.

قال مولینا و مقتدینا امیرالمؤمنین الإمام علی بن ابیطالب (ع): «الصَّبْرُ صَبْرَانِ؛‏ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِكَ الصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ الذِّكْرُ ذِكْرَانِ؛ ذِكْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ ذِكْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْكَ فَيَكُونُ ذَلِكَ حَاجِزاً»^[1].

مولا امیرالمؤمنین امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که صبر دو نوع است که رتبه یکی از دیگری بالاتر است؛

اول، صبر بر مصیبت است، مثل اینکه داغ پدر، مادر، فرزند و غیره به انسان می‏رسد و او بر آن مصیبتی که به او رسیده است، صبر می‏کند. هنر انسان این است که در هنگام مواجه شدن با مصیبت صبر کند، چنین صبری از منظر امام علی (ع) نیکو و زیباست. خانواده محترم شهدا بر داغ فرزندان خود صبر کرده‏اند چون می‏دانند که فرزندشان جانش را در راه خدا داده است و خداوند متعال در مقابل صبر آنها به آنان پاداش و اجر عنایت می‏کند. پس صبر بر مصیبت زیبا و نیکو است چرا که طبع انسان این‏گونه است که در مواجه با مصائب از خود بی خود می‏شود و تحمل مصیبت برای او خیلی سخت می‏شود لذا اگر انسان بتواند در برابر مصیبتی که به او می‏رسد صبر کند از اجر زیادی برخوردار می‏شود، بنابراین، صبر بر داغ از دست دادن فرزندی که در راه خدا شهید شده است، در عین حال که سخت است، لکن بسیار زیباست و علاوه بر اینکه از اجر بسیاری نزد خداوند متعال برخوردار است، فرزند شهیدش فردای قیامت می‏تواند او را شفاعت کند. اصحاب حضرت اباعبدالله الحسین (ع) چون یقین داشتند که بعد از شهادت به چه مقامی خواهند رسید در شب عاشورا خوشحال بودند و منتظر بودند که زودتر شب به صبح برسد و وارد کارزار با دشمن بشوند و شهد شیرین شهادت را بچشند و با اینکه از قبل می‏دانستند که به شهادت خواهند رسید ولی بر این مصیبت صبر کردند و شهادت را به جان خریدند و در مقابل از اجر و پاداش بسیاری بهره‏مند شدند. همچنین، حضرت زینب (س) بر تمام مصائبی که در روز عاشورا و بعد از آن بر او وارد شد، صبر کرد و کلام او که در مقابل دشمن فرمود: «مَا رَأیتُ اِلّا جَمِیلاً»[2] حاکی از عظمت روح آن حضرت (س) می‏باشد که انسان اگر روحش عظمت پیدا کند همانند کوه در مقابل سختی‏ها می‏ایستد.

دوم، صبر بر محرمات الهی است. امام علی (ع) فرموده است که زیباتر از صبر در مقابل مصائب، صبر در برابر آنچه است که خداوند متعال بر انسان حرام کرده است. انسان در مواجه با گناه می‏تواند از خودش دو عکس‏العمل نشان دهد؛ اول، اینکه شیفته آن گناه شود و در باتلاق گناه گرفتار شود. اگر انسان شیفته گناه شود در دام شیطان و نفس امّاره گرفتار خواهد شد و زندگی او رشدیافته و کمال‏یافته نیست. دوم، این است که انسان در مواجهه با گناه بفهمد که آن عمل، حرام است و لذا از آن چشم بپوشد چرا که بنده‏ای که ادعای عبودیت و بندگی خدا را دارد از انجام چیزی که از طرف خداوند متعال منع شده است و مورد نهی قرار گرفته است، خودداری می‏کند لذا صبر در برابر گناه از صبر بر مصیبت زیباتر است. بنابراین، اگر انسان در مواجهه با صحنه گناه صبر پیشه کند و بگوید که خدایا من به خاطر دسترسی به آنچه تو بر من حلال کرده‏ای بر این گناه صبر می‏کنم، مطمئن باشد که خداوند متعال عنایت خود را در حق او تمام خواهد کرد و هم در زندگی دنیوی خود به خواسته حلال خود خواهد رسید و هم در آخرت از نعمات و پاداش‏های الهی بهره‏مند خواهد شد. بنابراین، صبر در مقابل محرمات الهی بسیار ارزشمند است و موجب کمال انسان خواهد شد.

امیرالمؤمنین امام علی (ع) در ادامه روایت فرموده است که ذکر، دو نوع است؛

اول، ذکر و یاد خداوند متعال در هنگام مصائب و مشکلات است. خداوند متعال فرموده است: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»[3]. انسان مؤمن، وقتی مصیبتی به او می‏رسد، مثلاً اگر فرزندش را از دست بدهد، خدا را یاد می‏کند و می‏گوید که او امانت الهی بوده است که اکنون خداوند او را به سوی خود برده است و لذا در چهره او آثاری از مصیبت دیده نمی‏شود.

دوم، ذکر و یاد خدا در هنگامی است که انسان در معرض گناه قرار می‏گیرد و زمینه گناه کردن برای او فراهم است که این ذکر از ذکر در هنگام مصیبت أفضل است. انسانی که وقتی در معرض گناه قرار می‏گیرد، خدا را یاد می‏کند، یاد خدا باعث می‏شود که از گناه دوری کند و در برابر گناه، برای او مانع ایجاد می‏کند لذا گناه نمی‏کند. خداوند متعال در قرآن فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»[4]؛ پرهيزگاران هنگامى كه گرفتار وسوسه‌هاى شيطان شوند، به ياد (خدا و پاداش و كيفر او) مى‌افتند و (در پرتو ياد او، راه حق را مى‌بينند و) ناگهان بينا مى‌گردند. بنابراین، یاد خدا کردن در هنگام گناه باعث می‏شود خداوند متعال در آخرت برای انسان به نحو احسن جبران و تدارک کند.