فقه

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

‌بحث در رابطه با سنّ حیض بود. در جلسه گذشته عرض شد که مرحوم آیت الله خویی (ره)، فرموده است که روایت مذکور از ابن ابی الحجاج که به سه طریق نقل شد، ضعیف است چون در سندِ مرحوم شیخ طوسی (ره) به ابن ابی الحجاج، دو نفر به نام ابن عُبدون و علی بن محمد بن زبیر واقع شده‏اند که این دو نفر در رجال، توثیق نشده‏اند لذا این روایت زیر سؤال می‏رود. البته ابن عُبدون از مشایخ و اساتید نجاشی است و مشکل سند روایت از جهت این شخص برطرف می‏شود، لکن مشکل علی بن محمد بن زبیر به قوت خود باقی است و روایت مذکور، قابل استناد نیست. بنابراین اولی این است که به موثقه عبدالله بن سنان تمسک شود؛

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «إِذَا بَلَغَ الْغُلَامُ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً كُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَةُ وَ كُتِبَتْ عَلَيْهِ السَّيِّئَةُ وَ عُوقِبَ وَ إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِيَةُ تِسْعَ سِنِينَ فَكَذَلِكَ وَ ذَلِكَ أَنَّهَا تَحِيضُ لِتِسْعِ سِنِينَ»[1].

عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت (ع) فرموده است که اگر پسر بچه به سن سیزده سالگی رسید، کارهای خوب او نوشته می‏شود و کارهای بد او نیز نوشته می‏شود و عقاب می‏شود [چون مکلّف است] و اگر دختر بچه به سن نُه سالگی برسد نیز برای او ثواب و عقاب نوشته خواهد شد و این به خاطر این است که در نُه سالگی حیض می‏شود.

از این روایت استفاده می‏شود که شروع حیض با اتمام نُه سالگی است.

اینکه پایان حیض چه سنی است، مورد اختلاف واقع شده است و دلیل آن، این است که این مسأله در قرآن مطرح نشده است و لذا روایاتی که در این رابطه وارد شده‏اند باعث شده است که در رابطه با پایان سنّ حیض بین فقها اختلاف واقع شود. البته مشهور امامیه معتقدند که سن یائسگی در زنانِ سیّده شصت سال و در زنان غیر سیّده پنجاه سال است.

بعضی از عامّه حدّ یائسگی را هفتاد سال، بعضی دیگر آن را پنجاه سال، بعضی دیگر آن را پنجاه و پنج سال، بعضی آن را شصت و دو سال دانسته‏اند و بعضی نیز گفته‏اند که حیض اصلاً نهایت ندارد.

نظر امامیه در رابطه با سنّ یائسگی

قول اول، عده‏ای مثل مرحوم شیخ طوسی (ره) در کتاب نهایه[2] و در کتاب الجُمَلُ و العقود فی العبادات[3]، مرحوم ابن ادریس (ره) در کتاب سرائر[4] و مرحوم محقّق حلی (ره)[5] در کتاب طلاق از کتاب شرایع، حدّ یائسگی را پنجاه سال دانسته‏اند.

از اطلاق کلامِ این بزرگان استفاده می‏شود که بین زنان سیّده و غیر سیّده فرقی نیست و سن یائسگی در همه آنها پنجاه سالگی است.

قول دوم، قول مرحوم محقّق حلی (ره) در کتاب طهارت از کتاب شرایع است و آن، اینکه گفته است که سنّ یائسگی شصت سال است مطلقا؛ اعم از اینکه زن، سیّده باشد یا غیر سیّده باشد[6]. مرحوم آیت الله حکیم (ره)[7] از قول مرحوم علامّه حلی (ره) در منتهی[8] و مختلف[9] نقل کرده است که سنّ یائسگی شصت سال است. به مرحوم اردبیلی (ره) در کتاب مجمع الفائدة و البرهان[10] نیز نسبت داده شده است که سنّ یائسگی شصت سالگی است.

قول سوم، این است که سنّ یائسگی در زن سیّده شصت سال و در زن غیر سیّده پنجاه سال است.

منشأ اختلافِ مذکور، روایات مختلفی است که در این رابطه وارد شده‏اند که سه دسته روایت در این زمینه وجود دارند که در ذیل به این روایات اشاره می‏شود؛

دسته اول، روایاتی که بر این دلالت دارند که سنّ یائسگی، پنجاه سالگی است؛

روایت اول: عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ؛ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع): «ثَلَاثٌ يَتَزَوَّجْنَ عَلَى كُلِّ حَالٍ الَّتِي لَمْ تَحِضْ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ»، قَالَ: قُلْتُ: وَ مَا حَدُّهَا؟ قَالَ: «إِذَا أَتَى لَهَا أَقَلُّ مِنْ تِسْعِ سِنِينَ وَ الَّتِي لَمْ يُدْخَلْ بِهَا وَ الَّتِي قَدْ يَئِسَتْ مِنَ الْمَحِيضِ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ»، قُلْتُ: وَ مَا حَدُّهَا؟ قَالَ: «إِذَا كَانَ لَهَا خَمْسُونَ سَنَةً»[11].

این روایت بر این دلالت دارد که سنّ یائسگی، پنجاه سال است، مطلقا؛ اعم از اینکه که زن سیّده باشد یا غیر سیّده باشد.

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که این روایت به خاطر وجود سهل بن زیاد در سند آن، ضعیف است و قابل استناد نیست.

روایت دوم: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «حَدُّ الَّتِي قَدْ يَئِسَتْ مِنَ الْمَحِيضِ خَمْسُونَ سَنَةً»[12].

این روایت نیز بر این دلالت دارد که سنّ یائسگی، پنجاه سال است مطلقا؛ اعم از اینکه زن سیّده باشد یا غیر سّیده باشد.

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که این روایت از حیث سند، صحیح است.

دسته دوم، روایاتی که بر این دلالت دارند که سنّ یائسگی، شصت سالگی است؛

روایت اول: مرسله کلینی: قَالَ الْكُلَيْنِيُّ: وَ رُوِيَ: «سِتُّونَ سَنَةً أَيْضاً»[13].

این روایتِ مرسله بر این دلالت دارد که سنّ یائسگی شصت سال است مطلقا؛ اعم از اینکه زن سیّده باشد یا غیر سیّده باشد.

روایت دوم: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ [الفضّال] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ؛ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «ثَلَاثٌ يَتَزَوَّجْنَ عَلَى كُلِّ حَالٍ؛ الَّتِي قَدْ يَئِسَتْ مِنَ الْمَحِيضِ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ»، قُلْتُ: وَ مَتَى تَكُونُ كَذَلِكَ؟ قَالَ: «إِذَا بَلَغَتْ سِتِّينَ سَنَةً فَقَدْ يَئِسَتْ مِنَ الْمَحِيضِ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ وَ الَّتِي لَمْ تَحِضْ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ»، قُلْتُ: وَ مَتَى يَكُونُ كَذَلِكَ؟ قَالَ: «مَا لَمْ تَبْلُغْ تِسْعَ سِنِينَ فَإِنَّهَا لَا تَحِيضُ وَ مِثْلُهَا لَا تَحِيضُ وَ الَّتِي لَمْ يُدْخَلْ بِهَا»[14].

این روایت نیز بر این دلالت دارد که سنّ یائسگی شصت سال است مطلقا؛ اعم از این که زن سیّده باشد یا غیر سیّده باشد.

دسته سوم، روایاتی که بین زن سیّده و غیر سیّده تفصیل داده‏اند که به  دو روایت مرسله در این رابطه اشاره می‏شود که بر این دلالت دارند که سنّ یائسگی برای زنِ غیر سیّده پنجاه سال است و برای زن سیّده بیش از پنجاه سال است؛

روایت اول: مرسله ابن ابی عمیر: عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «إِذَا بَلَغَتِ الْمَرْأَةُ خَمْسِينَ سَنَةً لَمْ تَرَ حُمْرَةً إِلَّا أَنْ تَكُونَ امْرَأَةً مِنْ قُرَيْشٍ»[15].

امام صادق (ع) در این روایت فرموده است که زن زمانی که به پنجاه سالگی برسد خون [حیض] نمی‏بیند مگر اینکه قرشیه باشد [که بعد از پنجاه سالگی نیز خون می‏بیند].

روایت دوم: مرسله صدوق: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ؛ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ (ع): «الْمَرْأَةُ إِذَا بَلَغَتْ خَمْسِينَ سَنَةً لَمْ تَرَ حُمْرَةً إِلَّا أَنْ تَكُونَ امْرَأَةً مِنْ قُرَيْشٍ وَ هُوَ حَدُّ الْمَرْأَةِ الَّتِي تَيْأَسُ مِنَ الْحَيْضِ»[16].

امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که زن وقتی به پنجاه سالگی برسد خون [حیض] نمی‏بیند مگر اینکه آن زن، قرشیه باشد و این حدّی است که زن از حیض مأیوس می‏شود و یائسه می‏شود.

مرحوم آیت الله خویی (ره) روایات مرسله را قبول ندارد و حتی مراسیل ابن ابی عمیر را که بقیه پذیرفته‏اند و مراسیل ایشان را همانند مساندیش معتبر می‏دانند، قبول ندارد و گفته است که درست است که ابن ابی عمیر انسان خوبی است، لکن ایشان از ضعاف نیز روایت نقل کرده است لذا به صرف خوب بودنِ ابن ابی عمیر، نمی‏توان به مراسیل ایشان اعتماد کرد زیرا چه بسا آن روایت را از شخصی ضعیف نقل کرده باشد.

روایت سوم: مرحوم شیخ مفید (ره) نیز روایت مرسله ذیل را نقل کرده است؛

مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ الْمُفِيدُ فِي الْمُقْنِعَةِ؛ قَالَ: قَدْ رُوِيَ: «أَنَّ الْقُرَشِيَّةَ مِنَ النِّسَاءِ وَ النَّبَطِيَّةَ تَرَيَانِ الدَّمَ إِلَى سِتِّينَ سَنَةً»[17].

در روایت مذکور، آمده است که زن سیّده و نبطیّه تا سنّ شصت سالگی خون [حیض] می‏بینند.

در این روایت، نبطیّه به قرشیّه ملحق شده است.

در رابطه با اینکه نبطیّه به چه زنانی گفته می‏شود، نقل‏های مختلفی وجود دارد؛

نقل اول، این است که در کتاب النهایة فی قریب الحدیث و الأثر از ابن اثیر آمده است که ابن عباس گفته است: «نحن معاشر قريش من النَّبَطِ، من أهل كُوثَى»، قیل: «لأنّ إبراهيم الخليل عليه السلام ولد بها و كان النّبط سكّانها»[18].

کوثَی منطقه‏ای است به نام بابل که در عراق واقع شده است که در طرف شرقی نحر فرات است و محل تولد حضرت ابراهیم (ع) است و این شهر را سعد بن ابی وقّاص بعد از جنگ قادسیّه فتح کرده است.

در بعضی از تعبیرات آمده است که نبطیّه به تلّ ابراهیم معروف است چون محل انداختن حضرت ابراهیم (ره) در آتش بوده است که کوهی از خاکستر شده بوده است لذا به تلّ ابراهیم معروف شده است.

طبق این نقل، زنانی که از این منطقه باشند نیز همانند زنان سیّده تا شصت سالگی خون حیض می‏بینند و طبق تعبیر ابن عباس که به آن اشاره شد، زنان سیّده و نبطیّه یک گروه هستند.

نقل دوم، فى حديث على (ع)؛ قال له رجل: أخبرنى يا أمير المؤمنين (ع) عن أصلكم معاشر قريش، فقال: «نحن من كوثى»[19]. کوصی، منطقه‏ای گسترده بوده است و نبط، جزئی از آن محسوب می‏شده است. کما اینکه در تعبیر دیگری از ابن عباس نقل شده است که گفته است: نبط منطقه‏ای بوده است که عراقی‏های اصیل در آنجا زندگی می‏کرده‏اند.

عده‏ای نیز گفته‏اند که نبط، مکانی تاریخی است که منزل بنی عبد الدار در مکه مکرمه است و یکی از اسماء مکه نیز به نام آن است.

در بعضی از تعبیرات، نبط به منطقه جنوبی حجاز و عربستان اطلاق شده است.

خلاصه اینکه، نبط به یک سرزمین و مکان اطلاق می‏شود. پس طبق نقل ابن عباس، قُرشیه و نبطیه با هم فرقی ندارند.

نکته: نبطی، قائلی ندارد لذا نمی‏توان گفت که زنانی که خون حیض می‏بینند سه دسته‏اند که قُرشیه، غیر قرشیه و نبطیّه می‏باشند و نبطی جدای از قُرشی باشد و خودِ شیخ مفید که روایت مذکور را نقل کرده است نیز قائل نیست که نبطی، حکم قرشی را دارد.

«الحمدلله رب العالمین»