درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 17 مهر 1398 موضوع جزئی: تفسیر آیه 78 مصادف با: 10 صفر 1441 سال تحصیلی: 99-98 جلسه: 157 |
تفسیر آیه78: «وَ مِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلاَّ أَمَانِيَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ »[1]؛ و بعضی از آنان عوامانیاند كه كتاب خدا را جز يك مشت خيالات و آرزوها نمىدانند و تنها به پندارهايشان دل بستهاند.
در آیه مذکور و آیه بعد از آن که انشاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد، به دو دسته از یهودیان اشاره شده است؛ دسته اول، بیسوادان و عوامانِ از یهودند که آرزوگرا و خیالبافند و دسته دوم [که در آیه 79 به آنها اشاره شده است،] دانشمندان یهودند که برای حفظ موقعیت خود آنچه را در تورات در وصف پیامبر اکرم (ص) آمده است، تحریف کردهاند.
دلیل اینکه از واژه «مِن» در صدر آیه مذکور، استفاده شده است، این است که با اینکه خداوند متعال از یهودیان راضی نبود، لکن جانب انصاف را رعایت کرده است و همه یهودیان را امّی و آرزوگرا معرفی نکرده است، بلکه بعضی از یهود را اُمّی و بیسواد معرفی کرده است و برای این منظور واژه «مِن تبعیضیه» به کار برده است.
نکته: از آیه مذکور، استفاده میشود که انسان در مقام قضاوت درباره یک مجموعه حق ندارد که یک حکم کلی را در رابطه با همه آن مجموعه صادر کند، بلکه باید حکم را به بعضی از آن مجموعه که مشکل دارند، نسبت بدهد؛ مثلاً اگر مشکلی در یک طلبه وجود داشت، نباید آن را به همه طلبهها تعمیم داد.
در رابطه با واژه «اُمیّ» سه معنی وجود دارد.
معنای اول، این است که «امّی» به معنای درسنخوانده است، یعنی شخص مورد نظر از همان حالت نوزادی چیزی فرا نگرفته است و رشد نکرده است. «امّیین» در آیه شریفه «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ...»[2] نیز به همین معناست، یعنی پیامبر اکرم (ص) در میان امت درسنخوانده به رسالت مبعوث شد. بعضی از لغویین در معنای «امّی» گفتهاند: «هو الذی لایکتب و لایقرأ»[3]؛ امّی کسی است که نمینویسد و نمیخواند. این معنی [معنای اول] با آیه مورد بحث [آیه 78 بقره] تناسب دارد.
نکته: دلیل به کار بردن تعبیر «امّی» برای درسنخوانده این است که درسنخوانده، مثل نوزادی است که از مادر متولد شده است، یعنی کسی که درسنخوانده است، چیزی نمیداند؛ همانطور که نوزادی که از مادر متولد میشود، چیزی نمیداند [:«وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَيْئاً...»[4]] و به تعبیر دیگر، درسنخوانده به همان حالتی که از مادر متولد شده است که چیزی نمیدانسته است، باقی مانده است.
معنای دوم، این است که گفتهاند که امّی منسوب به امت است، یعنی انسانها به خاطر انتساب به امت خود، امی گفته میشوند، لکن این معنی بعید به نظر میرسد و حق نیز همین است که پذیرفته نشود.
معنای سوم، این است که گفتهاند که به گروهی از انسانها به خاطر انتسابشان به اُمّ (مادر)، امّی گفته میشود، یعنی مادر به فرزند خود شفقت و مهربانی میورزد و گاهی به خاطر همین مهرورزی افراطی نمیگذارد که فرزندش مکتب برود و چیزی یاد بگیرد و نمیگذارد که فرزندش از او جدا شود. امّی به این معنای سوم به این معنی است که عطوفت مادری باعث شده است که فرزند وابسته به مادر شده و هیچگاه برای فرا گرفتن علم و دانش از مادر خود جدا نشده لذا چیزی یاد نگرفته و رشد نکرده است و به همان حالتی که از مادر متولد شده است، باقی مانده است.
«الحمد لله رب العالمین»