تفسیر

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَن‏»

«پروردگارا خیر و خوبی را به دستان من برای مردم جاری کن، بدون اینکه بر آنان منت بگذارم»

امام سجاد(ع) در این فراز از خدا درخواست می‎کنند تا از ناحیه ایشان خیر و خوبی به مردم برسد. در ادامه این فراز حضرت بلافاصله از آفت منت گذاشتن پرهیز می‎دهند و خداوند درخواست می‎کنند که کار خیر ایشان همراه با منت بر مردم نباشد [در فرازهای قبل هم این چنین دعایی مطرح شده بود؛ حضرت در فرازی از خداوند توفیق در عبادت را طلب می‎کنند ولی بلافاصله از خدا درخواست می‎کنند تا دچار عجب در عبادت نشوند].

 یکی از تمایلات انسانی کمک به هم نوع است؛ لذا انسان دوستی از علائم انسانیت است. انسان دوستی دارای دو بعد است. یک نوع انسان دوستی این است که خود دوست باشیم و نوع دیگر این است که دیگران را هم دوست داشته باشیم. لذا تفاوت انسان با حیوانات و سایر جنبندگان این است که حیوانات خود دوست اند؛ البته براساس غریزه به فرزندان خود علاقه نشان می‎دهند ولی نوع تمایلات آنان، جلب منفعت برای خود است.

از آن‎جایی که حضرت دارای همت بلند است، کار نیکی مورد نظر ایشان است که مستمر و پیوسته باشد. به عنوان نمونه یکی از کارهایی که خیری که می‎تواند استمرار داشته باشد، وقف ساختمان برای مستمندان و افراد بی‎بضاعت و یا وقف نهر و رود برای ایتام است. در روایات وارد شده است که اگر کسی کار خیری را پایه‎گذاری کند، ثواب این کارِ خیر در پرونده او ثبت می‎شود و در برزخ این شخص مشاهده می‎کند که ثواب آن کار خیر هم‎چنان در پرونده او ثبت می‎شود. اما در مقابل اگر انسان یک کار شر و یا گناهی را پایه‎گذاری کرده باشد، به تناسب کسانی که دچار آن گناه شده‎اند، در بزرخ هم‎چنان بر گناهان او افزوده می‎شود.

لذا حضرت در رابطه با احسان و دیگردوستی خیلی سفارش کرده‎اند؛ درروایتی از وجود مقدس امام کاظم(ع) آمده است «إِنَّ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمَرْحُومُونَ مَا تَحَابُّوا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَةَ وَ عَمِلُوا بِالْحَقِّ»[1]؛ اگر سه ویژگی در اهل زمین باشد، مورد رحمت پروردگار عالم قرار می‎گیرند: 1. حس نوع دوستی 2. ادای امانت 3. عمل به حق.

در رابطه با ادای امانت داستانی به ذهن بنده رسید که خالی از لطف نیست. خداوند به شخصی از انصار فرزندی عنایت کرد که بعد از مدتی این فرزند را از آنان گرفت. زمانی که فرزند از دنیا رفت همسر او با خود گفت باید به گونه‎ای مقدمه چینی کنم که شوهر نگران نشود. زمانی که شوهر آمد سراغ بچه را گرفت؛ همسر او گفت بچه فعلاً آرام گرفته است. بعد از مدتی شوهر مجدداً سراغ بچه را گرفت ولی همسر او گفت اگر احیاناً کسی امانتی نزد تو بگذارد و بعد برای امانت خود بیاید، شما چه می‎کنید؟ آن انصاری گفت این رسم مسلمانی نیست که من امانت را به او بازنگردانم. همسر او گفت فرزندی که خدا به ما داده بود به عنوان امانت نزد ما بود و امروز او را از ما گرفت.

نکته جالب روایت این است که اگر این سه ویژگی در انسان‎ها باشد، مورد رحمت خداوند قرار می‎گیرند که این رحمت تنها محدود به مسلمانان نیست که انسان ناخودآگاه به یاد شعری از سعدی می‎اندازد که گفت:

«بنی آدم اعضای یکدیگرند   /  که در آفرینش ز یک گوهرند؛

 چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار؛

تو کز محنت دیگران بی‎غمی    /   نشاید که نامت نهند آدمی»

منشوری که وجود مقدس امیرمؤمنان(ع) برای مالک‎اشتر نوشته است، بزرگترین سند افتخار اسلام عزیز ما برای عرضه به دنیایی است ادعای دروغین حقوق بشر دارند. آنان علیه کشورهایی که همراه آنان نیستند قطعنامه صادر می‎کنند و آنان را محکوم می‎کنند؛ اما در رابطه با کشورهایی که همراه آنان هستند و هزاران جنایت انجام می‎دهند، عکس‎العملی از خود نشان نمی‎دهند. در مسئله یمن به جای اینکه علیه متجاوزین که بیش از پنج هزار نفر را زخمی و کشته‎اند، قطعنامه صادر کنند، علیه مردم و انصارالله قطعنامه صادر کرده‎اند.

در منشور حضرت آمده است «َ أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ بِالرَّعِيَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لَا تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ وَ إِمَّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْق»[2]؛ حضرت به مالک فرموده است «دلت را برای آنان آماده کن تا با رحمت و محبت با مردم برخورد کنی نه اینکه مانند یک درنده‎ای باشی که بخواهد از فرصت استفاده کند و گوشت آنان را بخورد. زیرا مردم دو دسته هستند یا در دینداری با تو یکی هستند و یا در انسان بودن و بشر بودن، مثل تو هستند». امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است «الْخَلْقُ عِيَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِيَالَ اللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ سُرُوراً»[3] ؛مردم روزی خوار خدا هستند و محبوب‎ترین چهره نزد خدا کسی است که به روزی‎خواران خدا نفع برساند و خانواده او را شادمان کند.

در تاریخ آمده است فقیه وارسته‎ای به نام سید جواد عاملی که شاگرد جناب سید مهدی بحرالعلوم است، در شبی از شب‎ها قصد خوردن را شام داشت که شخصی به درب منزل ایشان آمد و گفت من مستخدم استاد شما هستم؛ ایشان شما را احضار کرده‎اند و گفته‎اند قبل از اینکه شام بخورید به نز ایشان بروید. ایشان به خدمت استاد رفت که مشاهده کرد استاد با او با لحن عتاب و خطاب برخورد می‎کند و به او می‎گوید آیا از خدا نمی‎ترسی؟ سید جواد به استاد خود گفت از من خطایی سر نزده است. استاد بحرالعلوم گفت هفت شبانه‎روز است که همسایه تو گرسنه هستند؛ آنان تمام نیاز خود را بصورت قرض تهیه می‎کردند ولی امروز که به مغازه رفته است، دیگر به او نسیه نداده‎اند. سید جواد گفت من خبر نداشتم. استاد ایشان گفت اگر خبر دار بودی دیگر مسلمان نبودی. استاد بحرالعلوم به ایشان گفت این ظرف غذا را همراه مستخدم برای آنان ببر و عذرخواهی کن و بعد برای شام به نزد من بیا. سید جواد عاملی می‎گوید از آن‎جایی که استاد من اهل بروجرد بود، طعم غذایی که به من داده بود تا به خانه آن شخص ببرم، ایرانی بود. زمانی که غذا را بردم آن شخص به من گفت که غذا را از کجا تهیه کرده‎ای؟ زیرا طهم این غذا ایرانی است. سید جواد می‎گوید به او گفتم که استاد بحرالعلوم مرا فرستاده است و مقداری پول هم به او دادم به نزد استاد خود بازگشتم.

زمانی که از امام سجاد(ع) حالات مسیر راه را در زمان اسارت سؤال کردند، ایشان فرمود اگر پیغمبر(ص) به جای اینکه توصیه می‎کرد که رعایت حال ما اهل بیت(ع) را داشته باشید، می‎فرمود با ما با عداوت و دشمنی کنند، بدتر از اینکه با ما برخورد کردند نمی‎شد.