درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع کلی: سوره بقره تاریخ: 23 اردیبهشت 1394 موضوع جزئی: تفسیر آیه 35 مصادف با: 24 رجب 1436 سال: پنجم جلسه: 75 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه35
«وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمينَ»[1]؛ و گفتيم: «اى آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن؛ و از (نعمتهاى) آن، از هر جا مىخواهيد، گوارا بخوريد؛ (اما) نزديك اين درخت نشويد؛ كه از ستمگران خواهيد شد.»
در جلسه گذشته به توضیح بعضی از واژگانی که در آیه فوق آمده اشاره شد، اکنون در این جلسه به توضیح سایر واژگان میپردازیم؛
واژه«حیث»
گفتهاند که «حیث» ظرف مکان است، در مقابل آن، «حین» به عنوان ظرف زمان شناخته میشود. لذا جمله «كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما» به این معناست که از هر کجا که میخواهید بخورید و نه هر گونه که خواستید.
گاهی گفته میشود: «هرکجا که خواستید» و گاهی گفته میشود: «هرگونه که خواستید» که بین این دو تعبیر تفاوت وجود دارد، اگر بگوییم: «هر گونه که خواستید» به حالیت اشاره دارد یعنی در هر حالی که خواستید، بخورید ولی اگر بگوییم: «هر کجا که خواستید بخورید» به مکانیت اشاره دارد یعنی در هر مکانی که خواستید، بخورید.
همچنین، گفتهاند که درست است که «حیث» معنای مکان را دارد ولی مربوط به جایی است که مُصَدَّرِ به لفظ «مِن» نباشد، اگر به جای «حیث شئتما» آمده بود که «مِن حیث شئتما» تفاوت در معنا به وجود میآید و به جای هر کجا، معنای «هر طور» و یا «به هر گونهای» مطرح میشود مثل؛
الف) «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ»؛[2] ما برای آنان حالت استدراج ایجاد میکنیم به گونهای که خود آنان متوجه نمیشوند.
استدراج یک نوع عذاب الهی است که ظاهراً شخص گناهکار از امکانات خوبی برخوردار است ولی همین امکانات زمینه ساز غرق شدن در گناهان بیشتری است و این بدین معناست که خداوند امیدی به بازگشت آنان ندارد.
در روایات نیز آمده است که اگر خداوند انسان مؤمنی را دوست بدارد او را در معرض بلا و آزمایش قرار میدهد؛ لذا اگر در زندگی مشکلی به وجود میآید بدین معنا نیست که خداوند از ما روی گردان شده است.
ب) «وَ لَمَّا دَخَلُوا مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ»؛[3] و هنگامى كه از همان طريق كه پدر به آنها دستور داده بود وارد شدند.
در این آیه نیز «حیث» مصدَّرِ به «مِن» است و معنای مکانی ندارد بلکه معنای آنگونه و به گونهای دارد.
پس بعضی از آیات دلیل بر این است که «حیث شئتما» به معنای مکان نیست اما زمانی که داستان حضرت آدم (ع) در سوره اعراف «وَ يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلاَ مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَ لاَ تَقْرَبَا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِين»[4] مطرح میشود، میبینم که تعبیر «مِن حیث شئتما» در این آیه به کار رفته است و به معنای هر گونه میباشد نه به معنای مکان.
به نظر میرسد مانعة الجمع نیست که در یک جا «حیث شئتما» باشد و مکان را بخواهد بگوید و در جای دیگر «مِن حیث شئتما» باشد و هر گونه را بیان کند.
بعضی از مفسرین و بزرگان «مِن حیث شئتما» (در سوره اعراف) را قرینه گرفتهاند بر اینکه از «حیث شئتما» در سوره بقره، معنای مکانی اراده نشده است؛ یعنی «مِن» در سوره بقره حذف شده است.
واژه«لاتَقرَبا»
بعضی از مفسرین بین «لاتَقرَبا» (بالفتح عین الفعل) و«لاتَقرُبا» (بالضم عین الفعل) فرق گذاشتهاند و گفتهاند که معنای «لاتقرَبا» این است که نخورید اما «لاتقرُبا» به این معناست که نزدیک این درخت نشوید.
واژه«فَتَکونا»
در گذشته گفته شد که گاهی «کان» به معنای خودش و گاهی به معنای «صار» است.
در آیه «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرين»[5] گفته شد که «کان» به معنای «صار» نیست؛ اما در آیه «فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمينَ»، «کان» به معنای «صار» است.
«والحمد لله رب العالمین»