فصل فی الإستبراء 95/12/24

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: فصل فی الإستبراء                                                                            تاریخ: 24 اسفند 1395

موضوع جزئی: حکم رطوبت مشتبه بین بول و منی، قبل و بعد از استبراء               مصادف با: 15 جمادی‎الثانی 1438

سال تحصیلی: 96- 95                                                                                           جلسه: 69

                                              

                                        

 

   «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسأله 458: «إذا بال و لم يستبرئ ثمّ خرجت منه رطوبة مشتبهة بين البول و المني يحكم عليها بأنّها بول، فلا يجب عليه الغسل، بخلاف ما إذا خرجت منه بعد الاستبراء، فإنّه يجب عليه الاحتياط بالجمع بين الوضوء و الغسل عملًا بالعلم الإِجمالي، هذا إذا كان ذلك بعد أن توضّأ و أمّا إذا خرجت منه قبل أن يتوضّأ فلا يبعد جواز الاكتفاء بالوضوء لأنّ الحدث الأصغر معلوم و وجود موجب الغسل غير معلوم، فمقتضى الاستصحاب وجوب الوضوء و عدم وجوب الغسل»[1].

مسأله مذکور، سه فرع دارد:

فرع اول: «إذا بال و لم يستبرئ ثمّ خرجت منه رطوبة مشتبهة بين البول و المني يحكم عليها بأنّها بول، فلا يجب عليه الغسل»؛ اگر کسی بول کرد، ولی استبراء نکرد و سپس رطوبتی که بین بول و منی مشتبه است، از او خارج شد، در این صورت، به بول بودن رطوبت مورد نظر، حکم می‎شود [و احکام مربوط به بول بر آن رطوبت بار می‎شود لذا ناقض وضو است و شخص باید دوباره وضو بگیرد] لذا غُسل کردن [که از احکام مربوط به مَنی است،] لازم نیست.

نکته: فرض این است که در فرع مذکور، شخص می‎داند که آن رطوبتی که از او خارج شده است، نجس است، لکن در بول یا مَنی بودن آن شک دارد.

بررسی فرع اول

دو روایت ذیل می‎توانند مدعای مرحوم سید (ره) در فرع اول را ثابت کنند:

روایت اول: عَنْ مُحَمَّدِ بْنمُسْلِمٍ؛ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع): «مَنِ اغْتَسَلَ وَ هُوَ جُنُبٌ قَبْلَ أَنْ يَبُولَ ثُمَّ يَجِدُ بَلَلًا فَقَدِ انْتَقَضَ غُسْلُهُ وَ إِنْ كَانَ بَالَ ثُمَّ اغْتَسَلَ ثُمَّ وَجَدَ بَلَلًا فَلَيْسَ يَنْقُضُ غُسْلَهُ وَ لَكِنْ عَلَيْهِ الْوُضُوءُ لِأَنَّ الْبَوْلَ لَمْ يَدَعْ شَيْئاً»[2].

محمد بن‎مسلم در روایت صحیحه مذکور، از امام باقر (ع) نقل کرده است که حضرت (ع) فرمود که کسی که غُسل کرده است، در حالی که جنب است و این غُسل قبل از این بوده است که بول کند و بعد از آن، رطوبتی را ببیند، غُسلش باطل می‎شود، ولی اگر بول کند و بعد از آن، غُسل کند و سپس رطوبتی ببیند، غُسلش باطل نمی‎شود، لکن باید وضو بگیرد زیرا بول چیزی را باقی نمی‎گذارد [چون رطوبتی که خارج شده است، منحصر به بول می‎شود و مَنی نیست چون بول کردن قبل از غُسل، استبراء از مَنی است و مَنی را برطرف کرده است لذا فقط وضو لازم است و غُسل لازم نیست].

در مانحن‎فیه نیز که شخص جنب بوده است و بعد از آن، بول کرده است، ولی استبراء نکرده است و رطوبت مشتبه [بین بول و مَنی] از او خارج شده است، منحصر به بول است و مَنی نیست لذا غُسل لازم نیست.   

روایت دوم: عَنْ سَمَاعَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُجْنِبُ ثُمَّ يَغْتَسِلُ قَبْلَ أَنْ يَبُولَ فَيَجِدُ بَلَلًا بَعْدَ مَا يَغْتَسِلُ؛ قَالَ: «يُعِيدُ الْغُسْلَ فَإِنْ كَانَ بَالَ قَبْلَ أَنْ يَغْتَسِلَ فَلَا يُعِيدُ غُسْلَهُ وَ لَكِنْ يَتَوَضَّأُ وَ يَسْتَنْجِي»[3].

سماعة در موثقه مذکور، از امام (ع) در رابطه با شخصی که جنب بوده است و قبل از اینکه بول کند، غُسل کرده است و بعد از آن، رطوبتی از او خارج شده است، سؤال کرده است و حضرت (ع) در پاسخ فرموده است که باید دوباره غُسل کند؛ پس اگر قبل از بول، غُسل کرده باشد، نیاز نیست تا دوباره غُسل کند، لکن باید استنجاء کند و وضو بگیرد.

دو روایت مذکور، بر این دلالت دارند که شخص جنب اگر بول کند و بعد از آن غُسل کند و سپس رطوبتی از او خارج شود، لازم نیست که غُسل کند زیرا با بول کردن زمینه برای حدث اکبر به کلی از بین رفته است و مقتضای آن، این است که رطوبت خارج شده، بول است و مَنی نیست لذا باید دوباره وضو بگیرد.

البته دو روایت مذکور، از حیث اینکه رطوبت بعد از استبراء یا قبل از استبراء از شخص خارج شده باشد، اطلاق دارند، لکن این دو روایت، به غیر از صورت استبراء بعد از بول، مقیَّد می‎شوند زیرا اگر شخص بعد از بول، استبراء کرده باشد، رطوبتی که بعد از آن، از او خارج شده است، علاوه بر اینکه مَنی نیست، بول نیز نخواهد بود و در نتیجه، حتی وضو نیز لازم نخواهد بود. بنابراین، از اینکه در روایت آمده است که باید وضو بگیرد، فهیمده می‎شود که شخص بعد از بول، استبراء نکرده است.

فرع دوم: «بخلاف ما إذا خرجت منه بعد الاستبراء، فإنّه يجب عليه الاحتياط بالجمع بين الوضوء و الغسل عملًا بالعلم الإِجمالي، هذا إذا كان ذلك بعد أن توضّأ»؛ اگر رطوبت مشتبه بین بول و منی، بعد از استبراء، از شخص خارج شود، در این صورت، واجب است که احتیاط کند و از باب عمل به علم اجمالی بین وضو و غُسل جمع کند [، یعنی هم غُسل کند و هم وضو بگیرد]؛ البته این در صورتی است که شخص وضو گرفته باشد و بعد از آن، رطوبت مشتبه از او خارج شود.

بررسی فرع دوم

سؤال: با اینکه از ظاهر فرع مذکور، فهمیده می‎شود که در فرضی که شخص استبراء کرده باشد، نه زمینه برای غسل هست [چون قبل از غُسل، بول کرده است] و نه زمینه برای وضو وجود دارد [چون استبراء کرده است لذا رطوبتی که بعد از استبراء خارج شده است، محکوم به طهارت است]، لکن مرحوم سید (ره) فرموده است که در این فرض، شخص باید احتیاط کند و بین وضو و غُسل جمع کند، حال سؤال این است که به چه دلیل باید بین وضو و غُسل جمع شود؟

پاسخ: چون نسبت به بول یا مَنی بودن رطوبت خارج شده، علم اجمالی وجود دارد. محتمل است که رطوبت خارج شده از جایگاه اصلی مَنی یا جایگاه اصلی بول خارج شده باشد و منظور این نیست که رطوبت خارج شده از مجرای بول خارج شده است [تا گفته شود که چون استبراء شده است، محکوم به طهارت است] لذا به اعتبار اینکه رطوبت خارج شده، از جایگاه اصلی مَنی یا بول خارج شده است، حتی در صورتی که شخص، استبراء کرده است، علم اجمالی [به بول یا مَنی بودن رطوبت خارج شده] به قوت خود باقی است و همانند علم تفصیلی، منجز تکلیف است لذا با توجه به اینکه در اطراف علم اجمالی، اصل عدم جاری نمی‎شود، و بر فرض جریان اصل، در هر دو طرف جاری خواهد شد و تعارض و تساقط خواهند کرد، شخص باید احتیاط کند و بین وضو و غُسل جمع کند.

بحث جلسه آینده: فرع سوم و بررسی آن، ان‎شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.

«والحمدلله رب العالمین»

 

 

 

 



[1]. سید محمدکاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص177.

[2]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج1، کتاب الطهارة، ابواب نواقض الوضوء، باب13، ص283، ح5.

[3]. همان، ج2، کتاب الطهارة، ابواب الجنابة، باب36، ص251، ح8 و ج1، ابواب نواقض الوضوء، باب13، ص284، ح6.

Please publish modules in offcanvas position.