درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی:فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 1 اردیبهشت 1394 موضوع جزئی: الأول من المطهّرات، الماء- کفایت یک بار آب ریختن بر روی متنجّس به بول رضیع مصادف با: 2 رجب 1436 سال: ششم جلسه: 82 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تذکر اخلاقی
شهادت امام دهم شیعیان؛ امام هادی (ع) را خدمت عزیزان تسلیت عرض نموده به همین مناسبت نکتهای را خدمت دوستان متذکر میشوم و آن اینکه متأسفانه در این چند سال اخیر، بخشی از شبکههای اجتماعی به شکلی غیر معمول و غیر متعارف، هجمه عظیمی به ساحت مقدس امام هادی (ع) را شروع کردهاند که گاهی مسئولین مبارزه با اینگونه شبکهها، گزارشاتی از کارهایی که این شبکهها و مخالفین اهل بیت (ع) انجام میدهند را برای ما بیان کردهاند، لذا با توجه به این هجمه عظیم، ما روحانیون باید از مناسبتهایی این چنینی [شهادت و ولادت و امثال آن] که پیش میآید نهایت استفاده را ببریم و به بیان فضائل و مکارم و شخصیت این امام همام (ع) بپردازیم لذا حوزه علمیه نیز به همین مناسبت به مدیران استانی و دستگاههای تبلیغاتی ابلاغ کرده است که فردا (شهادت امام هادی (ع)) مراسمی باشکوه در سراسر کشور برگزار گردد.
مسأله 324: «لا يعتبر العصر و نحوه فيما تنجّس ببول الرضيع و إن كان مثل الثوب و الفرش و نحوهما، بل يكفي صبّ الماء عليه مرّة على وجه يشمل جميع أجزائه، و إن كان الأحوط مرّتين لكن يشترط أن لا يكون متغذّياً معتاداً بالغذاء، و لا يضرّ تغذّيه اتّفاقاً نادراً و أن يكون ذكراً لا انثى على الأحوط و لا يشترط فيه أن يكون في الحولين، بل هو كذلك ما دام يعدّ رضيعاً غير متغذٍّ؛ و إن كان بعدهما، كما أنّه لو صار معتاداً بالغذاء قبل الحولين لا يلحقه الحكم المذكور، بل هو كسائر الأبوال و كذا يشترط في لحوق الحكم أن يكون اللبنا لمسلمة؛ فلو كان من الكافرة لم يلحقه و كذا لو كان من الخنزيرة».[1]
مرحوم سید (ره) فرموده است که اگر چیزی به بول رضیع (بچهای که شیرخوار است و غذا خور نشده است) متنجّس شد، در شستن آن فشار دادن لازم نیست هر چند مثل لباس و فرش باشد و مثل آن باشد [که بول در آن نفوذ میکند و قابلیت عَصر را دارد] بلکه یک بار آب ریختن روی آن شیء به گونهای که آب به تمام اجزاء آن شیء متنجّسِ به بول رضیع برسد، برای پاک شدن آن کفایت میکند، هر چند احتیاط این است که دو بار آب ریخته شود. لکن شرط میباشد که آن بچه غذاخور نشده باشد به نحوی که عادت به غذا خوردن داشته باشد، ولی اگر اتفاقی و به صورت نادر بچه غذا بخورد و معتاد به غذا نباشد، ضرری به حکم مذکور وارد نمیکند [یعنی یک بار آب ریختن روی آن کافی است و ما همچنان این بچه را به عنوان رضیع و شیرخوار میدانیم]. مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است که احتیاط در این است که بچه باید پسر باشد و نه دختر و شرط نیست که حتماً در ضمن دو سال باشد [گاهی از اوقات بچه حتی بعد از دو سال هم شیرخوار است و غذاخور نشده است که در این جا دو سال، شرط نیست] لذا این حکم تا زمانی که بچه به عنوان رضیع محسوب میشود، برقرار است هر چند بیشتر از دو سال سن داشته باشد. همچنین اگر بچه در سن کمتر از دو سالگی [مثلاً یکسال و نیمی] غذاخور شد، عنوان رضیع از او ساقط میشود و حکم رضیع شامل او نمیشود و بول او حکم سایر ابوال را دارد [پس ملاک اصلی در این جا برای رضیع بودن، غذاخور بودن کودک است]، شرط دیگری که مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است این است که شیری که بچه میخورد تا این حکم بر او جاری شود باید مربوط به زن مسلمان باشد بنابراین، اگر بچه از زن کافر شیر بخورد و یا از شیر خنزیر یا کلب تغذیه کند این حکم شامل او نمیشود.
در مسأله 311 نیز مرحوم سید (ره) فرمود: «يجب في تطهير الثوب أو البدن بالماء القليل من بول غير الرضيع، الغسل مرّتين؛ و أمّا من بول الرضيع غير المتغذّي بالطعام فيكفي صبّ الماء مرّة و إن كان المرّتان أحوط»[2]؛ تطهیر لباس یا بدنی که به بول بچه متغذی نجس شده است به این نحو است که باید دو مرتبه با آب قلیل شسته شود ولی در تطهیر متنجّس به بول بچه شیرخواری که غذا خور نشده است یک بار آب ریختن روی متنجّس کافی است هر چند احتیاط در این است که دو بار آب ریخته شود.
اگر دوستان به خاطر داشته باشند در جلسات گذشته (جلسه56-63) عرض کردیم که مرحوم سید (ره) فرموده است که در تطهیرِ متنجّس به بول بچهی شیرخواری که هنوز غذا خور نشده است یک بار آب ریختن روی آن کفایت میکند و گفتیم که مشهور نیز این قول را برگزیدهاند؛ مختلف الشیعة[3]، منتهی المطلب[4]، مدارک، معالم الدین، ذخیره، کفایة الفقه، مبسوط و تذکره این قول را نقل کردهاند. در آن جا گفتیم که مرحوم کاشف الغطاء (ره) فرموده است که دو بار آب ریختن لازم است و ایشان ریختن یک بار را کافی ندانسته است.[5] تفصیل این بحث در جلسات گذشته ذکر شد و دوستان میتوانند به مطالب قبل مراجعه کنند.
بحث اصلی درباره الحاقیه این مسأله است که مرحوم سید (ره) فرموده است: «يشترط في لحوق الحكم أن يكون اللبن المسلمة فلو كان من الكافرة لم يلحقه، و كذا لو كان من الخنزيرة»[6]؛ یعنی اگر بچه از زن کافر شیر بخورد و یا از شیر خنزیر یا کلب تغذیه کند حکمِ رضیع [کفایت یک بار آب ریختن بر متنجّس به بول رضیع] شامل او نمیشود.
دلیل
مرحوم سید (ره) در بیان دلیلِ کلام خود [که فرمود حکم رضیع شامل بچهای که از زن کافر شیر بخورد و یا از شیر سگ و خوک تغذیه کند نمیشود] به روایت زیر استناد کرده است؛
عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ (ع) عَنْ أَبِيهِ (ع) أَنَّ عَلِيّاً (ع) قَالَ: «لَبَنُ الْجَارِيَةِ وَ بَوْلُهَا يُغْسَلُ مِنْهُ الثَّوْبُ قَبْلَ أَنْ تَطْعَمَ لِأَنَّ لَبَنَهَا يَخْرُجُ مِنْ مَثَانَةِ أُمِّهَا وَ لَبَنُ الْغُلَامِ لَا يُغْسَلُ مِنْهُ الثَّوْبُ وَ لَا مِنْ بَوْلِهِ قَبْلَ أَنْ يَطْعَمَ لِأَنَّ لَبَنَ الْغُلَامِ يَخْرُجُ مِنَ الْعَضُدَيْنِ وَ الْمَنْكِبَيْنِ»[7]؛ امام صادق (ع) از پدرش امام سجاد (ع) نقل کرده است که علی (ع) فرموده است که شیر دختر بچه و ادرار او قبل از اینکه غذا خور شود نجس است و لباس اگر بدان برخورد کرد باید شسته شود زیرا شیر او از مثانهی مادر خارج میشود اما شیر و ادرار پسر بچه چنین نیست و شستن لازم ندارد زیرا شیر پسر بچه از بازو و شانههای مادر خارج میشود.
با توجه به روایت فوق میفهمیم که امام (ع) بین بول پسر بچه شیرخوار و بول دختر بچه شیرخوار تفاوت قائل شده است.
سؤالی که در این جا مطرح میشود این است که حکم شیر زن کافره و شیر خنزیر و کلب از کجای این روایت بدست میآید؟ پاسخ این است که علت وجوب شستن لباسی که شیر دختر بچه به آن اصابت کرده است، نجاست آن شیر دانسته شده است و این علت جنبه تعمیمی دارد به این معنا که اگر لبنی نجس بود و به چیزی اصابت کرد، شیء متنجّس به آن لبن باید شسته شود لذا از این دلیل کشف میشود که هر جا شیر نجس باشد، متنجّس به آن باید شسته شود و پسر بچهای که هنوز غذا خور نشده اگر از شیر زن کافی یا شیر سگ و خوک تغذیه کند و روی فرش یا لباسی بول کند، شیء متنجّس باید دو بار شسته شود و حکم بول رضیع که کفایت یک بار آب ریختن بود شامل آن نمیشود زیرا شیر زن کافر و سگ و خوک که بچه غیر متغذی از آن تغذیه کرده است نجس بوده است.
اشکالات وارده بر روایت سکونی
اشکال اول: سند روایت سکونی ضعیف است، چون در طریق این روایت شخصی به نام نوفلی آمده است که توثیق نشده است لذا نمیتوان به این روایت اعتماد کرد.
اشکال دوم: بر فرض از اشکال سندی روایت سکونی صرف نظر کنیم و بگوییم که این روایت اشکال سندی ندارد، دلالت این روایت تمام نیست زیرا؛
اولاً: تعلیلی که در این روایت وارد شده است آثاری را در پی دارد که هیچ کس ملتزم به آن آثار نمیشود و آن آثار عبارتند از اینکه اگر پسر بچهای از شیر زنی که دختر زائیده است، بخورد؛ معنایش این است که حکم رضیع [یعنی کفایت کردن یک بار آب ریختن بر روی متنجِّس به بول شیرخواری که غذاخور نشده است] در رابطه با آن پسر بچه نیز جاری نشود چون پسر بچه از شیر زنی خورده است که شیر او از طریق مثانه عبور کرده است، در حالی که هیچ کس نگفته است متنجّس به بول این پسر بچه باید دو بار شسته شود بلکه همه بالاتفاق گفتهاند که یک بار آب ریختن بر روی متنجّس به بول این پسر بچه کافی است.
هم چنین اگر دختر بچهای از شیر زنی که پسر زائیده است، بخورد؛ باید بگوییم که متنجّس به بول او حکم رضیع را دارد و یک بار آب ریختن بر روی آن برای تطهیرش کافی است در حالی که هیچ کس این را نگفته است.
ثانیاً: اگر خروج از مثانه، ملاک برای نجاست باشد و علت نجاست شیر و بول دختر بچه خروج از مثانه باشد لازمهاش این است که هر چیزی که از مثانه عبور کند نجس باشد در حالی که چنین چیزی درست نیست زیرا آبهایی مثل وَذی، مَذی و وَدی از مثانه عبور میکنند ولی در عین حال پاک هستند و کسی به نجاست آنها حکم نکرده است.
ثالثاً: بعید است که گفته شود که مجرای شیری که مربوط به پسر است در یک جا و مجرای شیری که مربوط به دختر است در جای دیگر است.
بنابراین، با توجه به اینکه روایت سکونی سنداً و دلالةً ضعیف است قابل استناد نیست و نمیتواند مدعا را ثابت کند.
«والحمد لله رب العالمین»