درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 12 آذر 1398 موضوع جزئی: تفسیر آیه 83 مصادف با: 16 ربیع الثانی 1442 سال تحصیلی: 1400-1399 جلسه: 173 |
ادامه تفسیر آیه83: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَتَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَ ذِي الْقُرْبَى وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ»[1]؛ و (به ياد آوريد) زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد و به مردم نيك بگوييد که نماز را برپا داريد و زكات بدهيد، سپس (با اينكه پيمان بسته بوديد) همه شما جز عده كمى سرپيچى كرديد و (از وفاى به پيمان خود) روىگردان شديد.
یکی از نکات دیگری که در رابطه با آیه مذکور، باید مورد توجه قرار گیرد این است که حضرات معصومین (ع) که مفسرین واقعی قرآن میباشند در تبیین تعبیر «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً» که در آیه مذکور آمده است، احادیث فراوانی بیان کردهاند که احادث ذیل از آن جملهاند:
روایت اول: عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ "وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً" قَالَ: «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ لَا تَقُولُوا إِلَّا خَيْراً حَتَّى تَعْلَمُوا مَا هُوَ»[2].
امام صادق (ع) در روایت مذکور در تفسیر قول خداوند متعال که فرموده است که با مردم نیکو سخن بگویید، فرموده است که با مردم نیکو سخن بگویید و جز خیر نگویید تا زمانی که بدانید که چه میگویید؟ یعنی تا زمانی که خلاف آن ثابت شود، با مردم سخن نیکو بگویید.
مقصود از سخن خیری که امام صادق (ع) به گفتن آن ترغیب فرموده است، نیکویی سخن در قالب و محتوا است، یعنی هم محتوای سخن باید زیبا باشد و هم قالبی که آن محتوا در آن قالب بیان میشود باید زیبا و پسندیده باشد. متأسفانه گاهی انسان در بیان محتوای سخنان خود از قالب مناسبی استفاده نمیکند و کلام خود را به گونهای بیان میکند که مخاطب هیچ چیزی متوجه نمیشود و گاهی موجب سوء برداشت میشود، یعنی متکلم چیزی را ارائه کرده است و مخاطب چیز دیگری از کلام او برداشت کرده است.
روایت دوم: عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ "وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً"، قَالَ: «قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ لَكُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ يُحِبُّ الْحَيَّ الْحَلِيمَ الْعَفِيفَ الْمُتَعَفِّفَ»[3].
نکته: باید توجه شود که از این روایت استفاده میشود که لعن و سب مؤمنین، جایز نیست وگرنه سب و لعن دشمنان خدا مشکلی ندارد.
از روایت مذکور نیز استفاده میشود که انسان باید نیکوتر از آنکه دوست دارد که دیگران با او صحبت کنند، با دیگران سخن بگوید و لذا انسان باید از سخنانی که برای خودش ناپسند میداند، در رابطه با دیگران اجتناب کند. یکی از مصادیق سخن زشت و ناپسند، کلمات زشت و رکیک است که از دهان انسان خارج میشود، بعضی از انسانها عفت کلام ندارند و کلمات رکیک و زشت را بر زبان جاری میکنند. پس، اگر انسان خواستهای از دیگران دارد باید آن را در نهایت ادب و احترام مطرح بکند و متأسفانه عدهای از انسانها درخواست خود را با بیادبی مطرح میکنند.
خداوند متعال در آیه مورد بحث (آیه 83 بقره) به نیکو سخن گفتن دستور داده است. زبان از پیچیدهترین اعضایی است که خداوند متعال به انسان عنایت کرده است تا جایی که حکمای یونان، نطق و بیان را فصلِ مقوِّم و مهمترین هنر انسانی میدانند و در تعریف انسان گفتهاند: «الإنسان حیوانٌ ناطقٌ» که قوه نطق، فصل ممیِّز بین انسان و حیوانات دیگر دانسته شده است. خداوند متعال در سوره الرحمن فرموده است: «الرَّحْمنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ* خَلَقَ الْإِنْسَانَ* عَلَّمَهُ الْبَيَانَ»[4].
از نگاه زبانشناسان، زبان بهترین ابزار برای آشکار کردن آنچه در درون انسان است، میباشد و انسان از طریق زبان میتواند خواستههای خود را به دیگران منتقل کند و علاوه بر آشکار کردن درون و مافیالضمیر، انسان، گاهی میتواند مکنونات خود را کتمان کند، یعنی به گونهای بیندیشد و به گونه دیگری سخن بگوید که این کار گاهی به خاطر تقیه است که ممدوح است، ولی گاهی حالت ریا دارد که از آفات زبان است و نفاق است و نفاق در اسلام مورد مذمّت قرار گرفته است. قرآن و روایات، گاهی در رابطه با زبان این مسأله را مطرح میکنند که باید به آفات زبان توجه شود، در کلام معصومین (ع) به زبان و هنر تکلم آدمی بسیار اهمیت داده شده است. پس زبان همانگونه که کارکردهای زیادی دارد، آفات زیادی نیز دارد و کتابهای مفصلی در رابطه با آفات زبان نگاشته شده است. قدرت زبان به گونهای است که میتواند امّتی را برانگیزد یا امّتی را زمینگیر کند و به تعبیر دیگر زبان هم میتواند ملتها را بیدار کند و هم میتواند ملتها را بخواباند. متاسفانه در جامعه کنونی از زبان، سوء استفادههای زیادی میشود و به خصوص در عرصه رسانه هر چه به ذهنشان میآید را بر زبان جاری میکنند و افکار جامعه را دچار تشویش میکنند. پس اینکه خداوند متعال فرموده است که با مردم به نیکی سخن بگویید، شامل همه مواردی که ذکر شد، میشود بنابراین، انسان باید سعی کند که جز نیکی بر زبان جاری نکند و سخن خوب را با خوبی و نیکویی برای مردم بیان کند. «الحمد لله رب العالمین»
[1]. «البقرة»:83.
[2]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج16، کتاب الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر، ابواب فعل المعروف، باب21، ص340، ح2.
[3]. شیخ صدوق، الأمالي(للصدوق)، النص، ص254.
[4]. «الرحمن»:4-1.