.

روایت اول: قَالَ رَجُلٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ (ص): إِنِّي أَذْنَبْتُ، فَقَالَ: «اِسْتَغْفِرِ اللَّهَ»، فَقَالَ: إِنِّي أَتُوبُ ثُمَّ أَعُودُ، فَقَالَ: «كُلَّمَا أَذْنَبْتَ اِسْتَغْفِرِ اللَّهَ»، فَقَالَ: إِذَنْ تَكْثُرَ ذُنُوبِي، فَقَالَ: «عَفْوُ اللَّهِ أَكْثَرُ فَلَا تَزَالُ تَتُوبُ حَتَّى يَكُونَ الشَّيْطَانُ هُوَ الْمَدْحُورَ»[1].

شخصی به رسول اکرم (ص) عرض کرد که یا رسول الله (ص) من گناه کرده‏ام، آن حضرت (ص) فرمود که استغفار کن و از خداوند متعال طلب بخشش کن، او گفت که من توبه می‏کنم، ولی دوباره بازمی‏گردم و گناه می‏کنم، آن حضرت (ص) فرمود که هر وقتی که مرتکب گناه شدی، استغفار کن، آن شخص گفت که اگر این‏گونه عمل کنم، گناهانم زیاد خواهد شد [، یعنی اگر گناه کنم و دوباره استغفار کنم و بعد از آن، دوباره گناه و استغفار کنم، گناهانم زیاد خواهد شد]، آن حضرت (ص) فرمود که عفو و بخششِ الهی از گناهان تو بزرگتر و بیشتر است، پس پیوسته توبه کن تا اینکه شیطان [از اینکه تو را گمراه کند] مأیوس شود.

عذاب الهی برای کسانی است که همه پل‏های پشت سر خود را خراب کرده باشند، وگرنه اگر کسی از گناهان خود پشیمان شود و به سمت خدا برگردد و از گناهان گذشته‏اش توبه کند، خداوند او را می‏بخشد و از عذاب الهی در أمان خواهد بود. بنابراین، انسان اگر دستورات الهی را عمل کند و نواهی الهی را ترک کند سعادت و خوشبختی در انتظارش خواهد بود.

استغفار دو صورت دارد؛ استغفار زبانی و استغفار عملی.

اینکه انسان بعد از هر گناه با زبان بگوید: «استغفروا الله ربی و اتوب الیه». استغفار زبانی است و پسندیده است چون نشان‏دهنده توجه انسان به خدا و توجه به پشیمانی از گناهانی است که مرتکب شده است، یعنی رویکرد او از روی عناد و دشمنی و سرپیچی نسبت به فرمان الهی نیست، بلکه اگر گناهی از او صادر شده است برخاسته از وسوسه شیطان و هوای نفس بوده است و گاهی طمع‏ورزی، او را در مسیر گناه قرار داده است لذا با زبانش استغفار می‏کند و این استغفار نیکو و پسندیده است، اما بزرگان گفته‏اند که در بعضی مواقع، صرف استغفار با زبان نمی‏تواند توبه واقعی برای انسان محسوب شود و آن، زمانی است که انسان حق دیگری را پایمال کرده باشد، مثل اینکه مال دیگری را از بین برده باشد یا آبروی دیگری را برده باشد که در این صورت، تا رضایت او را جلب نکند، بخشیده نخواهد شد و صرف استغفار کردن، کارساز نخواهد بود. پس انسان اگر حقی از کسی پایمال کرده باشد باید در همین دنیا رضایت او را جلب کند تا با خیالی آسوده به دیار باقی کوچ کند، وگرنه در عالَم دیگر، کارش به مشکل خواهد خورد و هر مقدار کار خوب هم انجام داده باشد در آنجا گره‏گشا نخواهد بود.

در روایات آمده است که در روز قیامت انسانی که کارهای خوب زیادی در دنیا انجام داده است، خواهد دید که اثری از کارهای خوبی که انجام داده است، نیست و این به این خاطر خواهد بود که اعمال نیک او را به کسانی که حقی بر ذمّه او داشته‏اند، می‏دهند، در مقابل، انسانی که کارهای معمولی انجام داده است، خواهد دید که پرونده‏اش از کار خیر و خوب پر شده است و این به این خاطر خواهد بود که حَسنات و خوبی‏های دیگری که از او طلب داشته است را برای او ثبت می‏کنند. بنابراین، انسان باید مراقب باشد که اصلاً گِرد گناه نرود و اگر گناه کرد، استغفار کند و توبه کند و اگر حق الناس بر عهده‏اش باشد باید آن را ادا کند تا وقتی از دنیا رفت چیزی بر عهده‏اش نباشد.

روایت دوم: وَ قَالَ (ص): «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَفْرَحُ بِتَوْبَةِ الْعَبْدِ مِنْهُ لِنَفْسِهِ وَ قَدْ قَالَ: "إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ"»^[2].

حضرت رسول  اکرم (ص) فرموده است که هنگامی که بنده‏ای توبه می‏کند، خداوند متعال از خود آن شخص خوشحال‏تر می‏شود و خودِ خداوند فرموده است که خداوند متعال توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می‏دارد.