تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تفسیر آیه 76: «وَ إِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَ إِذَا خَلاَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالُوا أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَ فَلاَ تَعْقِلُونَ»[1]؛ و هنگامى كه مؤمنان را ملاقات كنند، مى‌گويند که ايمان آورده‌ايم، ولى هنگامى كه با يكديگر خلوت مى‌كنند، (بعضى به بعضى ديگر اعتراض می‏کنند و) مى‌گويند که چرا مطالبى را كه خداوند [درباره صفات پيامبر اسلام (ص)] براى شما بيان كرد، به مسلمانان بازگو مى‌كنيد تا (روز رستاخيز) در پيشگاه خدا بر ضد شما به آن استدلال كنند؟! آيا نمى‌فهميد؟!

در جلسه گذشته عرض شد که دو شأن نزول در رابطه با آیه مذکور، بیان شده است؛ یکی همانی است که ظاهر آیه بر آن دلالت دارد و در ذیل آیه آمده است و یک معنای دیگر این است که یهودیان هنگامی که با مؤمنان ملاقات می‏کردند، اسرار تورات را برای آنان بیان می‏کردند، ولى هنگامى كه با يكديگر خلوت می‏کردند، (بعضى به بعضى ديگر اعتراض می‏کردند و) می‏گفتند که چرا مطالبى را كه خداوند [درباره صفات پيامبر اسلام (ص)] براى شما بيان كرد، برای مسلمانان بازگو می‏کنید تا (روز رستاخيز) در پيشگاه خدا بر ضد شما به آن استدلال كنند؟! آيا نمى‌فهميد؟!

خداوند متعال در آیه بعد [آیه77] فرموده است: «أَ وَ لاَ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَ مَا يُعْلِنُونَ»[2]؛ آيا اينها نمى‌دانند که خداوند آنچه را پنهان مى‌دارند يا آشكار مى‌كنند، مى‌داند؟!

این آیه دلالت دارد که کتمان ظاهری کارساز نیست چرا که خداوند متعال، پیامبر (ص) و مسلمانان را از حقیقت ماجرا آگاه خواهد کرد.

واژه «فتح»، به معنای ازالة الإغلاق، یعنی باز کردن چیز بسته و گشودن گره‏هاست؛ مثل فتح الباب که به معنای باز کردن در بسته است.

واژه «فتح» و مشتقات آن کاربردهای زیادی در کلام عرب دارد. گاهی به قاضی، «فتّاح» گفته می‏شود چون قاضی گره‏ها را باز می‏کند و با حکمی که می‏دهد، مسائل پیچیده را روشن می‏کند.

این واژه در بعضی موارد به معنای آموختن و آگاه ساختن است لذا گفته می‏شود که آموزگار، «فتّاح» است؛ به این معنی که پیچیدگی‏ها و گره‏ها را باز می‏کند و ذهن دانش‏آموزان را باز می‏کند.

همچنین، یکی از اسماء الهی نیز «فتّاح» است، که در دعای جوشن کبیر آمده است و ارباب معرفت و اهل ذکر بر مداومت و گفتن آن تأکید کرده‏اند و جزء اذکاری است که سفارش شده است که اگر گرهی در کار انسان ایجاد شد، به گفتن ذکر «یا فتّاح» مداومت کند تا آن گره باز شود.

فتح و گشایش، گاهی درونی و گاهی بیرونی است که مثال‏های مذکور، هر دو را شامل می‏شود. پیروزی در جنگ از نمونه‏های فتح بیرونی است چون همه آن پیروزی و فتح را می‏بینند، ولی کار معلّم از نمونه‏های فتح درونی است چون پیچیدگی‏ها و گره‏های ایجاد شده در ذهن دانش‏آموزان را باز می‏کند.

منظور از فتح در آیه مورد بحث که خداوند متعال فرموده است: «أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُم»، فتح درونی است. از آیه مذکور، استفاده می‏شود که ایمان یهودیان به حدی ضعیف بوده است که خداوند متعال را همانند انسان‏های عادی تلقّی می‏کردند و تصور می‏کردند که اگر حقیقتی را از مسلمانان پنهان کنند، خدا و پیامبر او (ص) متوجه نخواهند شد.

عده‏ای از مفسران گفته‏اند که زبان یهودیان زبان عبری بوده است و یهودیان زبان عبری را به مسلمانان یاد نمی‏دادند چون اگر مسلمانان زبان عبری را یاد می‏گرفتند، به آنچه در تورات آمده بود، اطلاع می‏یافتند و حقیقت را می‏فهمیدند و لذا آنان تورات را به منزله ناموس تلقّی می‏کردند تا دیگران از آن چیزی نفهمند؛ در حالی که مسلمانان آنچه از علم و دانش داشتند، در اختیار آنها قرار می‏دادند.

خداوند متعال فرموده است: «وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلاَمَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَ يَعْلَمُونَ»[3]؛ و اگر يكى از مشركان از تو پناهندگى بخواهد، به او پناه ده تا سخن خدا را بشنود (و در آن بينديشد)! سپس او را به محل امنش برسان چرا كه آنها گروهى ناآگاهند!

در زمان حضرت رسول اکرم (ص)، گاهی بعضی از مشرکین بی‏خبر از اقوام، خویشان و قبیله، خود را به مسلمانان می‏رساندند لذا خداوند متعال در آیه مذکور، فرموده است که اگر یکی از مشرکان از تو پناه خواست تا کلام خدا را بشنود، به او پناه بده و بعد از شنیدن کلام الهی، اگر نخواست بماند، او را به جایی که در آن‏جا احساس امنیت می‏کند، برسان، یعنی هیچ اکراه و اجباری در پذیرش اسلام نیست و ائمه معصومین (ع) و عالمان دینی نیز در طول تاریخ با سعه صدر با غیر مسلمانان گفتگو و مناظره کرده‏اند که نمونه بارز این گفتگوها، مناظره امام رضا (ع) با علمای یهود، نصاری و دیگر ادیان می‏باشد. این آیه شریفه حاکی از این است که اسلام بر خلاف یهودیت، علم و دانش خود را در اختیار دیگران قرار می‏دهد.

منظور از «أفلا تعقلون» که در ذیل آیه شریفه مورد بحث [آیه76 بقره]، آمده است، این است که بعضی از یهود به یهودیانی که مطالب تورات را در اختیار مسلمان قرار می‏دادند، می‏گفتند که از خِرد و تعقّل نیست که این کار را می‏کنید و اگر عاقلانه فکر کنید، این کار را نخواهید کرد.

خلاصه اینکه با توجه به آیه مورد بحث، برخی از یهودیان، برخی دیگر را که مطالب تورات را برای مسلمانان بازگو می‏کردند، سرزنش می‏کردند و دوست نداشتند که مسلمانان از آنچه در تورات آمده است، اطلاع یابند و امروزه نیز صهیونیست‏ها که بخشی از یهودیان می‏باشند، همان روش سابق را دارند و منزوی‏اند و دوست ندارند که پیروان بقیه ادیان از روش و کار آنها سر درآورند لذا از اینکه علم و دانش خود را در اختیار دیگران قرار بدهند، خودداری می‏کنند؛ بر خلاف امت و جامعه اسلامی که از هر کسی که در جست‏وجوی حقیقت باشد، استقبال می‏کند.

«الحمد لله رب العالمین»