ونهی از منکر آغاز کردیم و در چند سرفصل مطالبی را تقدیم شما داشتهایم. جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در آموزههای دینی و اسلامی، ضرورت عقلانی و وحیانی و منظر قرآن و روایات در رابطه با این مسئله و در خطبه گذشته بحثی تحت عنوان سیره عملی پیامبر و پیشوایان دین از این منظر مطرح کردیم. بحثی را که امروز دنبال میکنیم، پاسخ به یک پرسش است و آن این است که آیا این فریضه مهم الهی برای همگان لازم و واجب است یا دارای شرایط خاصی است که در چارچوب این شرایط بر افراد واجب میشود. از مجموع آموزههای دینی و روایات نورانی اهل بیت این نکته برمیآید که امر به معروف و نهی از منکر دارای 4 شرط است که بعضی از آنها به آمران به معروف و ناهیان از منکر برمیگردد و بعضی از آنها به کسانی که مورد امر و نهی قرار میگیرند. گرچه در تعبیرات بعضی از فقها و بزرگان در حدود 14 شرط مطرح کردهاند که براساس آن این وظیفه بر امت اسلامی واجب است. اما به همان قدر مسلم آن بسنده میکنیم و به این 4 شرط اشاره میکنیم.
1- اگر کسی میخواهد امر به معروف و نهی از منکر کند باید شناخت نسبت به معروف و منکر داشته باشد.
2- احتمال تأثیر بدهد نه این که یقین به تأثیر پیدا کند و احتمال به آن هم کافی است برای آن که به وظیفه خود عمل کند.
3- اصرار خاطی و گناهکار بر گناهش زمینهساز است که انسان در این گونه موارد امر به معروف و نهی از منکر کند.
4- در فرآیند امر به معروف و نهی از منکر مفسدهای ایجاد نشود.
این 4 شرط و خصوصیت اگر فراهم شد، امر به معروف و نهی از منکر واجب و لازم است. امروز به همان شرط اول بسنده میکنیم با توجه به فرصتی که در اختیار داریم. آمر به معروف و ناهی از منکر باید بداند معروف چیست و منکر کدام است و مصادیق آنها را بشناسد و به جای این که امر به معروف کند، خدای ناخواسته به منکر امر نکند و به جای نهی از منکر امر به آن نکند. چون اگر کسی جاهلانه امر به معروف و نهی از منکر کند و مصداق آن را نشناسد، آثار سوء آن در جامعه به مراتب بیش از آثار مثبتی است که میتواند به ارمغان بیاورد. به خصوص همان طور که قبلاً هم به مناسبتی اشاره کردم، مصداق معروف و منکر بر خلاف آنچه که در مرحله اول به ذهن خطور میکند که مربوط به بخشی از احکام عبادی و پارهای از مسائل اجتماعی است، امروز در فضای جامعه با توجه به گستردگی مصادیق و موضوعات خیلی گسترده است... معروف اعتقادی، منکر اعتقادی، معروف اقتصادی، منکر اقتصادی، معروف سیاسی، منکر سیاسی، معروف اجتماعی و منکر اجتماعی. از مسئله کوچکی مثل رعایت انصاف در داد و ستد گرفته تا توزیع ثروت ملی تا اقدام در رابطه با ایجاد صلح جهانی اینها مجموعهای است که میتواند به عنوان مصادیق روشن امر به معروف تلقی شود. منکرهایی که امروز ممکن است در جامعه پیدا شود تنها مصادیق دیروز نیست. امروز جایجای زندگی م با توجه به گستردگی و پیشرفتی که در زندگی ایجاد شدهیتواند مصداق معروف یا منکر باشد. بنابراین برای آمر به معروف و ناهی از منکر شناخت مصادیق لازم است و پیچیدگیهایی که امروز در فضای اقتصادی و سیاسی و اجتماعی وجود دارد، تشخیص این که آنچه من امر میکنم واقعاً معروف است از نظر آموزههای دینی و عقل و عرف نیاز به تأمل و دقت بیشتر دارد. من به بعضی از روایات که از ناحیه معصومین علیهم الصلاة و السلام در رابطه با این شرط اشاره میکنم. کلامی است از وجود مقدس امام صادق علیه الصلاة و السلام میفرماید: إنَّما یَأ۟مُرُ بالمعروف و ینهی عن المنکر من کانت فیه ثلاثُ خصال هر آینه امر به معروف و نهی از منکر را کسی انجام میدهد که در او سه ویژگی باشد که یکی از آنها به موضوع بحث ما مربوط است. میفرماید:
1- عالمٌ بما یَأ۟مُر عالمٌ بما یَن۟هیٰ نسبت به آنچه که امر میکند عالم باشد و بداند این معروف و آن منکر است.
2- عادلٌ فیما یأمر و عادلٌ فیما ینهی
شرط دوم این است که فردی که امر به معروف و نهی از منکر میکند، نسبت به آنچه که امر و نهی میکند پایبند عامل به آن باشد. یعنی این طور نباشد که خود سرباز زند و بخواهد امر به معروف و نهی از منکر کند. اما در پارهای از روایات این را به عنوان شرط حساب نکردهاند. من کلامی از رسول گرامی اسلام خاتم انبیا محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم عرض میکنم. شخصی به خدمت رسول گرامی اسلام میرسد و این گونه طرح بحث میکند. لا نَأ۟مُرُ بالمعروف حتیٰ نَعمَلُ به کُلَّه و لا نَن۟هیٰ عن المنکر حتی نَنتَهی عنه کله زمانی که خودمان از همه جهات پایبند شدیم و عمل به معروف کردیم و از منکر صرف نظر کردیم، آن موقع وارد میدان امر به معروف و نهی از منکر میشویم. وجود مقدس رسول گرامی اسلام میفرماید: این طور نیست. لا بلِ أ۟مُروا بالمعروف و إن لم تَع۟مَلوا به میفرماید امر به معروف کنید ولو خودتان هنوز همه جهات معروف را انجام ندادهاید و ان۟هَو۟ا عن المنکر و إن لم تَن۟تَهوا عنه کله دلیل مسئله هم روشن است که اگر امر به معروف و نهی از منکر موکول شود به این که همه افرادی که میخواهند امر به معروف و نهی از منکر کنند، اگر من جمیع جهات خود پایبند باشند باید خیلیها و بیش از آن إلّا ما نَدَرَ و قَلَّ و شَذ پیدا شوند و امر به معروف و نهی از منکر کنند. بنابراین آن یک واجب است و این هم یک واجب دیگر و روی این حساب پیغمبر میفرماید: حتی اگر کسانی تمام معروف را عمل کنند و از تمام منکر صرف نظر نکنند، اینها میتوانند امر به معروف کنند.
3- رفیقٌ بما یأمر و رفیقٌ بما ینهی
شرط سوم این است که کسی که میخواهد امر به معروف و نهی از منکر کند، اهل رفق و مدارا باشد و ادبیات و گفتار و برخورد او در رابطه با این که میخواهد ارشاد کند افراد جامعه را و آنها را در مسیر درستی قرار دهد، لازم است این ویژگیها در او باشد و عمده آنچه که امروز مورد بحث ما بود همین شناخت معروف و منکر است.
این روایت هم از امام صادق علیه الصلاة و السلام است. شخصی از حضرت سؤال میکند أواجبٌ هو علی الأمة جمیعا آیا امر به معروف و نهی از منکر بر کل امت اسلامی به عنوان یک واجب تلقی میشود؟ حضرت میفرماید: لا آن شخص میپرسد: چرا؟ میفرماید: «إنَّما هو علیَ القویِّ المُطاع العالمُ بالمعروف مِنَ المنکر» کسی است که توان امر به معروف و نهی از منکر را داشته باشد و معروف را از منکر بازشناسد. حضرت در اینجا به آیهای استدلال میکند و میفرماید: و الدلیلُ علیٰ ذلک مِن۟ کتاب الله عز و جل ﴿و لتَکُن۟ مِنکُم۟ أُمَّةٌ یَد۟عونَ إلیَ الخیرِ و یَأ۟مُرونَ بالمعروفِ و یَنهَونَ عنِ المنکر﴾ فهذا خاصٌّ غیر عام و کما قال الله ﴿و مِن۟ قوم موسیٰ أُمَّةٌ یَهدونَ بالحق و به یَعدِلون﴾ و لم یَقُل۟ علیٰ أُمَّةِ موسیٰ در رابطه با قوم موسی هم تعبیر این است که مجموعهای برگزیده که با ساز و کار امر به معروف و نهی از منکر آشنایی لازم دارند. یک سری معروفها و منکرها در جامعه شناخته شده هستند و نوع مردم با آنها آشنا هستند اما این بهانه نشود که بگویند چون شرط خاصی برای امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده پس این وظیفه از دوش ما برداشته شده. مقصود شناخت است و اگر کسی راجع به موضوعی شناخت پیدا کرد، وظیفه در حق او متعین میشود.
خطبه دوم
قال مولانا أمیر المؤمنین:
«رحم اللّه امرء تورّع عن المحارم و تحمّل المغارم و نافس في مبادرة جزيل المغانم»[2].
وجود مقدس امیر مؤمنان علی علیه الصلاة و السلام در این سخن ارزشمند میفرماید: خدای متعال رحمت کند کسی را که در پرتوی تقوا و ورع از حرام پرهیز کند و سختیها را به جان بخرد و در شوق رسیدن به ارزشهای بزرگ رقابت کند.
اولین نکته مناسبت 13 آبان بود که دیروز با حضور دانشآموزان و دانشجویان و مسئولان و مردم به خوبی برگزار شد. روزی که 3 مناسبت را در خود جمع کرده بود: کشتار بیرحمانه دانشآموزان، تبعید حضرت امام و تسخیر لانه جاسوسی. مناسبت اول و دوم ضربهای بود که آمریکا بر ملت ما وارد کرد و قلوب ملت را جریحهدار کرد. اما مناسبت سوم که در این روز اتفاق افتاد، ضربه بزرگی بود که ملت و دانشجویان و امام راحل بر آمریکا وارد کرد و هیمنه آمریکا را در هم شکست. تفاوت این چند حادثه در این است و امام رضوان الله تعالی علیه خوب پیشبینی کرده بودند که اینجا سفارتخانه نیست، اینجا مرکز توطئه است. اگر به دشمن مجال داده میشد، همان حادثه کودتای 28 مرداد را یک بار دیگر تکرار میکردند. ولی مجال پیدا نکردند و در این جهت با حضور دانشجویان عزیز موفق نشدند. امام بعد از اشغال لانه جاسوسی این جمله را فرمود: خوب جایی را گرفتید... حالا که گرفتید خوب آن را نگه دارید. امام تعبیر دیگری راجع به این موضوع داشتند فرمودند به عنوان انقلاب دوم باید از آن یاد کرد. یک انقلاب به سقوط شاه انجامید و انقلاب دوم جلوه ضد استکباری انقلاب ما را به نمایش گذاشت در مقابل دشمنان و دوستان. گرچه به نظر زود به حاشیه رفته این حادثه که رهاورد آن 70 جلد کتاب از اسنادی که در لانه جاسوسی پیدا شد، گرچه اینها را رشته رشته کرده بودند. ولی دانشجویان اینها را جمع کردند. و لذا رهبری حق دارد بگوید چرا خبری از آنچه که به عنوان توطئه در لانه جاسوسی گذشته در کتابهای آموزشی دانشآموزان نیست و نسل امروز چرا نباید خبر داشته باشد از آنچه که آن روز اتفاق افتاده و دشمنان طراحی و برنامهریزی برای این جهت کردهاند. آمریکا در طول این مدت ضربات زیادی بر ملت ما وارد کرد. کودتای 28 مرداد، گرفتن فرصتهای طلایی از مردم، ایجاد ساواک برای خفقان در کشور، حمایت از گروههای تروریستی در طول دوران 38 ساله انقلاب که هنوز هم ادامه دارد، راه انداختن جنگ تحمیلی، ساقط کردن هواپیمای مسافربری و شهادت 290 نفر از سرنشینان آن، تهاجم فرهنگی علیه ملت، اینها کارنامه سیاه دولت آمریکاست و مسائل دیگری که باید مطرح کرد... اقداماتی که از طریق شبکههای اجتماعی و ماهوارهای علیه ملت ما دارند، حضور نظامی در عراق، افغانستان، سوریه و لبنان، حمایت از سعودیها در جنگ خانمانسوزی که علیه یمن طراحی کردند، حمایت از رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیها بخشی از کارنامه ننگین آنهاست. بعد از جنگ جهانی دوم تاکنون آمریکا به 50 کشور حمله نظامی و در 53 کشور کودتای نظامی و در رابطه با 20 کشور تحریم اقتصادی کرده است. آنچه امروز در صحنه سیاسی آمریکا از زبان نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا میشنویم جای تعجب دارد و معلوم میشود اینها منحصر به بیرون آمریکا نیست و درون آمریکا هم بحران حاکم است. این دو نامزد ریاست جمهوری آمریکا یکیشان میگوید 20 تریلون آمریکا بدهکاری دارد و بعد میگوید که من نمیدانم کجا داریم زندگی میکنیم. جاهایی در آمریکا وجود دارد که راه ندارد، بیمارستان ندارد، امکانات اولیه ندارد و در مسائل اجتماعی ما کشوری بحرانزده هستیم... قتل، خشونت، تبعیض نژادی و چالشهای بزرگ که امروز در آمریکا وجود دارد. این را دیگر نه ما میگوییم نه رهبر عزیز انقلاب و نه مسئولین، خودتان میگویید. در نظام قضایی و کیفری بین شهروندان آمریکایی، سیاهپوست و سفیدپوست تبعیض نژادی وجود دارد. اگر سفیدپوست پایش به دادگاه باز شود، محاکمه نمیشود اما با سیاهپوستان آنچنان برخورد میکنند. مرگ سیاهپوستان جوان امری عادی است بر اثر خشونت و وضعی دارند که سیاهپوستان امروز در آمریکا در جهنم زندگی میکنند. او بعد میگوید من نمیدانم مگر اینجا کشور جنگزده است. 4 هزار نفر از زمان ریاست اوباما در شیکاگو کشته شدند و 75 درصد آمریکاییها معتقدند کشورشان در مسیر سراشیبی و نادرستی است. امروز سخن از جدایی تگزاس و کالیفرنیاست. میگویند با یک رفراندوم اینها را از آمریکا جدا کنیم. این وضعیتی است که امروز بر آمریکا حاکم است و امیدواریم روزی شاهد فروپاشی آمریکا باشیم. آنچه جای تعجب است دو نکته است که در کلمات کسانی که به تعبیر رهبری از نفس افتادهاند، وجود دارد. یکی میگویند این شعاری که مطح میشود و این جملهای که از زبان امام است و گاهی از زبان رهبری که هرچه فریاد دارید بر سر آمریکا بکشید، در داخل کشور میگویند این حرف از روی تعصب و لجاجت است. موقعی که ملت در 13 آبان و روز قدس شعار مرگ بر آمریکا میدهند، معنای سخن مردم در اینجا یعنی مرگ بر زیادهخواهی و سلطهطلبی و ظلم و دخالتهای بیجا و مرگ بر رژیم غاصب صهیونیستی. آیا اینها با منطق عقل و دین سازگاری ندارد؟ شعار ملت این است. این تعصب و لجاجت است؟ عدهای مطرح میکنند که ارتباط با آمریکا حلال مشکلات است. رهبری فرمودند نمونهاش همین برجام است. آیا مشکلات ما حل شد؟ جناب ظریف در یکی از مجامع بینالمللی کیفرخواست بلندبالایی علیه آمریکا و بدعهدیهای او مطرح کردهاند. آیا توانستند پاسخی به این کیفرخواست بدهند؟ همین دیروز یا دیشب رئیس جمهور آمریکا دوباره شرایط اضطراری که با ایران داشتهاند را تمدید کرد و میگویند مسائل ما با ایران هنوز حل نشده. این چهره آمریکاست. لذا باید تقدیر و تشکر کرد از ملت قهرمانی که در همه صحنهها تا زمانی که به تعبیر حضرت امام و رهبر عزیز انقلاب آمریکا آدم نشود، این حالت در میان ملت ما وجود خواهد داشت.
امروز روز 14 آبان و روز فرهنگ عمومی است. فرهنگ زیربنای جامعه است. فرهنگ سالم باعث رشد و فرهنگ بیمار باعث افول جامعه است. امروز خیلی از مسائل، چه مسائل اقتصادی و چه مسائل سیاسی از رهگذر فرهنگ است. این فرهنگ اهل بیتی که در جامعه وجود دارد... عشق به اهل بیت که در بیانات برادر عزیز و پرتلاشمان حضرت حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای قاضی عسکر وجود داشت، توسعه چنین فرهنگی میتواند تأثیرگذار در اقتصاد و سیاست و آسیبهای اجتماعی باشد. تنها انتظاری که از مسئولین دارم، بودجه لازم برای فرهنگ عمومی اختصاص داده شود و مصوبات آن ضمانت اجرایی پیدا کند که متأسفانه اینچنین نیست.
در آستانه شهادت نازدانه سید و سالار شهیدان حضرت رقیه هستیم. مصیبت بزرگی بر اهل بیت وارد شد. داغ پدر دیدن و با آن حالت معصومانه و مظلومانه به شهادت رسیدن. در آستانه سالگرد شهادت امام مجتبی هستیم در 7 صفر. شهادت حضرت رقیه و امام مجتبی را محضر مبارک شما بزرگواران صمیمانه تسلیت عرض میکنم. مردم ما ثابت کردند با پای پیاده بلکه با پای برهنه به زیارت سید و سالار شهیدان میروند و امیدوارم اربعین امسال پرشورتر از سالهای قبل برگزار شود... در اوج امنیت و مردم ارادتشان را به آل الله بتوانند به خوبی ثابت کنند.
موضوع منطقهای اول راجع به عراق است که خیلی کوتاه عرض میکنم. بحمدالله ارتش عراق و نیروهای مردمی وارد موصل شدند. امیدواریم تروریستها و تکفیریها شرشان از عراق کنده شود و ملت عراق به عنوان یک ملت مسلمان بتوانند با استقلال و آزادی به زندگیشان ادامه دهند. در سوریه وضعیت نسبتاً خوبی برقرار است و امیدواریم حلب آزاد شود و شر تروریستها در آنجا هم دفع شود. در لبنان حادثه خوبی اتفاق افتاد. انتخاب رئیس جمهوری که شریک حزب الله است و امیدواریم که این مقاومت ادامه پیدا خواهد کرد.
إنَّ أحْسَنَ الْحَديثِ وَ أبْلَغَ الْمَوْعِظَة کِتابُ اللهِ الْعَزيز
أعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمٰن الرحيم
(الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ * الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ * مَالِکِ يَوْمِ الدِّينِ * إِيَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاکَ نَسْتَعِينُ * اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّينَ)
صدق الله العلي العظيم
[1]. غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص448
[2]. غرر الحكم و درر الكلم، ص374.