فقه

خلاصه جلسه گذشته

بحث در مسأله 698 بود. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، اگر غسل‏های متعددی در ذمّه مکلّف جمع شده باشند، پس یا جمیع آن غُسل‏ها واجب‏اند یا جمیع آنها مستحب‏اند یا بعضی از آن غسل‏ها واجب و بعضی دیگر مستحب‏اند، پس مکلّف در هنگام غسل کردن یا همه آن غسل‏ها را نیّت می‏کند یا بعضی از غسل‏ها را نیّت می‏کند، پس اگر با غُسل واحد، همه غسل‏ها را نیّت کند، آن غسل نسبت به تمامی غسل‏هایی که نیّت کرده است، صحیح است و امتثال امر نسبت به همه آن غسل‏ها محقق شده است.

بحث در بررسی مسأله مذکور از منظر قواعد بود. عرض شد که قاعده اقتضا می‏کند که تداخل در رابطه با أغسال متعدده مشکلی ندارد و مکلّف می‏تواند با غسل واحد، جمیع غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش است را نیّت کند و انجام یک غسل از همه آن أغسال کفایت می‏کند.

دلیل جواز تداخل، این بود که اوامر مربوط به غسل از اوامر ارشادی می‏باشند و تداخل در اوامر ارشادی مشکلی ندارند زیرا مأمورٌبه در همه أغسال، طبیعت واحده است که غسل می‏باشد و مأمورٌبه، غسلِ مقیّدِ به جنابت، مقید به حیض و امثال آن نیست پس چون قیدی در کار نیست، تداخل این اسباب مانعی ندارد و لذا اگر مکلّف، غسل واحد انجام داد و جمیع غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش است را نیّت کند، غسل او صحیح است و امتثال امر، نسبت به همه غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش بوده است، صورت گرفته است، هرچند که در هنگامی که مثلاً غسل جنابت می‏کند از سایر غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش است، غافل باشد که در این صورت، با اینکه از سایر أغسال غافل بوده است، لکن همه آن غسل‏ها از ذمّه‏اش ساقط می‏شود و امتثال نسبت به همه غسل‏ها صورت می‏گیرد زیرا مأمورٌبه، تحقق طبیعتِ غسل در خارج است و با تحقق طبیعت غسل در خارج، همه غسل‏هایی که بر ذمّه مکلّف بوده‏اند ساقط می‏شوند و امتثال نسبت به جمیع أغسال محقق می‏شود.

بله! خارجاً می‏دانیم که غسل، یک امر عبادی است و صحّت آن منوط به این است که با قصد قربت انجام شود، لکن همین که شخص غسل را از باب مقدمیّت برای نماز، روزه و امثال این دو از واجبات دیگر انجام می‏دهد، برای تحقق قصدِ قربت کفایت می‏کند و انجام غسل از باب مقدمیّت برای نماز و امثال آن، یکی از راه‏های تقرّب به حضرت حق است، پس غسلی که انجام می‏دهد همراه با قصد قربت است. بنابراین، اگر مکلّف، غسل را از باب مقدمّیت برای نماز و امثال آن انجام داد، این غسل از جمیع أسبابِ غسل کفایت می‏کند ولو از سایر اسباب، مثل نذر، حیض و غیره غافل باشد چون مأمورٌبه، طبیعت غسل است و غسلِ مقید به جنابت، حیض، نذر و امثال آن، مأمورٌبه نیست و با انجام غسل، این طبیعت در خارج محقّق شده است. کما اینکه در باب وضو نیز مطلب از همین قرار است، یعنی اگر شخصی خوابید و بعد از خواب بیدار شد و بول کرد و بعد از آن وضو گرفت، وضوی او هم از بول و هم از نوم کفایت می‏کند، هرچند که در هنگام وضو گرفتن، از نوم به عنوان سببِ وضو غافل باشد و جای این توهّم نیست که گفته شود که وضوی دیگری نیز به خاطر نوم واجب می‏شود.

آنچه تا کنون گفته شد مربوط به أغسال واجب بود.

حکم اجتماع أغسال متعدده مستحبه

غسل جنابت نیز از این جهت که مستحب نفسی است در زمره أغسال مستحبه قرار می‏گیرد و از این جهت که واجب غیری است [از باب مقدمیّتِ برای نماز، روزه و غیره]، در زمره أغسال واجبه نیز قرار می‏گیرد.

در أغسال مستحبة صُوری قابل تصویر است؛

صورت اول، این است که نسبت بین دو غسل مستحب، عموم و خصوص مِن وجه باشد، مثل غسل جمعه و غسل إحرام که دو وجه افتراق دارند و یک وجه اشتراک دارند زیرا ممکن است که غسل، برای جمعه باشد اما برای احرام نباشد [که نبودن غسل برای احرام یا از این باب است که شخص اصلاً در مکّه نیست و ایام احرام نیست یا از این باب است که قصد احرام ندارد] یا ممکن است که غسل، برای احرام باشد، اما برای جمعه نباشد [چون ممکن است که روزی که مُحرِم می‏شود جمعه نباشد] و ممکن است که هم غسل برای جمعه باشد و هم برای احرام باشد. در فرضی که غسل جمعه و احرام جمع شوند چون متعلق این دو غسل متغایر است [که متعلق یکی إحرام و متعلق دیگری جمعه است]، مانعی از تعدّد امر و طلب نیست و قاعده اقتضای تداخل را دارد چون هم امرِ به غسل إحرام و هم امرِ به غسل جمعه اطلاق دارند، پس اگر مکلّف برای جمعه یا إحرام غسل کند و در ضمن یک غسل، هر دو را نیّت کند، غسل او از هر دو غسل [جمعه و احرام] کفایت خواهد کرد حتی اگر از غسل دیگر غافل باشد، مثل اینکه در روز جمعه غسل إحرام کند و از غسل جمعه غافل باشد که در این صورت، غسل او از جمعه نیز کفایت خواهد کرد.

«الحمدلله رب العالمین»