تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه83: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَتَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَ ذِي الْقُرْبَى وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ»[1]؛ و (به ياد آوريد) زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد و به مردم نيك بگوييد که نماز را برپا داريد و زكات بدهيد، سپس (با اينكه پيمان بسته بوديد) همه شما جز عده كمى سرپيچى كرديد و (از وفاى به پيمان خود) روى‌گردان شديد.

 

یکی از مواردی که در آیه مذکور، به آن سفارش شده است، أیتام می‏باشند.

 

«الیتامی» جمع یتیم و از ریشه «یُتم» گرفته شده است. یتیم در لغت به معنای شیء منفرد و کم‏نظیر است، چنانکه به درّ قیمتی، دُرّةٌ یَتیمةٌ گفته می‏شود، اما در اصطلاح به کسی که از کودکی پدرش را از دست داده باشد، یتیم می‏گویند.

 

امام صادق (ع) فرموده است: «نَحنُ الیَتیمُ»[2]؛ به خدا سوگند، ما خاندانِ بی‏بدیل و بی‏نظیر هستیم. اهل بیت (ع) انسان‏هایی هستند که می‏توانند به عنوان میزان، الگوی رفتار فردی و اجتماعی برای انسان‏ها باشند و امناء وحی الهی می‏باشند.

 

نگاه اسلام به یتیمان نگاهی زیبا و پسندیده است. امام علی (ع) در سخنان غم‏انگیز خود در غروب روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان که آخرین لحظات زندگی آن حضرت (ع) بود به ایتام توصیه کرد و فرمود: «اللَّهَ‏ اللَّهَ‏ فِي‏ الْأَيْتَامِ‏ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِكُم»^[3]‏؛ خدا را خدا را در رابطه با یتیمان در نظر داشته باشید و آنان را گاه گرسنه و گاه سیر ندارید و مواظب باشید که  آنان نزد شما ضایع نشوند.

 

تعبیر لطیفی که در روایت مذکور، آمده است، کلمه «لاتغبوا» است. «غب» به معنای روز در میان است، یعنی یک روز سیر باشند و یک روز گرسنه باشند و از این طریق در سختی باشند.

 

یتیم باید همیشه مورد توجه باشد و باید سعی شوید که توجه به ایتام مستمر باشد. رسیدگی به ایتام از امور حسبیه است که شارع مقدس راضی به تعطیلی آن نیست و انجام آن امور موجب سعادت فرد و جامعه می‏شوند. البته این امور از واجبات کفائیه می‏باشند که مسؤولیت این امور متوجه همه افراد جامعه است و اگر کسی به انجام این امور مبادرت نورزد وظیفه حاکم شرع است که افرادی را برای انجام آن امور مأموریت دهد.

 

همان‏گونه که از سخنان حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) استفاده می‏شود، احسان به یتیمان دو شاخه دارد؛ شاخه مادی و شاخه معنوی. دستور خداوند متعال در قرآن نیز ناظر به همین دو جنبه است. خداوند متعال فرموده است: «كَلاَّ بَلْ لاَ تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ»[4]؛ چنان نيست كه شما مى‌پنداريد، شما يتيمان را گرامى نمى‌داريد.

 

پس، علاوه بر مسائل مادی و اقتصادی، جنبه معنوی و احساسی و عاطفی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، بنابراین، دستور به اکرام یتیمان از جانب خداوند متعال منحصر به اکرام مادی نیست، بلکه باید از نظر معنوی و عاطفی نیز مورد اکرام قرار گیرد و محترم شمرده شود.

 

معیار اکرام یتیم، سرپرست نداشتن اوست و مسکین بودن یتیم، معیار برای اکرام نیست و یتیم غیر از مسکین است، زیرا یتیم، ناصری جز خداوند متعال ندارد و نیاز به محبت و احترام و احسان دارد، کما اینکه ستم در حق یتیم نیز از ستم‏های دیگر زیان‏بارتر است. امام باقر (ع) فرموده است: «إِيَّاكَ‏ وَ ظُلْمَ‏ مَنْ‏ لَا يَجِدُ عَلَيْكَ‏ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ جَلَّ وَ عَز»^[5]؛ بر حذر باش از اینکه به کسی ظلم کنی که غیر از خداوند متعال، ناصری ندارد.

 

خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً»[6]؛ كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى‌خورند، [در حقيقت] تنها آتش مى‌خورند و به زودى در شعله‌هاى آتش [دوزخ] مى‌سوزند.

 

«الحمد لله رب العالمین»