|
ادامه تفسیر آیه82: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»[1]؛ و آنها كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، آنان اهل بهشتند و هميشه در آن خواهند ماند.
از آیه مذکور و آیه قبل از آن (آیه81) فهمیده میشود که دو نوع خلود متصور است؛ یکی، خلود برای اهل جهنّم و دیگری، خلود برای اهل بهشت.
خداوند متعال در آیه مذکور [، یعنی آیه82]، معیار خلود در بهشت را مطرح کرده است و فرموده است که معیارِ خلود در بهشت، ایمان و عمل صالح است.
بعضی از مفسرین به نکته جالبی اشاره کردهاند و آن، اینکه در مواعظ و نصایح نه باید خیلی مردم را امیداوار کرد و نه به طور مطلق باید آنها را ناامید کرد و ترساند. اکنون بعضی از روحانیون تکبُعدی کار میکنند و یا فقط مردم را میترسانند و یأس و ناامیدی را در دل آنها میکارند یا اینکه فقط مردم را بشارت میدهند و بیش از حد امیدوار میکنند و مردم را انذار نمیکنند.
خداوند متعال بشارت و انذار را در کنار هم آورده است و به پیامبران خود فرموده است که باید بشارت و انذار را در کنار هم داشته باشید، یعنی هم مردم را به رحمت و بخشش امیدوار کنید و هم آنها را از عذاب بترسانید. خداوند متعال فرموده است: «إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لاَ تُسْأَلُ عَنْ أَصْحَابِ الْجَحِيمِ»[2].
در مواردی نیز خداوند بحث خوف و رجا را مطرح کرده، یعنی امید و ترس باید در کنار هم باشند.
بعضی از مفسرین گفتهاند که این قاعده وجود دارد که خداوند متعال در هر موردی که هشداری میدهد که موجب نگرانی مردم میشود بلافاصله دست عطوفت و مهربانی پرودگار بر سر مردم کشیده میشود و آنها را به نجات، امید میدهد و همیشه در کنار هشدار، امید داده شده است.
معنای ایمان
مقصود از ایمان در آیه مورد بحث (آیه82 بقره)، اعتقاد و باور به خدا، دین خدا و اتصال به حضرت باریتعالی است و نشانه ایمان این است که اضطراب در زندگی افراد با ایمان نیست چون بر خداوند متعال توکل میکنند و هیچگاه غصه رزق و روزی خود را نمیخورند زیرا خدا را رزّاق میدانند و این اعتقاد و باور است که موجب اطمینان و طمأنینه در دل انسان میشود و به او آرامش میدهد و اطمینان قلبی در آیه شریفه «أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[3] از رهگذر ایمان به دست میآید و آنچه که امروزه جامعه را تهدید میکند این است که این پیوند و رشته اتصال قطع شده است و انسانها از خدا بریدهاند و به غیر او وصل شدهاند. در جامعه امروزی مشاهده میشود که خیلی از افراد از ایمان واقعی برخوردار نیستند و فقط با زبانشان خدا را قبول دارند، ولی در عمل چیز دیگری غیر از آنچه مورد رضایت خداوند متعال است از خود نشان میدهند، در حالی که ایمان واقعی آن است که انسان علاوه بر ایمان لسانی، قلبش نیز مملوّ از ایمان باشد و در عمل نیز آنچه را که خداوند از او خواسته است، پیاده کند. امیرالمؤمنین؛ امام علی (ع) فرموده است که از پیامبر اکرم (ص) درباره ایمان سؤال کردم، آن حضرت (ص) فرمود: «تَصْدِيقٌ بِالْقَلْبِ، وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ، وَ عَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ»[4]؛ ایمان، تصدیق با قلب و اقرار به زبان و عمل با اعضا و جوارح است.
ایمان از دیدگاه متکلمین
در بین متکلمین تعبیرات متفاوتی در رابطه با ایمان مطرح شده است؛
اشاعره؛ گفتهاند که ایمان به معنای تصدیق و اقرار زبانی به وجود خداوند و وجود پیامبران و کتب الهی است، یعنی همین که شخص با زبانش به وجود خداوند متعال اقرار کند، کفایت میکند و اقرار کننده، مؤمن است.
معتزله؛ معتقدند که ایمان به صرف اقرار زبانی صادق نیست، بلکه شخص علاوه بر تصدیق و اقرار به زبان، عمل خاصی را نیز باید انجام بدهد تا صفت ایمان بر او صدق کند. از تعریف معتزله به دست میآید که دیدگاه معتزله به امامیه نزدیک است.
متکلمان شیعه؛ از جمله مرحوم علامه طباطبائی (ره) در رابطه با ایمان گفتهاند که مؤمن بر کسی صدق میکند که به آنچه اعتقاد و باور دارد، اقرار کند و با زبان آن را تصدیق کند و علاوه بر اقرار زبانی در عمل نیز ملتزم به آن باشد.
بنابراین، آنچه معیار خلود در بهشت میشود ایمان و عمل صالح است. از آنچه در رابطه با معنای ایمان گفته شد، معلوم میشود که در دل ایمان، عمل صالح نیز وجود دارد و ذکر عمل صالح بعد از ایمان در آیه مورد بحث، در حقیقت ذکر خاص بعد از عام است.
سؤال: معنای خلود در بهشت چیست؟
پاسخ: بعضی گفتهاند که خلود به معنای مدت زمان طولانی است، ولی نظر مختار این است که خلود به معنای جاودانگی است و دلیل این مطلب نیز تأکیداتی است که بعد از کلمه «خالدین»، «خلود» و امثال آن در قرآن آمده است که بعد از این کلمات، کلمه «أبدا» آمده است و این نشان دهنده این است که خلود به معنای جاودانگی است.
«الحمد لله رب العالمین»