خطبه ها

لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللهِ العَلِیِ العَظیِم، حَسبُنَا الله وَ نِعمَ الوَکیِل، نِعمَ المَولی وَ نِعمَ النَّصیِر.

اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطَان الرَّجِیم بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیم.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين بَارِء الْخَلَائِقِ أَجْمَعِينَ، باعِثِ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْمُرْسَلِين ثُمَّ الصَلاةُ و السَّلامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَ نَبِيِّنَا حَبیبِ إلِهِ العالَمین أبِی‌القاسِم مُحَمَّد (ص) وَ عَلَى آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ المَعصومین المُکَّرَمین الهُداةِ المَهدیّین و اللَّعنُ الدائِم عَلی أعدائِهِم أجمَعین مِنَ الآن إلی قِیامِ یَومِ الدِّین آمینَ یا رَبَّ العالَمین»

قال الله العظیم فی کتابه: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرين*فيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكيم‏‏*أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلين‏*رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ».^[1]

امشب اولین شب از لیالی پربرکت قدر و مصادف با شب ضربت خوردن مولای متقیان امیرمؤمنان علی(ع) است.

عامل نیک‏بختی و سعادت انسان در دو چیز خلاصه می‏شود:

1. پیشامدها و فرصت‏های مناسب.2. بهره‏برداری از این فرصت‏ها و پیشامدها.

 برای همه ما فرصت‏های متنوعی وجود دارد که گاهی فرصت‏ها، فرصت‏های مکانی هستند؛ مانند اینکه به یک مکان مقدس، مثل مکه مکرمه و مدینه منوره یا عتبات عالیات، تشرف پیدا می‏کنید. گاهی فرصت‏ها، فرصت‏های عمر انسان است، مثلاً جوانی، شادابی و نشاط به عنوان یک فرصت طلایی برای جامعه ماست و اساساً این عمری که خداوند به همه ما عنایت کرده است، یک فرصت استثنایی است. گاهی فرصت‏ها، فرصت‏های زمانی است؛ شب قدر به عنوان یک فرصت زمانی است.خدای متعال در طول سال این چنین فرصت گران‏بهایی را در اختیار ما قرار داده است تا ببیند که ما چگونه از این فرصت استفاده می‏کنیم؛ لذا گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحب خانه چیست؟ اگر ما نتوانیم از شب قدر که باب رحمت الهی باز شده استبه خوبی استفاده کنیم، در حقیقت خود ما ضرر کرده‏ایم.«فاغتنموا الفرص فانها تمر مر السحاب». از فرصت‏های پیش آمده درست استفاده کنید، زیرا فرصت‏ها مثل ابر سریع می‏گذرد. این در رابطه با اصل استفاده انسان از فرصت‏ها است، لذا وجود مقدس امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه می‏فرماید: « عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمُرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ فَإِذَا كَانَ عُمُرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْک».^[2] یعنی خدایا به من عمر طولانی عنایت فرما ولی به شرط اینکه عمر من در مسیر اطاعت تو سپری شود؛ اما اگر عمر من چراگاه شیطان قرار بگیرد، خدایا به من امان و مجال مده و این عمر را از من بگیر.

 عمر زمانی ارزش دارد  که در جهت رضایت باری تعالی مصرف شود، لذا اگر بنا باشد این عمر چراگاه شیطان باشد و مسیر گمراهی را برای انسان باز کند، امام (ع) می‏فرماید خدایا من چنین عمری را نمی‏خواهم.

شب قدر یعنی شب تعیین سرنوشت تا سال آینده که خوشی‏ها و ناخوشی‏ها، زندگی و مرگ، سعادت و شقاوت، همه در شب قدر رقم می‏خورد.« إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرين*فيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكيم».^[3] ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردیم و در جایی دیگر می‏فرماید «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْرِ».^[4] وجود مقدس ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا (ع) می‏فرماید: «وَ يُقَدَّرُ فِيهَا مَا يَكُونُ فِي السَّنَةِ مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَرٍّ أَوْ مَضَرَّةٍ أَوْ مَنْفَعَةٍ أَوْ رِزْقٍ أَوْ أَجَلٍ وَ لِذَلِكَ سُمِّيَتْ لَيْلَةَ الْقَدْر».^[5] در شب قدر برای کل سال شما خداوند امور را مقدر می کند و خیر و شر، ضرر و منفعت، روزی و اجل شما را معین می‏کند. وجود مقدس امام صادق (ع) به ابوبصیر خطاب می‏کند «یا ابامحمد یکتب وفد الحاجة فی لیلة القدر و ....». مثلاً ممکن است کسی با خود بگوید من همه کارهای خود را برای حج انجام داده‏ام و تمام شده است که این درست نیست؛ بلکه باید ببیند که برای او چه چیزی تقدیر شده است. آن مقدمات در جای خود محفوظ است ولی خیلی از افراد بوده‏اند که ثبت نام کرده‏اند و کارهای خود را انجام داده‏اند اما چند روز مانده به رفتن حج، خبر می‏رسد که او را به بیمارستان منتقل کرده‏اند و متأسفانه از دنیا رفت. گاهی کسی به ذهن او خطور نمی‏کند که با یک تلفن شرایط سفر حج برای او مهیا شود.

سؤال: در علم ازلی پروردگار مقدرات ما از اول وضع نشده است که نیاز داشته باشیم شب قدر بیاید و مقدرات سال ما رقم بخورد؟

سؤال دوم : آیا مسئله تقدیر در شب قدر منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد؟

پاسخ: قرآن می‏گوید «إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً».^[6] ما راه را به انسان نشان دادیم، این انسان است که می‏تواند شاکر باشد یا کفر ورزد. به قول مولوی که می‏گوید:

اینکه گویی این کنم یا آن کنم             خود دلیل اختیار است ای صنم

بشر آزاد آفریده شده است. در علم ازلی پروردگار مقدرات برای ما مشخص است اما آن اسباب و ویژگی‏هایی که باعث می‏شود در شب قدر خدای متعال برای ما ویژگی‏هایی را رقم بزند با اراده و اختیار ما منافات ندارد. به عنوان مثال شما با اختیار و اراده خود به این مجلس آمده‏اید و آن دعاها و استغفارهایی که از زبان شما جاری می‏شود، با اختیار خود شما است. تقدیرات خداوند بر اساس لیاقت‏ و رفتار و اعمال ماست. این اختیار و اراده ماست که امشب صادقانه در خانه خدا بیاییم و دعا و راز و نیاز کنیم واین اعمال لیاقت ما را بالا می‏برد و هر چه لیاقت ما بالاتر رفت عنایت پروردگار نسبت به ما بیشتر می‏شود.

تعبیری رسول نازنین اسلام (ص) دارد که می‏فرماید: « وَ مَنْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه».^[7] اگر کسی شب قدر را واقعاً درک کند، اما نتواند رضایت پروردگار را برای آمرزیده شدنجلب کند، این شخص انسان بدختی است و خدا او را دور می‏کند. لذا ما باید کاری کنیم که امشب رضایت پروردگار جلب شود. شخصی نزد امام صادق (ع) آمد و عرض کرددو آیه در قرآن وجود دارد که من آن را نمی‏فهمم. حضرت درباره آن دو آیه سؤال کرد و این شخص پاسخ داد «ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ»^[8] ، یعنی خداوند می‏فرماید شما دعا کنید و من هم اجابت می‏کنم. «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان»^[9] ولی من هر چه دعا می‏کنم به هدف استجابت نمی‏رسد. حضرت فرمود یعنی تو فکر می‏کنی خداوند از وعده خود تخلف کرده است؟ این شخص گفت خیر، من فقط نمی‏دانم رمز و راز عدم استجابت دعای ما چیست؟ حضرت فرمود کلید اول استجابت دعا، اطاعت پروردگار است.

 زمانی که می‏خواهید دعا کنید، حمد و ستایش و پروردگار داشته باشد و خدا را به بزرگی یاد کنید، نعمت‏های خدا را بر زبان جاری کنید و گام سوم این است که گناهان خود به یاد آورید.

نبی گرامی اسلام (ص) در مسجد نشسته بود و کسی از بیرون مسجد آمد و دو رکعت نماز خواند و بلافاصله دست به آسمان بلند کرد و دعا کرد و رفت. پیغمبر (ص) فرمود این شخص توجه به آداب دعا نداشت. کس دیگری وارد شد و دو رکعت نماز خواند و بعد به حمد و ستایش پروردگار و صلوات بر محمد و آل محمد مشغول شد. پیغمبر (ص) فرمود این شخص آداب دعا را رعایت کرد و دعای او مستجاب است.

شب قدر، شب امید و بخشش است، وجود مقدس امام صادق (ع) می‏فرماید: « مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُحْيِيهِ وَ لَا يَخْتِمُهُ».^[10] کسی که شب قدر را از روی ایمان به خدا و اخلاص احیا بدارد، خداوند گناهان گذشته او را می‏آمرزد، و بگوید خدایا با گناهی که من دارم پناهگاهی مطمئن تر از تو ندارم. در این صورت خدایا گناهان او را می بخشد.

امام صادق (ع) در روایت دیگری می‏فرماید: « إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يُسْتَجَابَ لَهُ فَلْيُطَيِّبْ كَسْبَهُ وَ لْيَخْرُجْ مِنْ مَظَالِمِ النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا يُرْفَعُ إِلَيْهِ دُعَاءُ عَبْدٍ وَ فِي بَطْنِهِ حَرَامٌ أَوْ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ».^[11] اگر می‏خواهید دعای شما مستجاب شود شود، کسب خود را طیب و حلال کنید و حقوق مردم را ادا کنید. کسی که شکم او پر از حرام باشد، خداوند دعای  او را بالا نمی‏برد.

مرحوم شیخ ابوتراب نهاوندی می‏گوید به یکی از مراجع عرب به نام شیخ طه، خبر دادند جوانی از دنیا رفته و شما بر جنازه او نماز بگزار. این مرجع بزرگوار خود را آماده کرد که بر جنازه این جوان نماز بخواند اما اطرافیان به او گفتند این جوان معصیت کار بوده است و بالاخره طوری حرف زدند که این مرجع را از اینکه بر جنازه این جوان نماز بخواند، منصرف کردند. فردا صبح این مرجع بزرگ از اطرافیان پرسید که این جوان را کجا دفن کردند، گفتند در فلان قبرستان. این شیخ گفت می‏خواهم بر قبر او نماز بخوانم و فرمود من دیشب خواب عجیبی دیدم که دیشب این جوان جلوی من آمد و دیدم سیمای او ملکوتی و نورانی است و با من سلام کرد. به او گفتم ای جوان تو چه کسی هستی؟ آن جوان گفت من همان شخصی هستم که تو را دیروز از نماز خواندن بر جنازه من منصرف کردند. این مرجع می‏گوید من از آن جوان سؤال کردم که تو چه طور شد که به این مقام رسیدی؟ گفت من زمانی که از دنیا رفتم، فرشی که روی آن خوابیده بودم و آبی را که مرا غسل دادند گویا در آتش می‏سوخت. زمانی که قبض روح شدم، فرشتگان الهی به سراغ من آمدند و مرا کشان‏کشان می‏بردند؛ ناگهان چشم من به سیمای شخص بزرگی افتاد و پرسیدم این چه کسی که می‏رود؟ فرشتگان گفتند امیرالمؤمنین (ع) است. به فرشتگان گفتم اجازه بدهید من با این آقا کار دارم. به ایشان گفتم آقا مرا جایی می‏برند که دشمنان تو آن جا هستند. اگر من آن جا رفتم و از من سؤال کردند تو که یک عمر علی علی گفتی تو چرا این جا آمدی، من چه بگویم؟ یک مرتبه دیدم لطف و عنایت مولا شامل حال من شد و فضا و شرایط من اینگونه شد.

خدای متعال به حضرت موسی (ع) خطاب کرد، چهار کلمه و چهار جمله را حفظ کن و به آن پایبند باش که آن جمله این است « مَا دُمْتَ لَا تَرَى ذُنُوبَكَ تُغْفَرُ فَلَا تَشْتَغِلْ بِعُيُوبِ غَيْرِكَ وَ الثَّانِيَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى كُنُوزِي قَدْ نَفِدَتْ فَلَا تَغْتَمَّ بِسَبَبِ رِزْقِكَ وَ الثَّالِثَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى زَوَالَ مُلْكِي فَلَا تَرْجُ أَحَداً غَيْرِي وَ الرَّابِعَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى الشَّيْطَانَ مَيِّتاً فَلَا تَأْمَنْ مَكْرَهُ»^[12] مادامی که یقین نکرده‏ای گناهان تو آمرزیده شده است، سراغ عیب‏جویی از دیگران مباش؛. تا زمانی که یقین نکرده‏ای که شیطان مُرده است از مکر شیطان در امان نیستی؛ تا زمانی که ملک و مملکت من از بین نرفته است سراغ دیگری نرو و امید به دیگری نداشته باش؛ تا زمانی که گنجینه‏های من پایان پیدا نکرده است غصه روزی را نخور.این مطلب خطاب به حضرت موسی (ع) است که هدف آن این است که ما و امت‏های آینده یاد بگیریم، در حالی که حضرت موسی (ع)، پیامبر و معصوم است.

لذا ما باید به این موارد توجه داشته باشیم تا عنایت پروردگار شامل حال ما شود. امشب باب رحمت الهی به روی بندگان حقیقتاً گشوده شده است و انسان نیز موجودی است که زمینه تکامل و تحول در او وجود دارد، چون انسان‏ها چهار دسته هستند:

دسته اول: انسان‏های خوبی که روز به روز سیر تکامل آن‏ها به سمت بهتر شدن است. از آغاز تا پایان پیامبران و اولیای الهی نگاه کنید، مثلاً ببینید که خدا چگونه با حضرت یحیی (ع) سخن می‏گوید: « وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا».^[13] یعنی روزی که حضرت یحیی متولد شده است و آن روزی که می‏میرد و آن روزی که دوباره زنده می شود، سلام خدا بر او باد. «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَة».^[14] مؤمنانی که اهل استقامت هستند ملائکه بر آن ها نازل می شوند.

دسته دوم: یک سری از انسان‏ها بد هستند و روز به روز بر پرونده سیاه آن‏ها افزوده می شود. «إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُون».^[15] همانا کسانی که کفر ورزیدند، اگر آن‏ها را نصیحت کنید یا نکنید تفاوت نمی‏کند.

دسته سوم: این دسته در یک برهه از زندگیشان خوب هستند ولی در برهه‏ای دیگر سبک زندگی آن‏ها عوض می‏شود و گویا از دین و خدا و پیامبر (ص) و مقدسات قهر کرده اند.

شخصی به نام هرثمه ابن سلیم می گوید در جریان جنگ صفین کنار امیرالمؤمنین (ع) بودم. در هنگام بازگشت دیدم حضرت اشک می‏ریزد و دست به زیر خاک برد و فرمود: « وَاهاً لَكَ أَيَّتُهَا التُّرْبَةُ لَيَحْشُرَنَّ مِنْكَ أَقْوَامٌ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ... بِغَيْرِ حِساب»^[16]. ای سرزمین یک جمعیتی از تو سربلند می‏کنند که بدون حساب وارد بهشت می‏شوند. هرثمه می‏گوید این جمله تا روز عاشورا در ذهن من بود و زمانی که حسین ابن علی (ع) تنها مانده بود، من خدمت ایشان رفتم و جریان را به ایشان گفتم.  بهانه زن و فرزند را آوردم، و به ایشان گفتم که می‏خواهم بروم.

 این شخص در کنار امیرالمؤمنین (ع) بوده است و جریان را از زبان حضرت شنیده است ولکن توفیق ماندن در کنار حضرت اباعبدالله (ع) را ندارد.

دسته چهارم:این دسته انسان‏هایی امثال بنده و شما هستیم که در زندگی آن‏ها نقطه‏های سیاه وجود دارد اما اگر لطف خدا شامل شود، این پرونده ما پرونده سفیدی شود و این گناهان از بین برود.

 امیرالمؤمنین (ع) در زندگی خود بسیار مصیبت و مشکل را به خاطر ما متحمل شد تا امروز این دین بماند. مظلومیت‏هایی که حضرت علی (ع) در طول تاریخ زندگی خود متحمل شد به خاطر ما بود که ما امروز به یاد و نام علی (ع) افتخار کنیم.

ذکر مصیبت

امیرالمؤمنین (ع) مشغول خطبه خواندن بود که شخص عربی بلند شد و فریاد زد: وا مظلمتاه ، به من ظلم شده است، حضرت فرمود بیا اینجا کنار من بنشین. حضرت فرمود ای عرب من مظلوم هستم و نه تو، « لَقَدْ ظُلِمْتُ عَدَدَ الْمَدَرِ وَ المطر و الْوَبَرِ».^[17] اگر می‏بینید امیرالمؤمنین (ع) در خانه ام کثلوم است و هر لحظه به آسمان نگاه می‏کند و می‏گوید من به اندازه عدد ریگ‏های بیابان، به عدد قطره‏های باران و به عدد پشم‏ها و موهای گوسفندان علی مورد ظلم و ستم قرار گرفته است،

«والحمد لله رب العالمین»

لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللهِ العَلِیِ العَظیِم، حَسبُنَا الله وَ نِعمَ الوَکیِل، نِعمَ المَولی وَ نِعمَ النَّصیِر.

اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطَان الرَّجِیم بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیم.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين بَارِء الْخَلَائِقِ أَجْمَعِينَ، باعِثِ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْمُرْسَلِين ثُمَّ الصَلاةُ و السَّلامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَ نَبِيِّنَا حَبیبِ إلِهِ العالَمین أبِی‌القاسِم مُحَمَّد (ص) وَ عَلَى آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ المَعصومین المُکَّرَمین الهُداةِ المَهدیّین و اللَّعنُ الدائِم عَلی أعدائِهِم أجمَعین مِنَ الآن إلی قِیامِ یَومِ الدِّین آمینَ یا رَبَّ العالَمین»

قال رسول الله (ص): «مَثَلَ‏ الْعُلَمَاءِ فِي‏ الْأَرْضِ‏ كَمَثَلِ النُّجُومِ فِي السَّمَاءِ يُهْتَدَى بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ»^[1]

مجلس و محفل باشکوهی است که به مناسبت سومین سالگرد ارتحال عالم عامل، فقیه وارسته، مجاهد خستگی ناپذیر، اسوه تقوا و پارسایی مرحوم آیت الله مشکینی از سوی مجلس خبرگان رهبری، جامعه مدرسین، شورای عالی مدیریت و بیت معظم له، تشکیل یافته است.

در شکل­گیری شخصیت افراد عناصر مختلف و گوناگونی تأثیرگذار هستند که هر یک از این عناصر و ویژگی‏هامی‏تواند معرف شخصیت فرد باشد. قرآن و روایات نورانی اهل بیت (ع)، مشخصاتی را بیان کرده‏اند که این مشخصات به عنوان مشخصات انسان­های نمونه و کمال یافته مطرح است. مشخصاتی مانند علم و دانش و ایمان، تقوا و پارسایی، مجاهده و مبارزه در راه خدا و تسلیم بی چون و چرا در برابر فرمان پروردگار عالم.

1.علم:

 در رابطه با علم قرآن می­فرماید«يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات‏»^[2]  انسان‏های باایمان و برخوردار از علم و دانش در نزد پروردگار عالم دارای درجات و مقامات رفیع هستند؛ یا در زیبا سخن نبی گرامی اسلام (ص) آمده است که « وَ مَنْ‏ أَكْرَمَ‏ عَالِماً فَقَدْ أَكْرَمَنِي‏ وَ مَنْ أَكْرَمَنِي فَقَدْ أَكْرَمَ اللَّهَ وَ مَنْ أَكْرَمَ اللَّهَ فَمَصِيرُهُ إِلَى الْجَنَّة .».[3] کسی که عالمی‏را گرامی‏بدارد،پیغمبر(ص) را گرامی‏داشته است و اگر کسی پیغمبر (ص) را گرامی ‏بدارد خدا را گرامی‏داشته است، و اگر کسی خدا را گرامی‏ بدارد مسیر و راه او، بازگشت او به بهشت برین الهی است. نمونه این گونه تعبیرات در روایات ما فراوان است از آن جمله این روایتی که در آغاز سخن به آن اشاره کردم، که نبی اکرم (ص) فرمود: «مَثَلَ‏ الْعُلَمَاءِ فِي‏ الْأَرْضِ‏ كَمَثَلِ النُّجُومِ فِي السَّمَاءِ يُهْتَدَى بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ»[4] مثال عالمان در روی زمین مانند ستارگان در آسمان است که در تاریکی­های خشکی­ها و دریاها،انسان به وسیله نور آن­ها راه را پیدا می‏کند و هدایت می‏شود.

2. ایمان:

خدای متعال در سوره عصر بعد از سوگندی که یاد می‏کند،انسان‏ها را در معرض ضرر و زیان می‏بیند؛ چه خسران نسبت به سرمایه­های برونی یا درونی، چه مال و مقام و امثال ذلک، چه خسران نسبت به صحت و سلامت و ایمان و عقل، و ثواب و ... «إِنَّ الْخاسِرينَ الَّذينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْليهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ»^[5]خاسرین کسانی هستند که خود و خانواده ‏آن‏ها فردای قیامت با دست خالی محشور می‏شوند و سرمایه­ها را از دست داده‏اند و بعد قرآن استثنائات را مطرح می‏کند « الا الذین آمنوا» مگر کسانی که ایمان آورده باشند و مؤمن باشند. چون انسان‏های مؤمن دارای ویژگی‏های خاصی هستند،مانند احساس مسئولیت می‏کنند و در مسیر تکامل پیش می‏روند و متوکل به خدا هستند. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إيماناً وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُون‏»^[6] مؤمنین در مرحله اول که حالت خوف و خشیت نسبت به پروردگار دارند، براساس احساس مسئولیت است و احتمال این را می‏دهند که شاید ما به وظایف خود،آن گونه که شایسته است عمل نکرده­ایم. در مرحله دوم تکامل پیدا می‏کنند و در سایه دینداری زمانی که آیات الهی بر آن‏ها تلاوت می‏شود،از نظر بعد معنوی روز به روز به سوی رشد و کمال و ترقی حرکت می‏کنند و در بخش سوم قرآن می‏فرماید آن‏ها توکل به خدا می‏کنند.

3. عمل صالح:

در جای جای قرآن بر روی عمل صالح تکیه شده است به طوری که در یک جا عمل صالح را معیار محبت می‏داند و می‏فرماید اگر می‏بینید در جامعه انسانی محبوب قرار گرفته است و مردم به او علاقه و محبت نشان می‏دهند، این در راستای ایمان و عمل صالح اوست، «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»^[7]و در جای دیگر مسئله ایمان و عمل صالح و مسئله تسلیم بی چون و چرا در مقابل ذات کبریایی حق بودن را باعث فوز و رفتن به بهشت برین می‏داند، «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فيها خالِدُون»^[8]

کسانی که ادعای ایمان می­کنند سه دسته هستند:

دسته اول عده­ای هستند که در این دنیا مدعی تسلیم در برابر خدا هستند ولی تا زمانی که با منافع آن‏ها برخورد نکند شعار مؤمن و مسلمان بودن می‏دهند ولی اگر با منافع آن‏ها برخورد کرد و پای آبروی آن‏ها به میان آمد و لازم بود برای اسلام و انقلاب از آبرو مایه بگذارند، کنار می‏کشند.

دسته دوم کسانی هستند که ادعای تسلیم در مقابل خدا دارند وطبیعتاً خواسته­هایی هم دارند ولی افراد بر خلاف دسته اول تا می‏بینند این خواسته­ها در مقابل خواست خدا قرار می‏گیرد،می‏گویند خواست ما باید تحت الشعاع خواست الهی قرار بگیرد؛ لذاآن‏ها حاضر نیستند در مقابل ذات کبریایی حق ادعای منیت و ادعای شخصیت کنند.

 اما دسته سوم می‏گویند ما در مقابل اراده پروردگار عالم از خود اراده­ای نداریم وآن چه خدا و پیامبر او بگوید تسلیم هستیم. دنیا برای آن‏ها معیار نیست و بی ارزش است و دنیا را یک سرای زود گذر می‏دانند و چشم به آخرت اندوخته­اند. «وَمَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى ‏لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْم َشْكُورا».[9] این دسته چشم به آخرت دوخته­اند و برای رسیدن به آن جایگاه بلند و معنوی در حالی که ایمان به خدا دارند،، تلاش می‏کنندو مورد تشکر قرار می‏گیرند.

4. تقوا و پارسایی:

 «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ ذُوالْفَضْلِ الْعَظيمِ».[10] کسانی که برخوردار از تقوا هستند قدرت تشخیص حق و باطل را پیدا می‏کنند یعنی راه را از چاه تشخیص می‏دهند. ویژگی دوم انسان‏های باتقوا و پارسا این است که اگر هم گناهی انجام دادند، خداوند برای آن‏هادر دنیا پرده پوشی می‏کند و معنای دیگر این است که گفته­اند آثار روانی و اجتماعی گناه نسبت به آن‏ها از بین می‏رود و خداوند فردای قیامت گناهان آن­ها را مورد عفو و بخشش قرار می‏دهد.

5. مجاهدت در راه خدا:

 «وَالَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ».[11] کسانی که در راه ما جهاد کنند ما راه­ها بهآن‏ها نشان می‏دهیم و مسیر را برای آن‏ها هموار می‏کنیم و خداوند با نیکوکاران است. یعنی کسانی که تنها به خود توجه نمی‏کنند که خوب زندگی کنند بلکه خیرات و برکات آن‏ها برای جامعه نیز هست و شامل جامعه می‏شود.

از نظر فقهی آیت الله مشکینی در جایگاه رفیع و بلندی است و محضر شخصیت­هایی مانند آیت الله العظمی ‏بروجردی، مرحوم آیت الله محقق داماد، مرحوم حضرت امام (ره) را درک کرده است. آن زمانی که ایشان در کاشمر تبعید بود و رهبر فرزانه انقلاب به عنوان یکی از چهره­های مبارز به دیدن ایشان رفته بودند، یکی از بستگان مرحوم آیت الله مشکینی این جمله را بیان کرد که مقام معظم رهبری آن روز به آیت الله مشکینی این تعبیر را مطرح کرد که آقا شما چرا رساله نمی­نویسید؟ صلاحیت نوشتن رساله به عنوان یک مرجع تقلید برای شما فراهم است.

حتی بنده مطلع هستم که عده­ای از دوستان و شاگردان رساله­ای برای ایشان تنظیم کرده بودند ولی هر کار کردند نتوانستند ایشان را راضی کنند که زیربار مسئله مرجعیت برود. تعبیر ایشان این بود که مراجع و شخصیت­های علمی حضور دارند و نیاز نیست من در عرصه مرجعیت ورود پیدا کنم.از نظر بعد مبارزاتی حضرت آیت الله مشکینی، از زمانی که حضرت امام شروع به مبارزه کردند و وارد میدان مبارزه شدند، ایشان جزء شخصیت­های بزرگواری است که همیشه در کنار امام بودند و مرجعیت امام را امضا کردند.ایشان مدت­ها در زندان قم، زندانی شدند، دستگیر شدند، تبعید شدند و چندین ماه متواری بودند و یک بار به ماهان کرمان تبعید شدند؛ ولی شخصیت­هایی که خدا را باور کردند و وظیفه شناس هستند، نه از دشمن می‏ترسند و نه باکی به دل راه می‏دهند. قبل از پیروزی انقلاب در ماهان کرمان اقامه نماز جمعه می‏کردندولی دستگاه جبار طاغوت تحمل نمی‏کند و ایشان را به گلپایگان ایشان را تبعید می‏کند. این انسانمی‏توانست در حوزه بماند و سخنی نگوید و به درس و بحث بپردازد چون از نظر علمی‏به عنوان استاد درجه اول حوزه بودند و کتاب مکاسب را تدریس می‏کرد.درس تفسیر و اخلاق ایشان غوغا بود، آن روزهایی که قبل از ظهر ایشان درس اخلاق می‏گفت تا به این جملات می‏رسید که سید مرتضی کجاست، شیخ مفید کجاست، همین جملات را خیلی ساده بر زبان جاری می‏کرد ولی چون از عمق جان برمی‏خاست فضای مسجد اعظم را متحول می‏کرد و طلاب ما گریه می‏کردند و اشک می‏ریختند و تا هفته دیگر منتظر می­ماندند تا این استاد و معلم اخلاق بر کرسی درس اخلاق بنشیند و دوباره موعظه و نصیحت کند.لذا مقام معظم رهبری در تعبیری بعد از رحلت ایشان می‏فرماید ریاست مجلس خبرگان برای این شخصیت اعتبار نبود بلکه ایشان اعتبار مجلس خبرگان بود.

یکی از شخصیت­هایی که در این مجلس بود، می‏فرمود من شصت سال با این انسان بودمو به این باور رسیدم که این شخصیت از روزی که وارد حوزه علمیه قم شد، از نظر اخلاق، رفتار و فروتنی تا روزهای آخری که در میان ما بود، کوچک ترین تغییری درایشان ایجاد نشد.

به این سرمایه­ها حوزه­های ما امروز نیاز دارند، طلاب ما بیش از هر چیز نیاز دارند در کنار درس خواندن، متخلق به اخلاق اسلامی شوند.لذا طلاب ما باید این شخصیت­ها را به عنوان اسوه و الگوی خود قرار دهند.علما و شخصیت­های تأثیرگذار ما در هر جا هستند باید مسئله وحدت و همدلی و ذکر و یاد خدا را در جامعه ما گسترش دهند. خدای ناخواسته نکند فضایی در حوزه و کشور ایجاد شود که بعد، از دست ما کاری ساخته نشود. مردم به روحانیت نگاه می‏کنند و باورهای اعتقادی خود را از ما می‏گیرند. هر حرکتی که ما انجام بدهیم تأثیرگذار در فکر و فرهنگ جامعه است. اگر روحانیت می‏خواهد الگو باشد و الگو بماند باید این ویژگی‏ها را رعایت کند. رسول گرامی اسلام (ص) می‏فرماید حوارین حضرت عیسی (ع) از حضرت عیسی (ع) سؤال کردند ما همنشین چه کسانی شویم؟ عیسی ابن مریم (ع) فرمود: «َمَنْ يُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ رُؤْيَتُهُ وَ يَزِيدُ فِي عِلْمِكُمْ مَنْطِقُهُ وَ يُرَغِّبُكُمْ فِي الْآخِرَةِ عَمَلُهُ».[12] زمانی که به چهره او نگاه می‏کنید به یاد خدا بیفتید، هنگامی‏که کنار او می نشینید از محضر او استفاده کنید و به رفتار او که نگاه می‏کنید شما را مشتاق آخرت کند. آیت الله مشکینی چنین شخصیتی بود؛ در هر جا حضور پیدا می‏کرد مورد احترام و تکریم بود و لذا مقام معظم رهبری با تکریم از ایشان یاد کردند. در یکی از جلسات خبرگان که بعد از ارتحال این فقیه وارسته در محضر رهبری تشکیل شده بود ایشان فرمود آیت الله مشکینی مصداق کلام امیرالمؤمنین است که می‏فرماید: « فَالْمُتَّقُونَ‏ فِيهَا هُمْ‏ أَهْلُ‏ الْفَضَائِلِ  مَنْطِقُهُمُ‏ الصَّوَابُ‏ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْيُهُمُ التَّوَاضُع‏».[13] متقین اهل فضل هستند، منطق آن‏ها درست است و زمان شناس هستند. گاهی از اوقات ایشان یک کفش پاره می­پوشید و زمانی که به تهران برای دیدار رهبر رفته بودند به ایشان اصرار کردند که کفش خود را عوض کنند. ایشان فرموده بود همین برای من مناسب است و آن جا رهبری دستور داده بودند که کفش دیگری در اختیار ایشان قرار بگیرد.

زمانی که لازم است در جبهه حضور پیدا کند، حضور پیدا می‏کند، زمانی که لازم به نوشتن کتاب است وارد عرصه می‏شود. ایشان عرب زبان نیست ولی در عین حال که کتاب به زبان عربی می­نویسد یک نثر ساده و زیبا دارد و متناسب با نیاز جامعه کتاب می­نویسد. ایشان در اواخر شروع کرده بود به نوشتن تفسیر روان برای نسل جوان و ایشان می­فرمود مطالب را باید به گونه­ای مطرح کرد که نسل جوان جامعه بداند و راه خود را بداند. اگر نسل جوان با معارف قرآن آشنا شد، مسئله دوستی و محبت نسبت به دیگران فراموش می‏شود و در دام دشمن قرار نمی‏گیرد، جوانی که پای تفسیر قرآن و کلمات نورانی اهل بیت (ع) نشست، این انسان سراغ بیگانه نمی‏گیرد.

ایشان آن چنان به مردم توجه داشتند که همیشه در خطبه­های نماز جمعه به مسئولین سفارش می‏کردند که به مردم رسیدگی کنند.

 از همه مهم­تر تهجد و شب زنده داری ایشان است. کسانی که با ایشان همراه بودند می‏گفتند از فاصله خانه تا جامعه مدرسین که می آمدیم، ایشان در ماشین یا مشغول قرائت قرآن بودند و یا گاهی از اوقات، نماز نافله­ای را قرائت می‏کردند و اگر از فاصله دورتری می‏خواستیم برویم مقید بود که قرآن در ماشین باشد. برادران عزیز پاسدار می‏گفتند در مسیر قم ـ تهران، ایشان ‏فرمود ماشین را نگه دارید. از ماشین پیاده شد و کنار جاده به سجده ‏رفت و دوباره بر‏گشت. از ایشان سؤال ‏کردیم که چه اتفاقی افتاده است؟ ‏فرمود این جا قرآن خوانده شد و سجده واجب قرآن بود، لذا من از ماشین پیاده شدم و سجده واجب قرآن را به جا آوردم و برگشتم.

حوزه ما باید چنین شخصیت هایی را دل خود رشد دهد که هم برای حوزویان و هم برای دیگران الگو باشد.

ذکر مصیبت

آن روزی که حضرت آیت الله مشکینی تشییع شدند، جمعیتی انبوه آمده بودند ولی روز عاشورا در کربلا چه خبر بود؟ مگر حسین (ع) فرزند فاطمه (س) نبود؟ مگر حسین (ع) عالم نبود؟ مگر حسین (ع) خود را معرفی نکرد؟ امام سجاد (ع)می‏گوید شب عاشورا دیدم پدرم می‏گوید:

یا دهر اف لک من خلیلی      کم لک بالاشراق والاصیلی.

امام سجاد (ع)می‏گوید من یقین کردم که پدرم فردا به شهادت می‏رسد، بعض خود را نگه داشتم که زینب (س) متوجه نشود ولی یک مرتبه زینب (س) آمد و گفت بأبی انت و امی... . زینب (س) غش می‏کند. حسین (ع) آب به صورت زینب (ع)می‏ریزد، روز عاشورا زینب (ع) بالای تل زینبیه آمد، دید دور حسین (ع) را محاصره کردند یکی تیر می­زند، یکی شمشیر به دست دارد. زینب (س) صدا زد عقب بروید تا برادرم را ببینم، زمانی که حسین (ع) صدای زینب (س) را شنید خطاب کرد: ارجعی الی الفساق. خواهرم نمی‏خواهم در میان نامحرمان باشی، به خیمه گاه برگرد. یک مرتبه صدای هلهله لشکر کوفیان بلند شد، زینب (س) نگاه کرد دید سر برادر بر بالای نیزه.

«والحمد لله رب العالمین»