درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصل فی الحیض تاریخ: 8 بهمن 1402 موضوع جزئی: حکم خون مشتبه بین حیض و بکارت مصادف با: 16 رجب 1445 سال تحصیلی: 1403-1402 جلسه: 52 |
خلاصه جلسه گذشته
در جلسه گذشته سؤالی مطرح شد و آن، اینکه اگر از روایات، وجوب اختبار نسبت به فرض شک در زوال بکارت (صورت چهارم و پنجم از صُور مربوط به اشتباه خون حیض با خون بکارت) استفاده نشود و گفته شود که روایات، به فرضِ علم به زوال بکارت اختصاص دارند، تکلیف چیست؟
در پاسخ عرض شد که در فرض مذکور که وجوب اختبار از روایات قابل استفاده نیست، مکلّف باید ببیند که خونی که از او خارج شده است در ایام عادتش بوده است یا خارج از ایام عادتش بوده است که اگر در ایام عادتش باشد یا واجد صفات حیض باشد، به حیضیّت آن حکم میشود، چه مطوّقه باشد [، یعنی در پنبه حالت طوق ایجاد کرده باشد] و چه منغمسه باشد [، یعنی در پنبه فرو رفته باشد] ولی اگر خونی که از زن خارج شده است در ایام عادتش نباشد و اوصاف حیض را نیز نداشته باشد حالت قبل از دیدن خون استصحاب میشود به این نحو که اگر قبل از دیدنِ خونِ مشتبه به حیض و بکارت، آن زن پاک بوده و حائض نبوده است، همان طهارت سابق استصحاب میشود و لذا خونی که از او خارج شده است خون بکارت است در نتیجه آن خون را میشوید و غسل جنابت [حاصل از آمیزش] انجام میدهد و نمازش را میخواند ولی اگر قبل از دیدنِ خون مشتبه، حائض بوده است، حیض سابق استصحاب میشود و آثار حیض بر آن خونِ مشکوک بار میشود، اما اگر حالت سابقه برای زن مشکوک باشد، چون علم اجمالی دارد که یا طاهر است یا حائض است باید احتیاط کند و بین اعمال طاهر و تروک حائض جمع کند، یعنی نماز بخواند، روزه بگیرد اما آمیزش و توقف در مساجد را ترک کند.
چند فرع دیگر در رابطه با فرضِ اشتباه خون حیض با بکارت وجود دارد که انشاءالله، در آینده بیان خواهند شد و اکنون به فهرست آن مطالب اشاره میشود؛
اول، اینکه اگر در فرض اشتباه خون حیض با بکارت، اختبار و آزمایش صورت نگرفت، حکم نمازِ بدون اختبار چیست؟
دوم، اینکه وظیفه زن در فرض تعذّرِ اختبار چیست؟
سوم، اینکه آیا در حکم مذکور در رابطه با اشتباه خون حیض با بکارت، سایر خونها نیز به خون بکارت ملحق میشوند یا ملحق نمیشوند؟
تتمة
در رابطه با مطلب اول (اشتباه خون حیض با خون بکارت) دو نکته باقی مانده است که به آنها اشاره میکنیم؛
نکته اول، این است که آیا ملاکی که در روایات برای اختبار بیان شده [که اگر خون به صورت مطوّقه در پنبه ایجاد شده باشد خون بکارت است و اگر در پنبه فرو رفته باشد خون حیض است]، به دوران اشتباه بین خون بکارت و خون حیض منحصر است یا منحصر به این فرض نیست و فروض دیگر را نیز شامل میشود؟
عرض میشود که فروض دیگری نیز در این رابطه متصور است که در ذیل به آنها اشاره میشود؛
فرض اول، این است که اختبار فقط به اشتباه خون بکارت با خون حیض اختصاص دارد که بحث آن گذشت.
فرض دوم، این است که وجوب اختبار [به نحو تطوّق و انغماس]، فرض اشتباه خون بکارت با خون استحاضه را نیز شامل میشود.
فرض سوم، این است که وجوب اختبار [به نحو تطوّق و انغماس]، فرض اشتباه خون حیض با خون استحاضه را نیز شامل میشود.
فرض چهارم، این است که وجوب اختبار [به نحو تطوّق و انغماس]، فرض اشتباه بین سه تا خون را نیز شامل میشود، مثلاً اگر خون بین حیض، استحاضه و بکارت مشتبه باشد در این صورت، گفته میشود که با اختبار به نحو مذکور، اگر خون، مطوّقه باشد بکارت است و اگر منغمسه باشد خون حیض است و خون استحاضه کلّاً از دایره شبهه خارج میشود.
فرض پنجم، این است که اختبار، فرض اشتباه بین چهار تا خون را نیز شامل میشود، یعنی اگر خون، بین خون بکارت، خون حیض، خون استحاضه و خون جراحت مشتبه شد، میتوان با اختبار به نحو مذکور، گفت که اگر خون، مطوّقه باشد بکارت است و اگر منغمسه باشد خون حیض است و خون استحاضه و جراحت از دایره حکم خارج میشوند یعنی ملاک، اختبار به نحو تطوّق و انغماس است که اگر مطوّقه باشد به بکارت آن حکم شود و اگر منغمسه باشد به حیضیّت آن حکم شود.
برای بررسی فروض مذکور، باید دید که روایات چه چیزی را دلالت دارند و مستفادِ از دو روایتِ صحیحه خلفبن حمّاد و زیادبن سوقه که در جلسات گذشته ذکر شدند چیست؟ آیا این روایات علاوه بر فرض اول [فرض اشتباه بین خون حیض و بکارت]، سایر فروض را نیز شامل میشوند یا سایر فروض را شامل نمیشوند؟
نخست به کلمات بزرگان در این رابطه اشاره میشود؛
کلام آیت الله حکیم (ره) در رابطه با اماریّت تطوّق و انغماس
آیت الله حکیم (ره) فرموده است که قبول داریم که در صحیحه خلفبن حمّاد اختلاف و تردیدِ قابلهها که در این روایت به آن اشاره شده است [... وَ إِنَّ الْقَوَابِلَ اخْتَلَفْنَ فِي ذَلِكَ، فَقَالَ بَعْضُهُنَّ: دَمُ الْحَيْضِ وَ قَالَ بَعْضُهُنَّ: دَمُ الْعُذْرَةِ...[1]] به خون حیض و خون بکارت مربوط میشود، لکن این باعث نمیشود که ملاکی که امام (ع) در تشخیص خون حیض از بکارت به آن اشاره کرده است و فرموده است: «تَسْتَدْخِلُ الْقُطْنَةَ ثُمَّ تَدَعُهَا مَلِيّاً ثُمَّ تُخْرِجُهَا إِخْرَاجاً رَقِيقاً فَإِنْ كَانَ الدَّمُ مُطَوَّقاً فِي الْقُطْنَةِ فَهُوَ مِنَ الْعُذْرَةِ وَ إِنْ كَانَ مُسْتَنْقِعاً فِي الْقُطْنَةِ فَهُوَ مِنَ الْحَيْضِ»، را به فرضی منحصر بدانیم که امر بین خون حیض و بکارت دایر باشد، بنابراین، مورد، مخصِّص نیست تا گفته شود که ملاک، منحصر به همین فرض است، بلکه الغاء خصوصیت میکنیم و میگوییم که این ملاک، سایر فروض را نیز شامل میشود [، پس این ملاک، فروض دیگر یعنی فرض دوران بین خون حیض و استحاضه یا دوران بین بکارت و استحاضه یا دوران بین حیض، بکارت و استحاضه یا دوران بین حیض، بکارت، استحاضه و جراحت را نیز شامل میشود].
همچنین، آیت الله حکیم (ره) در رابطه با صحیحه زیادبن سوقه نیز فرموده است که اصلاً سؤالِ سائل از اشتباهِ بین خون حیض و خون بکارت نیست تا گفته شود که فقط به اشتباه بین این دو اختصاص دارد، بلکه سؤال درباره زن یا کنیزی بوده است که پس از پاره شدن بکارت، خون زیادی دیده است که قطع نمیشده است و سائل، از امام باقر (ع) سؤال کرده است که وظیفهاش نسبت به نماز چیست؟ آن حضرت (ع) نیز در پاسخ فرموده است که پارچهای را زیر لباسش میبندد پس، اگر پارچه را خارج کرد و دید که خون به صورت طوق و دایرهای شکل به آن اصابت کرده است، خون بکارت است پس، غسل جنابت میکند و پنبه را داخل فرج میگذارد و نماز میخواند، اما اگر خون در پارچه فرو رفته باشد پس، آن خون، خون حیض است و در ایام حیضش مینشیند و نماز نمیخواند. بنابراین، «دم کثیر» که در این روایت آمده است، علاوه بر حیض با استحاضه و حتی جراحت نیز سازگار است و اختصاص به حیض ندارد و ملاکی که امام باقر (ع) در این روایت بیان فرموده است [که عبارت از تطوّق و انغماس است] اختصاص به فرضِ اشتباه خون بکارت با خون حیض ندارد، بلکه سایر فروض را نیز شامل میشود.
آیت الله حکیم (ره) فرموده است که درست است که امام باقر (ع) در پاسخ، سخن از خون حیض و خون بکارت را مطرح کرده است و به عبارت دیگر، مفروض، دوران یک امر ثنائی بین خون حیض و خون بکارت، میباشد، اما این باعث نمیشود که گفته شود که جواب امام باقر (ع) نافی احتمال ثالث باشد[2].
بنابراین، نظر آیت الله حکیم (ره) این است که اماریّتِ تطویق، برای خون بکارت و اماریّتِ انغماس، برای خون حیض، به صورت دوران امر بین خون حیض و خون بکارت اختصاص ندارد لذا انغماس در سایر فروضِ ثنائی، مثل دوران بین حیض و استحاضه و دوران بین حیض و جراحت، علامت حیض است و همچنین در فروضِ ثلاثی، مثل دوران بین حیض، استحاضه و بکارت و فروضِ رباعی، مثل دوران بین حیض، استحاضه، بکارت و جراحت نیز به انغماس و تطویق رجوع میشود.
کلام امام خمینی (ره) در رابطه با اماریّت تطوّق و انغماس
امام (ره) فرموده است که از روایات فهمیده میشود که اماریّتِ تطوّق و انغماس، به خصوصِ دوران امر بین خون حیض و خون بکارت اختصاص دارد لذا در دوران بین خون بکارت با خون استحاضه، تطوّق اماره برای بکارت نیست و نمیتوان از راه تطویق، به بکارت بودن خون حکم کرد همچنین، در دوران بین حیض و استحاضه، انغماس اماره بر حیضیّت خون نیست و همچنین، در صور ثلاثی و رباعی، تطوّق، اماره برای بکارت نیست و انغماس نیز اماره برای حیضیّت نیست[3].
ادامه فرمایش امام (ره)، انشاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.
«الحمدلله رب العالمین»
[1]. حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، ج2، کتاب الطهارة، ابواب الحیض، باب2، ص272، ح1.
[2]. حکیم طباطبایی، محسن، مستمسک العروة الوثقی، ج3، ص176.
[3]. موسوی خمینی، کتاب الطهارة، ج1، ص34.