لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللهِ العَلِیِ العَظیِم، حَسبُنَا الله وَ نِعمَ الوَکیِل، نِعمَ المَولی وَ نِعمَ النَّصیِر.

اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطَان الرَّجِیم بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیم.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين بَارِء الْخَلَائِقِ أَجْمَعِينَ، باعِثِ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْمُرْسَلِين ثُمَّ الصَلاةُ و السَّلامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَ نَبِيِّنَا حَبیبِ إلِهِ العالَمین أبِی‌القاسِم مُحَمَّد (ص) وَ عَلَى آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ المَعصومین المُکَّرَمین الهُداةِ المَهدیّین و اللَّعنُ الدائِم عَلی أعدائِهِم أجمَعین مِنَ الآن إلی قِیامِ یَومِ الدِّین آمینَ یا رَبَّ العالَمین»

قال الله تبارک و تعالی فی کتابه الکریم: « هُوَ الَّذي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنينَ وَ الْحِساب‏»^[1].

مقدمه: در ابتدای سخن از دست اندرکاران این همایش که از تهران و سایر استان‎ها، در این محل حضور پیدا کرده‎اند تقدیر و تشکر می‎نمایم. بنده معتقد هستم هر سال که این همایش‎ها تکرار می‎شوند، مسائل جدیدی [چه در مباحث اجتهادی و فقه و چه در مباحث مربوط به نجوم] مورد بررسی قرار می‎گیرد. بحث امروز درباره رابطه بین احکام فقه و رؤیت هلال است.

 بخش مهم و قابل توجهی از مسائلی که به عنوان تکلیف [تکالیفی که جنبه وجوب یا حرمت یا استحباب و یا کراهت دارند] متوجه ما است، مربوط به روزها و ماه‎ها و به طور کلی مربوط به زمان است. تأثیر و ظرفیت زمان در انجام دادن یا عدم انجام یک کار نقش کلیدی و اساسی دارد. اگر یک بررسی و مرور جزئی نسبت به ابواب مختلف فقهی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که از ابتدا تا انتهای فقه یک رابطه ناگسستنی بین احکام فقه و مسئله ماه رؤیت هلال وجود دارد. هم‎چنین از آن جایی که تقویم قمری مبنای مسائل دینی و احکام شرعی است، اهمیت این رابطه بیش از پیش آشکار می‎گردد. لذا با توجه به مواردی که بیان شد، اهمیت اینگونه همایش‎ها و جلسات مشخص می‎شود.

خداوند در قرآن کریم فرموده است: «هُوَ الَّذي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنينَ وَ الْحِساب‏»^[2]؛ که مفسرین بر این عقیده هستند واژه «قدره» به ماه برمی‏گردد. یعنی خدای متعال ماه را اینگونه مقدر و تدبیر کرده است تا در پرتو آن سنین و حساب بدست آید.

پس بنابراین یک پیوند ناگسستنی بین ‎احکام فقهی و مباحث فقهی و مسئله نجوم و رؤیت هلال وجود دارد. زیرا اگر هر عبادتی آن‎گونه که وارد شده است در ظرف خود انجام نگیرد، آن تأثیری ‎که مورد انتظار از عبادت است تحقق پیدا نخواهد کرد. به عنوان مثال اگر ماه رمضان به پایان رسیده باشد و ما در روز عید فطر روزه گرفته‎ باشیم، نه تنها این کار ما ثواب ندارد بلکه دچار حرام نیز شده‎ایم. در روایاتی نیز به این مسئله ‎اشاره شده است که وجود مقدس معصوم(ع) فرموده است « صُمْ لِرُؤْيَةِ الْهِلَالِ وَ أَفْطِرْ لِرُؤْيَتِهِ»^[3]. لذا ابواب مختلف فقه [از نماز گرفته تا مسئله جهاد و همچنین ادعیه و زیارات] با مسئله رؤیت هلال و زمان، پیوستگی و ارتباط دارند که از آن جمله می‎توان به نماز عید فطر و قربان که زمان مشخصی دارد اشاره کرد. از جمله مصداق‎های مهم دیگر می‎توان به مسئله شب‎های قدر اشاره کرد. حتی در همین ایران اسلامی و به خصوص در سال‎های گذشته، می‎بینیم برخی دو بار شب‎های قدر را احیا می‎گیرند که این مسئله واقعاً نگران کننده است؛ لذا بنده معتقد هستم کار ستاد استهلال هنوز به آن کمال لازم نرسیده است و ما در بعضی از سال ها در بحث رؤیت هلال دچار مشکل جدی هستیم. بنابراین این مسئله نه تنها در ایران بلکه در جهان اسلام نیز باید حل شود تا آن شکوه و جلال نماز عید فطر به طور کامل محقق شود. یکی از دوستان نقل می‎کرد در لندن چند روز پشت سرهم نماز عید فطر می‎خواندند. لذا زمانی که سایر فرقه‎ها و مذاهب به ما نگاه می‎کنند این مسئله باعث می‎شود نسبت به ما برداشت‎های نادرست داشته باشند. همچنین در ایام حج زمانی که حجاج به کشورهای خود بازمی‎گردند ، عده‎ای مخفیانه یک گوسفند ذبح می‎کنند تا یقین پیدا کنند که در روز دهم این کار را انجام داده‎اند؛ که این مسائل در فضای جهان اسلام آثار منفی به دنبال دارد.

 بسیاری از نمازهای مستحب که سفارش شده است دارای زمان و ساعت خاصی است. همچنین مواردی مانند عمره رجبیه و یا مسئله ماه‎های حرام که جنگ در آن‎ها جایز نیز نیست از دیگر مصادیق اهمیت زمان در دین اسلام است. اگر مفاتیح و کتب دیگر را مرور کنید، می‎بینید برای هر زمان، دعای خاصی سفارش شده است که قطعاً زمان نقش کلیدی دارد و باید در زمان خاص انجام گیرد. همچنین اعمال شب و روز عید غدیر، مباهله و دحوالارض، لیلة الرغائب و... همه از مجموعه نکاتی است که در این مسئله تأثیرگذار است.

لذا اگر همایش برگزار می‎شود به خاطر تأثیر مهم مسئله رؤیت هلال در مسائل فقهی است. بنده به عزیزان در ستاد استهلال عرض می‎کنم که در ماه‎های دیگر هم مانند ماه رمضان باید تلاش کرد و اطلاع رسانی دقیقی صورت گیرد.

مسئله رؤیت هلال و زمان حتی در مسائل اقتصادی نقش آفرین است؛ به عنوان مثال زکات فطره باید تا ظهر روز اول ماه شوال پرداخت شود ولی اگر عذری بود شکل دیگری دارد. صدقات مستحب در ایام و لیالی خاص، تغلیظ دیه که حتی گاهی چند دقیقه تأثیرگذار است، از تأثیرات مهم‎ مسئله رؤیت هلال است.

در پایان به همه دست اندرکاران این جلسه، جناب آقای دکتر ولایتی و جناب آقای موحد نژاد و آقای فلاح‎زاده عرض ارادت و خسته نباشید دارم.

«والحمد لله رب العالمین»