درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 22 اردیبهشت 1395 موضوع جزئی: تفسیر آیه 43 مصادف با: 4 شعبان 1437 سال تحصیلی: 95-94 جلسه:98 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه 43
«وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ»[1]؛ و نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد (و نماز را با جماعت بگزاريد).
همانگونه که در جلسات قبل بیان شد، خداوند متعال در این آیه و آیات قبلش، نُه دستور را خطاب به بنی اسرائیل بیان کرده است که به شش مورد از آنها اشاره شد. در این آیه نیز خداوند متعال سه مورد دیگر از آن دستورات نهگانه را بیان کرده است و خطاب به بنی اسرائیل فرموده است که نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و با رکوعکنندگان رکوع کنید که مورد آخر اشاره به مسأله نماز جماعت دارد؛ به بیان دیگر خداوند متعال در این آیه شریفه سه دستور خطاب به بنی اسرائیل بیان کرده است که اولین دستور، پیوند انسان با خالق [نماز] و دومین دستور، پیوند انسان با مخلوقات [زکات] و سومین دستور، پیوند مردم با یکدیگر [نماز جماعت] است.
سؤال
چرا خداوند متعال از بین ارکان نماز، فقط به رکوع اشاره کرده است و خطاب به بنی اسرائیل فرموده است که همراه با رکوعکنندگان، رکوع کنید؟
پاسخ
گفته شده است که نمازِ یهود، فاقد رکوع است و «رکوع» به عنوان شاخصه نماز مسلمانان شناخته میشود لذا خداوند متعال برای اینکه یهود را از طریق نماز، به دین اسلام دعوت کند، تنها به [رکنِ] «رکوع» اشاره کرده است.
نکاتی در رابطه با عبارت «و أقیموا الصلاه»
برخی از مفسران گفتهاند که مقصود از «اقیموا»، صرف نماز خواندن نیست بلکه منظور، اقامه نماز است و در این رابطه به آیه ذیل اشاره کردهاند؛
«الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»[2]؛ همان كسانى كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مىدارند و زكات مىدهند و امر به معروف و نهى از منكر مىكنند و پايان همه كارها از آن خداس.
به تعبیر روشنتر مقصود از «اقیموا» این است که در جامعه شرایطی ایجاد شود که افراد به سمت نماز خواندن اشتیاق پیدا کنند و نماز، در جامعه برپا داشته شود.
البته به نظر میرسد که مقصود از «اقیموا» در آیه 43 سوره بقره، الزاماً به معنای برپا داشتن نماز نیست بلکه نماز خواندن را نیز شامل میشود؛ به تعبیر دیگر این آیه شریفه به این نکته اشاره دارد که فقط خودتان نماز نخوانید بلکه شرایط را بهگونهای فراهم کنید که نماز در جامعهی انسانی برپا شود و مردم با شوق و علاقه به سمت نماز روی آورند.
برخی دیگر از مفسران گفتهاند که مقصود از «اقیموا» این است که نماز، تنها بیان اذکار و اوراد نیست بلکه نماز نیازمند توجه قلبی و حضور قلب در پیشگاه خداوند متعال است؛ به تعبیر دیگر بر اساس نظر این مفسران نماز باید با توجه و حضور قلبِ کامل خوانده شود.
نکته دیگر در رابطه با این آیه شریفه (آیه 43 بقره) این است که خداوند متعال در این آیه شریفه روشهای تبلیغ را به ما آموزش داده است. هنگامی که خدای متعال چیزی را از انسان نهی میکند، جایگزین آن را نیز بیان میکند. در این چند آیه نیز بعد از اینکه خدای متعال قوم یهود را از کفر به قرآن، آمیختن حق با باطل، کتمان حق و ... نهی میکند، بلافاصله جایگزین آنها را بیان میکند و قوم یهود را به اقامه نماز و پرداخت زکات و رکوعِ همراه با رکوعکنندگان، سفارش میکند. بنابراین، بر اساس این آیه هنگامی که محرمات و نواهی را در جامعه مطرح میکنیم باید واجبات و اوامر الهی را نیز مطرح کنیم.
برخی از مفسران به نکته زیبایی اشاره کرده و گفتهاند که انسان دارای دو چهره و دو وجه است؛ یک وجه به سوی خدا و وجه دیگر او به سوی خلق است، خداوند متعال نیز در این آیه شریفه به هر دو وجه توجه کرده و انسان را به نماز [وجه به سوی خدا] و زکات [وجه به سوی خلق] سفارش کرده است زیرا اگر این دو وجه در انسان مورد توجه قرار گیرد و تقویت شود، انسان به کمال لازم میرسد که اساس کار پیامبران نیز توجه به هر دو وجهِ انسان بوده است.
«والحمد لله رب العالمین»