تفسیر سوره «بقره» آیه 49مورخ 95/12/25

درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره»                                                 تاریخ: 25 اسفند 1395

موضوع جزئی: تفسیر آیه 49                                                                     مصادف با: 16 جمادیالثانی 1438

سال تحصیلی: 96-95                                                                                                    جلسه: 116

 

ادامه تفسیر آیه 49: «وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ»[1]؛ و (نيز به ياد آوريد) آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مى‌دادند؛ پسران شما را سر مى‌بريدند و زنان شما را (براى كنيزى) زنده نگه مى‌داشتند و در اينها آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان براى شما بود.

«یذبحون أبناءکم»، کنایه از این است که فرعونیان فرزندان بنی‎اسرائیل را بی‎رحمانه می‎کشتند.

فرق بین ذبح و قتل

ذبح و قتل هر دو به معنای کشتنند؛ با این تفاوت که هر نوع کشتنی را قتل گویند، ولی ذبح فقط به کشتنی اطلاق می‎شود که سر موجود مورد نظر از بدنش جدا شود.

امام زین العابدین (ع) فرمود است: «أَنَا ابْنُ الْمَذْبُوحِ‏ بِشَطِّ الْفُرَات»[2]؛ من فرزند کسی‎ام که سر او را کنار شط فرات از تن جدا کردند.

«و یستحیون نساءکم» به این معناست که فرعونیان زنان بنی‎اسرائیل را زنده نگه می‎داشتند.

بعضی از مفسران گفته‎اند که ادب قرآن اقتضا کرده است که مطلب را بیش از این مقدار باز نکند و به همین مقدار که فرعونیان زنان بنی‎اسرائیل را زنده نگه می‎داشتند، اکتفا کرده است.

«استحیاء»، دو معنا دارد:

در معنای اول، «استحیاء» به معنای حفظ حیات و باقی نگه داشتن است. مرحوم طبرسی (ره) این معنا را پذیرفته است و برای کلام خود به فرمایش رسول اکرم (ص) استناد کرده است که حضرت (ص) فرموده است: «اقْتُلُوا شُيُوخ‏ المشركين‏ و اسْتَحْيُوا شَرْخَهم»؛ أي استبقوا شبابهم[3]؛ پیرمردها را بکشید و جوانها را نگه دارید.

فلسفه نگه داشتن زن‎ها از جانب فرعونیان سوء استفاده جنسی از آنان به عنوان کنیز و امثال آن، بوده است و هدفشان نگه داشتن عزتمندانه نبوده است.

در معنای دوم، «استحیاء» به معنای از بین بردن شرم و حیاست. علامه طباطبایی (ره) این معنا را پذیرفته است و گفته است که فرعونیان با انجام کارهای شرم‎آور نسبت به زنان پرده‎های حیا و شرم را می‎دریدند.

 به نظر می‎رسد که معنای اول که «استحیاء» به معنای حفظ، بقا و نگه داشتن است، صحیح باشد؛ به خصوص که بعضی از مفسرین گفته‎اند که «استحیاء» از ماده «حیاء» به معنای شرمساری و خجل شدن است و به معنای از بین بردن شرم و حیاء نیست.

خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا...»[4]؛ خداوند از اين كه (به موجودات كوچكى، مانند) پشه و حتى كمتر از آن، مثال بزند، شرم نمى‌كند... .

پس حیا به معنای شرمساری است و به معنای از بین بردن شرم نیست.

علت نسل کشی بنی‎اسرائیل از طرف فرعونیان این است که بعد از رحلت حضرت یوسف (ع)، بنی‎اسرائیل شوکت خود را از دست دادند و مصری‎ها بر بنی‎اسرائیل غلبه کردند، لکن آرامآرام جمعیت بنی‎اسرائیل زیاد شد و این زمینه به وجود آمد که روزی بر مصریان غلبه پیدا کنند و مجدداً حاکمیت را به دست گیرند لذا فرعون مصر گفت که بهترین راه برای مهار بنی‎اسرائیل این است که فرزندان ذکور از بنی‎اسرائیل را بکشیم و زنان آنها را نیز به کنیزی بگیریم. فرعونیان می‎خواستند با این کار نسل بنی‎اسرائیل را از بین ببرند.

خداوند متعال در ذیل آیه مورد بحث [آیه 49 بقره] فرموده است: «وَ فِي ذلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ».

واژه «بلاء»، گاهی در مورد کار خوب و حَسن به کار می‎رود و گاهی در مورد کار غیر حَسن به کار می‎رود و به عبارت دیگر، «بلاء»، گاهی برای انعام است و گاهی برای انتقام است؛ به این معنا که خداوند متعال گاهی انسان را در بوته آزمایش قرار می‎دهد تا در سایه آن آزمایش، ارتقاء پیدا کند و گاهی بلایی که بر انسان نازل می‎شود، جنبه انتقام دارد.

در آیه مورد بحث، نجات یافتن بنی‎اسرائیل از چنگال فرعونیان، لطفی بود از جانب خداوند متعال که شامل بنی‎اسرائیل شد و از طرفی از بین رفتن فرعونیان [بر اساس آیاتی که بعدا به آنها اشاره خواهد شد]، به بلای به معنای انتقام اشاره دارد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. «البقرة»: 49.

[2]. علامه مجلسی (محمدباقر)، بحار الأنوار (ط- بیروت)، ج45، ص113.

[3]. فضل بن حسن، طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص226.  

[4]. «البقرة»:26.

Please publish modules in offcanvas position.