خداوند متعال انسان را مشمول توفیقات خودش قرار میدهد و این انسان است که به دست خودش موانعی را ایجاد میکند تا توفیقات از او سلب شوند. توفیقات زیادی؛ از جمله صله رحم، تلاوت قرآن، نماز با حضور قلب، درس خواندن و امثال آن در زندگی انسان وجود دارد که انسان گاهی از این توفیقات برخوردار میشود و گاهی علل و موانعی، این توفیقات را از او سلب میکنند. امام جواد (ع) فرموده است: «الْمُؤْمِنُ يَحْتَاجُ إِلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ تَوْفِيقٍ مِنَ اللَّهِ وَ وَاعِظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ»[1]؛ مؤمن به سه خصلت نیازمند است؛ اول، توفیق از جانب خداوند متعال است، دوم، موعظهگر از درونش است و سوم، قبول نصحیحت از کسی که او را نصیحت میکند.
مقصود از توفیقات الهی این است که خداوند متعال اسباب ورود در آنچه زمینه رشد معنوی انسان را فراهم میکند، مهیا سازد. در راستای این مسأله این سؤال مطرح است که چرا ما انسانها با اینکه دوست داریم نماز شب را بخوانیم، از نماز شب محروم میشویم، سه روایت خوانده میشود که به ما کمک میکند این مسأله را علاج کنیم.
روایت اول: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع)؛ فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّي قَدْ حُرِمْتُ الصَّلَاةَ بِاللَّيْلِ، فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ: «أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُكَ»[2].
شخصی خدمت امام علی (ع) رسید و گفت که ای امیرالمؤمنین (ع) من از خواندن نماز شب محروم شدهام، آن حضرت (ع) فرمود که تو شخصی هستی که گناهانت تو را به بند و زنجیر کشیده است.
بیدار شدن برای نماز شب توفیقی است که نصیب هر کسی نمیشود و انسان برای کسب این توفیق باید از گناه و معصیت دوری کند چرا که گناهان و معاصی باعث میشوند که توفیقات زیادی از انسان سلب شوند که یکی از آن توفیقات، خواندن نماز شب است. گناه انسان را به بند و زنجیر میکشد و نمیگذارد که انسان برای خواندن نماز شب از خواب بیدار شود.
یکی از چیزهایی که میتواند به انسان کمک کند تا بتواند صبح، زودتر از خواب بیدار شود و به عبادت بپردازد، این است که انسان در شب زود بخوابد. اینکه به نماز عشاء، نماز خفتن گفته میشود به همین خاطر است که انسان بعد از اینکه نماز عشاء را خواند باید زود بخوابد تا صبح نیز زودتر از خواب بیدار شود و به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال بپردازد، ولی متأسفانه فرهنگ کنونی جامعه عوض شده است و انسان تا پاسی از شب به تماشای تلویزیون مینشیند و یا مشغول سرک کشیدن به سایتهای مختلف در اینترنت و فضای مجازی، مثل تلگرام و اینستاگرام و امثال آن است و برای نماز صبح با سختی بیدار میشود و یا اصلاً بیدار نمیشود.
روایت دوم: قال مولینا الإمام الصادق (ع): «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّيْلِ فَإِذَا حُرِمَ بِهَا صَلَاةَ اللَّيْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْقَ»[3].
امام صادق (ع) فرموده است که انسان، گاهی دروغ میگوید، پس با آن دورغ، انسان از نماز شب محروم میشود، پس اگر انسان از نماز شب محروم شود، از رزق محروم خواهد شد.
نماز شب باعث وسعت در رزق و روزی میشود لذا شخصی که توفیق خواندن نماز شب را نداشته باشد، از رزق و روزی محروم خواهد شد.
روایت سوم: قال مولینا الإمام الصادق (ع): «إِنَّ الرَّجُلَ يُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ إِنَّ الْعَمَلَ السَّيِّئَ أَسْرَعُ فِي صَاحِبِهِ مِنَ السِّكِّينِ فِي اللَّحْمِ»[4].
انسان، گاهی گناه میکند، پس گناه او را از نماز شب محروم میکند و کار ناشایست سریعتر از چاقو در گوشت، در صاحبش اثر میکند.