.

 

روایت اول: سَأَلَهُ بَعْضُهُمْ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ يُحْشَرُ مَعَ الشُّهَدَاءِ أَحَدٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ مَنْ يَذْكُرُ الْمَوْتَ فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ عِشْرِينَ مَرَّة»[1]؛ از رسول اکرم (ص) سؤال شد که آیا کسی با شهداء محشور می‏شود؟ آن حضرت (ص) فرمود: بله، کسی که در شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد کند.

 

یکی از مواردی که مورد غفلت واقع شده است و باید نسبت به آن توجه بیشتری داشته باشیم یاد مرگ است. باید توجه داشته باشیم که عمر ما در این دنیا پایدار نیست و روزی از این جهان رَخت برخواهیم بست. قرآن در موارد متعددی این نکته را گوشزد کرده است که مرگ و رفتن از این عالَم، حقیقتی انکارناپذیر است و هر موجود زنده‏ای روزی طعم مرگ را خواهد چشید. خداوند متعال در آیات متعددی به این مسأله که همه موجودات فانی می‏شوند اشاره کرده است که آیات ذیل از آن جمله‏اند؛

 

«كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»[2]؛ هر جانداری طعم مرگ را خواهد چشید.

 

«كُلُّ مَنْ عَلَيْها فان‏»[3]؛ همه کسانی که روی زمین هستند، فانی می‏شوند.

 

«أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ في‏ بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ...»[4]؛ هر كجا باشيد؛ هر چند در قلعه‏هاى مرتفع و استوار، مرگ شما را درمى‏يابد... .

 

«قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقيكُم...‏»[5]؛ بگو: بى‏ترديد مرگى را كه از آن مى‏گريزيد با شما ديدار خواهد كرد... .

 

آیاتی که به آنها اشاره شد حاکی از این است که هیچ فراری از مرگ نیست و لذا انسان باید بداند که پایان کارش مرگ است و نباید از مرگ غافل شود، چرا که یاد مرگ در انسان سازندگی ایجاد می‏کند.

 

رسول گرامی اسلام (ص) در روایتی که در ابتدای سخن به آن اشاره شد در رابطه با کسانی که به یاد مرگ‏اند فرموده است که کسانی که به یاد مرگ، قیامت و آخرت‏اند هم درجه شهداء می‏باشند.

 

خواب، مرگ اصغر است و چه بسا اتفاق افتاده است که شخص خوابیده است ولی از خواب بیدار نشده است و از دنیا رفته است لذا اولیاء الهی وقتی از خواب برمی‏خاستند خدا را شُکر می‏کردند و می‏گفتند که خدایا ممنونیم که به ما عمر دوباره دادی که بتوانیم خود را برای سرای آخرت آماده کنیم.

 

روایت دوم: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أَيُّ الْمُؤْمِنِينَ أَكْيَسُ؟ فَقَالَ: «أَكْثَرُهُمْ ذِكْراً لِلْمَوْتِ وَ أَشَدُّهُمْ لَهُ اسْتِعْدَاداً»[6]؛ از رسول خدا (ص) در رابطه با انسان‏های زیرک و باهوش سؤال شد، آن حضرت (ص) فرمود که زیرک‏ترین افراد، کسانی می‏باشند که زیاد به یاد مرگ‏اند و برای مرگ آماده‏ترند.

 

دلیل زیرکی انسانی که به یاد مرگ است این است که حواسش جمع است و مواظب رفتار و کردارش است. انسان زیرک و باهوش به یاد مرگ است و خودش را برای مرگ آماده می‏کند.

 

انسان وقتی می‏خواهد مسافرت برود، مواظب است که چیزی را فراموش نکند و همه لوازم سفر را برمی‏دارد و اگر در مسیر یادش بیفتد که چیزی را فراموش کرده است، فکرش مشغول می‏شود، برای سفر مرگ و آخرت نیز  باید خودش را آماده کند تا بعد از مرگ، آرزوی برگشت به دنیا و جبران اعمالش را نکند. خداوند متعال در رابطه با چنین افرادی فرموده است: «حَتىَّ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ‏ ارْجِعُون* لَعَلىِّ أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ  كلّا...»[7]؛ [دشمنان حق از دشمنی خود باز نمی‏ایستند] تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می‏گوید: پروردگارا! مرا [برای جبران گناهان و تقصیرهایی که از من سر زده به دنیا] بازگردان. شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم! (ولى به او مى‏گويند:) چنين نيست... .

 

امیرالمؤمنین علی‏بن ابیطالب (ع) فرموده است: «عَجِبْتُ لِمَنْ يَرَى أَنَّهُ يَنْقُصُ كُلَّ يَوْمٍ فِي نَفْسِهِ وَ عُمُرِهِ وَ هُوَ لَا يَتَأَهَّبُ لِلْمَوْت»[8]؛ در شگفتم از كسى كه مى‏بيند هر روز از جان و عمر او كاسته مى‏شود و با اين حال براى مرگ آماده نمى‏شود!

 

رسول گرامی اسلام (ص) فرموده است: «شَيْئَانِ يَكْرَهُهُمَا ابْنُ آدَمَ؛ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ الْمَوْتُ رَاحَةٌ لِلْمُؤْمِنِ مِنَ الْفِتْنَةِ وَ يَكْرَهُ قِلَّةَ الْمَالِ وَ قِلَّةُ الْمَالِ أَقَلُّ لِلْحِسَابِ»[9]؛ آدميزاده دو چيز را ناخوش دارد؛ يكي مرگ است با اينكه راحتي مومن از گرفتاري‏ها در مرگ است و ديگری كم‏ثروتي است با اينكه ثروت كم حسابش نيز كمتر است.

 

هر چه مال و ثروت انسان کمتر باشد، حساب و کتابش در روز قیامت آسان‏تر است زیرا همان‏طور که در روایت آمده است، مال و ثروت اگر از حلال جمع شده باشد، مورد حساب قرار می‏گیرد و اگر از حرام جمع شده باشد، شخص مورد عقاب قرار می‏گیرد؛ «فِي حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِي حَرَامِهَا عِقَاب»[10]‏.

 

در روایت آمده است: «إِذَا بَلَغَ الرَّجُلُ أَرْبَعِينَ سَنَةً نَادَى مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ دَنَا الرَّحِيلُ فَأَعِدَّ زَادا»[11]؛ هرگاه شخصي به سن چهل سالگي برسد فرشته اي از سوي خداوند در آسمان ندا مي دهد كه هنگام سفر نزديك است، زاد و توشه سفر را مهيّا كن.

 

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ؛ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع): «إِنَّ قَوْماً أَتَوْا نَبِيّاً لَهُمْ فَقَالُوا: ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يَرْفَعْ عَنَّا الْمَوْتَ فَدَعَا لَهُمْ فَرَفَعَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْهُمُ الْمَوْتَ وَ كَثُرُوا حَتَّى ضَاقَتْ بِهِمُ الْمَنَازِلُ وَ كَثُرَ النَّسْلُ وَ كَانَ الرَّجُلُ يُصْبِحُ فَيَحْتَاجُ أَنْ يُطْعِمَ أَبَاهُ وَ أُمَّهُ وَ جَدَّهُ وَ جَدَّ جَدِّهِ وَ يُوَضِّيَهُمْ وَ يَتَعَاهَدَهُمْ فَشُغِلُوا عَنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ فَأَتَوْهُ فَقَالُوا: سَلْ رَبَّكَ أَنْ يَرُدَّنَا إِلَى آجَالِنَا الَّتِي كُنَّا عَلَيْهَا فَسَأَلَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَدَّهُمْ إِلَى آجَالِهِمْ»[12]؛ هشام بن سالم از امام صادق عليه السّلام نقل مى‌كند كه آن حضرت فرمود: گروهى به نزد پيامبرِ عصر خود آمدند و عرض كردند که از پروردگار خود بخواه تا مرگ را از ما بردارد. آن پيامبر هم براى آنها دعا كرد و خداوند مرگ را از آنها برداشت، به گونه‏ای كه (از نظر جمعيّت) زياد شدند تا جايى كه خانه براى آنها تنگ شد و نسلشان (فرزندانشان) زياد گشت و هر شخصى در صبح نياز داشت كه به پدر، مادر، جدّ و جدّه‏اش غذا بدهد و آنها را راضى نگه دارد و ارتباط‍‌ برقرار كند و اين كارها، آنها را از به دست آوردن روزى، مشغول مى‌ساخت. (دوباره آن گروه) به نزد آن پیامبر آمده و عرض كردند که از خداوند بخواه ما را براساس همان زمان مرگ، برگرداند. آن پيامبر (نيز) از خداوند خواست و خداوند نيز آن گروه را به اجل‌هاى خود برگرداند [تا بر اساس همان زمان‌ها از دنيا بروند].