.

روایت اول: قال رسول الله (ص): «مَن اتَّقَ اللهَ اَهابَ اللهُ مِنهُ کَلَّ شَیءٍ وَ مَن لَم یَتَّقِ اللهَ اَهابَهُ اللهُ مِن کُلِّ شَیءٍ»[1].

پیامبر اکرم (ص) در روایت مذکور، فرموده است که خدای متعال همه چیز را از کسی که تقوا پیشه می‏کند، هراسان می‏کند و اگر کسی تقوای الهی نداشته باشد، خدا او را از همه چیز هراسان می‏کند.

منظور از روایت مذکور، این است که اگر کسی تقوای الهی داشته باشد، همه موجودات عالم از او حساب می‏برند و می‏ترسند، هرچند که حشم و خدمی و لشکری نداشته باشند. درطول تاریخ علما و بزرگانی بوده‏اند که سلاطین و زمامداران وقت با همه امکانات، زر و زور و مالی که در اختیار داشتند از یک فتوای آنها می‏ترسیده‏اند، از یک جمله‏ای که می‏گفته‏اند و از یک اخمی که می‏کرده‏اند، می‏ترسیده‏اند و این در سایه تقوایی بوده است که علما داشته‏اند، پس اگر انسان در زندگی خود تقوا داشته باشد همه موجودات عالم از او حساب می‏برند چون او به خدا وصل است و از حمایت الهی برخوردار است، ولی اگر انسان اهل تقوا نباشد، از همه چیز می‏ترسد. اگر تقوا داشت همه از او می‏ترسند، ولی اگر تقوا نداشت، خدا کاری می‏کند که او از همه چیز نگران است و از همه چیز می‏ترسد. بنابراین، باید از خداوند بخواهیم که روحیه تقوا و خداترسی در وجودمان نهادینه بشود.

روایت دوم: قال مولینا امیرالمؤمنین الإمام علی (ع): «عَوِّدْ نَفْسَكَ فِعْلَ الْمَكَارِمِ وَ تَحَمُّلَ‏ أَعْبَاءِ الْمَغَارِمِ‏ تَشْرُفْ نَفْسُكَ وَ تَعْمُرْ آخِرَتُكَ وَ يَكْثُرْ حَامِدَوك»‏^[2].

امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که خودت را به انجام کارهای نیک عادت بده و بار گران و سنگین مردم را بر دوش بکش و تحمل کن که بزرگ می‏شوی و به شرافت می‏رسی، آخرتت آباد می‏شود و ستایش‎گران و تمجید کنندگان تو زیاد می‏شوند.  

انسان وقتی صبح از خواب بیدار می‏شود باید برنامه‏اش این باشد که به دنبال کارهای خوب برود و برای این امر، می‏تواند کارهای خوبی که می‏خواهد انجام بدهد را یادداشت کند و هر کار بدی که در ذهنش هست را خط بکشد. برای اینکه عادت به انجام کارهای خوب در انسان نهادینه شود، از کارهای کم و کوچک، مثل سلام کردن شروع کند، چند روز که این کار را بکند، این کار خوب در او نهادینه خواهد شد. همچنین، انسان باید سعی کند که بار گرفتاری‏های مردم را در جامعه به دوش بکشد و از کنار مشکلات و گرفتاری‏های مردم بی‏تفاورت عبور نکند و مسؤولیت‏پذیر باشد. امام علی (ع) در ادامه فرموده است که عادت کردن به انجام کارهای نیک و بی‏تفاوت نبودن نسبت به مشکل دیگران، سه اثر دارد؛ اول، اینکه انسان، بزرگ و آقا می‏شود و به شرافت می‏رسد و مورد توجه مردم قرار می‏گیرد، دوم، اینکه آخرت انسان آباد می‏شود. پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «الدُّنْيَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَة»^[3]. آنچه انسان در این دنیا بکارد در آخرت درو خواهد کرد، اگر در دنیا خوبی و نیکی کرده باشد در آخرت نیز خوبی نصیبش خواهد شد. خداوند متعال فرموده است: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ* وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ»[4].

شاعر نیز گفته است:                      هر چه کنی به خود کنی            گرهمه نیک و بد کنی

بعضی فقط به فکر آباد کردن دنیای خود می‏باشند و از آخرت خود غافلند، ولی بعضی دیگر دنیای خود را فدای آباد کردن آخرت خود می‏کنند و در آخرت و سرای ابدی از نعمات الهی بهره‏مند خواهند شد که خداوند متعال فرموده است: «خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ...»[5]. البته منافاتی ندارد که انسان هم دنیای خوبی و هم آخرت خوبی داشته باشد و هر دو را آباد کند. سوم، اینکه ستایش‎گران انسان زیاد می‏شوند و او را تمجید و تعریف می‏کنند و همه از او به بزرگی یاد می‏کنند.  

روایت سوم: قال مولینا الإمام علی (ع): «ابْذُلْ‏ لِأَخِيكَ‏ دَمَكَ‏ وَ مَالَكَ‏ وَ لِعَدُوِّكَ‏ عَدْلَكَ‏ وَ إِنْصَافَكَ وَ لِلْعَامَّةِ بِشْرَكَ وَ إِحْسَانَكَ»‏^[6].

امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که برای برادرت جان و مالت را بذل کن و با دشمنت با عدل و انصاف رفتار کن و با عامه مردم با روی گشاده و احسانت رفتار کن.

 انسان در جامعه با سه دسته آدم روبه‏رو است؛ یک دسته برادران انسانند- بردار یا برادر دینی است، یا برادر تنی است و یا برادر ناتنی است-، دسته دیگر دشمنان انسانند و دسته سوم، افراد افراد معمولی هستند که انسان باید با هرکدام از این سه دسته رفتاری متناسب با آن دسته را داشته باشد؛ به این نحو که نسبت به برادرانش تا سرحد جان و مال پیش برود و نسبت به آنها از جان و مالش دریغ نکند، اما نسبت به دشمن باید عدل و انصاف داشته باشد و اگر دشمنش نسبت به او یک دشمنی داشته است، حق ندارد که بیشتر از او دشمنی ورزد، بلکه باید در همان حد با او دشمنی کند لذا در روایات وارد شده است که اگر با کسی دوست شدید، برای آن دوستی، مرز قائل شوید که اگر روزی این دوستب به دشمنی تبدیل شد همه اسرار شما پیش دشمنتان نباشد و اگر با کسی دشمنی کردید مرز را حفظ کنید که اگر روزی دوست شدید، بتوانید با هم درست زندگی کنید. امام علی (ع) در آخر روایت فرموده است که با توده مردم با روی گشاده و احسان برخورد کن.