«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسئله 228: «لا يعتبر في قبول قول صاحب اليد أن يكون قبل الاستعمال‌كما قد يقال...»^[1]؛ مرحوم سید می‏فرماید: در پذیرش قول ذو الید، قبل از اینکه آن را استعمال کند معتبر نیست، یعنی لازم نیست که قول ذو الید قبل از استعمال باشد بلکه اگر شیء مورد نظر استعمال شود و سپس ذو الید از نجاست آن اِخبار بدهد باز هم قول او پذیرفته می‏شود، دلیل این مسئله هم این بود که مستند قبول قول ذو الید، سیره قطعیه عقلائیه است و سیره عقلائیه بین قبل از استعمال و بعد از استعمال فرق نمی‏گذارد کما اینکه فرق نمی‏گذارند که عینی که ذو الید از آن خبر می‏دهد بعد از استعمال باقی باشد یا بعد از استعمال از بین رفته باشد.

اما حال باید ببینیم «قد یقال» که مرحوم سید فرمود:« کما قد یقال» چه کسی است؟ مرحوم صاحب جواهر (ره) فرموده: قول ذو الید فقط قبل از استعمال شیء مورد نظر پذیرفته می‏شود و ذو الید اگر از نجاست چیزی خبر داد، در صورتی که از شیء مورد نظر استفاده نشده باشد، قول او پذیرفته می‏شود، ایشان این مطلب را به علامه (ره) نسبت داده که علامه (ره) در تذکره قائل به همین نکته است، صاحب جواهر برای این مدعا چند استدلال مطرح کرده که ما تک‏تک آن ادله را ذکر و بررسی می‏کنیم:

ادله صاحب جواهر بر اینکه قول ذو الید در صورتی معتبر است که قبل از استعمال باشد:

دلیل اول:

بعد از استعمال، شیء مورد نظر از ید ذو الید خارج می‏شود؛ یعنی تا زمانی که استعمال نشده ذو الید بر آن استیلاء دارد و صدق می‏کند که گفته شود اِخبار او اِخبار ذو الید است. اما بعد از استعمال، از ید او خارج می‏شود و در این صورت صدق نمی‏کند که گفته شود اِخبار او اِخبار ذو الید است، بنابراین اگر بعد از استعمال شیء مورد نظر، ذو الید، از نجاست آن اِخبار دهد صدق نمی‏کند که نسبت به آن شیء ذو الید است تا قائل به حجیت آن شویم.

پاسخ:

الزاماً این گونه نیست که اگر چیزی مورد استعمال قرار گرفت از ید ذو الید خارج شود و اطلاق ندارد که هر جا چیزی استعمال شد، ذو الید بودن بر آن صدق نکند. مانند زن که نسبت به لباس‏های منزل ذو الید محسوب می‏شود و اگر آن لباس‏ها توسط شوهر او استعمال شود، صرف استعمال باعث نمی‏شود که زن از ذو الید بودن خارج شود و بر فرض هم که از دست ذو الید خارج شود باز هم خروج آن شیء بعد از استعمال ضرری به حجیت قول ذو الید نمی‏زند؛‌ چون معیار در اعتبار قول ذو الید، ثبوت ید در حال استعمال است نه ثبوت آن در حال اِخبار، پس چون در حال استعمال هم ذو الید بر شیء مورد نظر ید و سلطه دارد باز هم قول او معتبر است.

دلیل دوم:

متیقن از سیره عقلائیه، اعتبار قول ذو الید قبل از استعمال است و دلیل ما لفظی نیست تا به اطلاق آن تمسک شود لذا باید به قدر متیقن که اعتبار قول ذو الید قبل از استعمال باشد، اکتفاء کنیم.

پاسخ:

این ادعاء هم صحیح نیست؛ زیرا در حال استعمال، شیء مورد نظر از عنوان ید و استیلاء خارج نمی‏شود تا نیاز باشد به قدر متیقن اکتفاء شود. بنابراین شیء مورد نظر از شمول قدر متیقن خارج نیست تا بگویید دلیل ما که سیره عقلائیه است فقط قدر متیقن از قول ذو الید را که قبل از استعمال می‏باشد، شامل می‏شود.

دلیل سوم: روایت عیص بن قاسم

عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ صَلَّى فِي ثَوْبِ رَجُلٍ أَيَّاماً ثُمَّ إِنَّ صَاحِبَ الثَّوْبِ أَخْبَرَهُ أَنَّهُ لَا يُصَلَّى فِيهِ، قَالَ: لايُعِيدُ شَيْئاً مِنْ صَلَاتِهِ»[2]؛ عیص بن قاسم می‏گوید: از امام صادق (ع) درباره مردی سؤال کردم که چند روزی در لباس شخصی نماز خوانده، سپس صاحب لباس به او بگوید: من در این لباس نماز نمی‏خوانم، حضرت فرمودند: لازم نیست نمازهایی را که در آن لباس خوانده، اعاده کند. این روایت دال بر این است که چون ذو الید بعد از استعمال، از نجاست لباس خبر داده به اِخبار او ترتیب اثر داده نمی‏شود و لازم نیست نمازهایی را که با آن لباس خوانده اعاده کند.

پاسخ:

این روایت مربوط به ما نحن فیه (اخبار ذو الید نسبت به نجاست چیزی که تحت اختیار اوست) نیست؛ چون:

اولاً: ذکری از نجاست در این روایت به میان نیامده است؛ چون ممکن است منشأ نماز نخواندن در لباس مذکور چیزی غیر از نجاست باشد نه نجاست.

ثانیاً: سلمنا که نماز نخواندن ذو الید در لباس مذکور، به خاطر نجاست باشد اما اینکه حضرت فرموده‏اند: لازم نیست نمازهایی را که شخص در این لباس خوانده اعاده کند همان طور که احتمال دارد به خاطر ترتیب اثر ندادن و عدم اعتبار قول ذو الید بعد از استعمال باشد، احتمال دارد به خاطر این باشد که کسی که در آن لباس نماز خوانده علم به نجاست نداشته و بعد از نماز متوجه شده آن لباس نجس بوده، لذا نجاست مجهوله، مانع از نماز نیست. پس عرض ما این است که عدم اعاده نمازهایی که در لباس مذکورِ در روایت خوانده شده به خاطر عدم اعتبار قول ذو الید بعد از استعمال، نیست بلکه به خاطر یک مسئله فقهیه شرعیه است و آن این که اگر کسی به نجاست لباس علم نداشته باشد و با آن لباس نماز بخواند و بعد از خواندن نماز متوجه شود آن لباس نجس بوده، در این صورت نمازش صحیح است و اعاده لازم نیست.

«والحمد لله رب العالمین»

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

تذکر اخلاقی: به مناسبت تولد حضرت فاطمه زهرا (س)

حضرت فاطمه زهرا (س) می‏فرمایند: «انّی اُحبّ مِن دنیاکم ثلاث؛ الإنفاق فی سبیل الله و تلاوة کتاب الله و النظر الی وجه رسول الله (ص)»[1]؛ حضرت فاطمه زهرا (س) می‏‏فرمایند: من از دنیای شما سه چیز را دوست دارم: اول: انفاق در راه خداوند متعال- سلمان می‏گوید در مسجد پیامبر (ص) بودیم تازه مسلمانی آمد و کمک خواست، حضرت (ص) نگاهی کردند کسی برای کمک به آن شخص داوطلب نشد، من نگران شدم با خود گفتم تنها جایی که حاجت او را بر آورده خواهند کرد خانه فاطمه (س) و علی (ع) است، به خانه فاطمه (س) رفتم و در زدم، فاطمه زهرا (س) در را باز کردند، من داستان آن مرد را برای ایشان نقل کردم، حضرت (س) فرمودند: سه روز است که بچه‏ها از گرسنگی خواب ندارند، ولی پیراهنی آوردند و به من دادند و فرمودند این پیراهن را گروه بگذار و در مقابل آن چیزی به آن فقیر بده، سلمان می‏گوید من پیراهن را گروه گذاشتم و در مقابل آن مقداری خوراکی گرفتم، به خانه فاطمه (س) برگشتم و خواستم بخشی از آن غذا را به حضرت (س) بدهم تا به بچه‏ها بدهند، حضرت (س) فرمودند: ما چیزی که به فقیر می‏دهیم پس نمی‏گیریم- دوم: تلاوت قرآن، سوم: نگاه به چهره نورانی پیامبر اکرم (ص).

خلاصه جلسه گذشته:

در جلسه گذشته مسئله‏ای را در رابطه با فضله موشی که در روغن یا شیره جامد می‏افتد مطرح کردیم و گفتیم باید فضله و پیرامون آن را برداشت و دور ریخت و باقی مانده آن نجس نیست و مشکلی ندارد، همچنین اگر سگ بر روی گِل راه رفت، فقط جای پای او حکم نجاست را دارد مگر اینکه جایی که سگ بر آن راه برود گِل آلود باشد. عرض کردیم با اینکه این مسئله سابقاً مطرح شده بود ولی دوباره مرحوم سید (ره) آن را مطرح می‏کنند و دلیل آن روایاتی است که در خصوص روغن و شیره جامد وارد شده که در جلسه گذشته به یک روایت اشاره کردیم.

روایت دوم: عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «سَأَلَهُ سَعِيدٌ الْأَعْرَجُ السَّمَّانُ وَ أَنَا حَاضِرٌ، عَنِ الزَّيْتِ وَ السَّمْنِ وَ الْعَسَلِ تَقَعُ فِيهِ الْفَأْرَةُ فَتَمُوتُ، كَيْفَ يُصْنَعُ بِهِ؟ قَالَ (ع): أَمَّا الزَّيْتُ فَلَا تَبِعْهُ إِلَّا لِمَنْ تُبَيِّنُ لَهُ فَيَبْتَاعُ لِلسِّرَاجِ وَ أَمَّا الْأَكْلُ فَلَا، وَ أَمَّا السَّمْنُ فَإِنْ كَانَ ذَائِباً فَهُوَ كَذَلِكَ وَ إِنْ كَانَ جَامِداً وَ الْفَأْرَةُ فِي أَعْلَاهُ، فَيُؤْخَذُ مَا تَحْتَهَا وَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ لَا بَأْسَ بِهِ وَ الْعَسَلُ كَذَلِكَ إِنْ كَانَ جَامِداً»[2]؛ اسماعیل بن عبد الخالق می‏گوید: سعید اعرجِ روغن فروش در حضور من از امام صادق (ع) درباره روغن زیتون، روغن معمولی و عسلی که موش در آن افتاده و مرده سؤال کرد که چکار کنیم؟ حضرت (ع) فرمودند: اگر موش در روغن زیتون بیفتد و بمیرد، آن را نفروش، مگر به کسی که او را از افتادن موش در آن اطلاع دهی تا اگر آن را بخرد برای روشنایی از آن استفاده کند نه برای خوردن، اما اگر در روغن معمولی افتاد و مُرد، اگر آن روغن به صورت مایع باشد، حکم آن مانند روغن زیتون است؛ یعنی باید به مشتری از افتادن موش در آن روغن خبر دهی تا آن را برای روشنایی بخرد نه خوردن، اما اگر روغن غیر زیتون، جامد بود و موش روی روغن جامد قرار گرفته بود، زیر و اطراف موش همراه موش برداشته می‏شود و بقیه آن را می‏توان فروخت و نیازی هم به اِخبار از افتادن موش در آن روغن نیست، عسل هم اگر جامد باشد حکم روغن غیر زیتون را دارد، یعنی موش و پیرامون آن برداشته می‏شود و استفاده از باقی مانده آن اشکالی ندارد.   

در این روایت بین روغن زیتون و غیر آن مثل روغن معمولی و عسل تفصیل داده شده است.

سؤال: چرا امام (ع) در مورد سمن و عسل قائل به تفصیل شده‏اند لکن در مورد روغن زیتون قائل به تفصیل نشده‏اند؟

پاسخ: علت عدم تفصیل امام (ع) در مورد روغن زیتون این است که روغن زیتون همیشه به صورت مایع است و این گونه نیست که در هوای سرد جامد شود و در تابستان و زمستان به صورت مایع است بر خلاف «سمن» که در هوای گرم مایع است و در زمستان و هوای سرد جامد می‏شود، لذا چون روغن زیتون مثل آب و همیشه مایع است امام (ع) در مورد آن قائل به تفصیل نشده‏اند و به محض بر خورد نجاست با آن، نجس می‏شود. بعلاوه هر گاه کلمه «زیت» بکار می‏رود منصرف از آن، «زیت» متّخذِ از زیتون است و در صورتی از این معنا عدول می‏کند که قیدی به آن زده شود؛ مثلاً اگر گفته شود «زیت الجوز»؛ یعنی روغن گردو، از معنای روغن زیتون، عدول می‏شود. ولی «زیت» اگر مطلق و بدون قید باشد به خصوص روغن زیتون اطلاق می‏شود، کما اینکه «آب» هم وقتی بدون قید بیاید به «آب مطلق» انصراف دارد و اگر بخواهد در غیرِ «آبِ مطلق» استفاده شود باید مقید شود؛ مثلاً گفته شود «آبِ مضاف»، لذا بین «زیت» و «سمن» و «عسل» تفاوت وجود دارد. در نتیجه اگر «سمن» و «عسل» جامد بود و چیزی از نجاسات در آن قرار گرفت باید نجاست (موش) و پیرامون آن برداشته شود؛ زیرا نجس است کما اینکه مرحوم سید (ره) حکم سگ را هم که بر روی زمین جامد عبور می‏کند بیان کرد که اگر به صورت گِل و آمیخته با آب نبود- که اصطلاحاً به آن گِل آلود می‏گویند- فقط موضع و محل پای سگ حکم نجاست را دارد و الا (اگر گِل آلود بود) همه آنجا نجس می‏شود.

ملاکِ جامد و مایع بودن:

«و المناط في الجمود و الميعان أنه لو أخذ منه شي‌ء فإن بقي مكانه خاليا حين الأخذ و إن امتلأ بعد ذلك فهو جامد و إن لم يبق خاليا أصلا فهو مائع»^[3]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: ملاک در تشخیص جامد و مایع بودن این است که اگر چیزی از آن برداشته شود و هنگام برداشته شدن، مکانش خالی بماند و بلا فاصله چیزی به جای آن قرار نگیرد ولو بعداً آرام آرام آن مکان خالی پر شود، جامد است. اما اگر به محض برداشتن چیزی از آن، بدون فاصله، مکانش پر شود، مایع است.  

پس مقصود از جامد، الزاماً این نیست که مثل سنگ یا زمینِ سفت، سخت باشد بلکه همین که پس از برداشتن چیزی از آن، جایش خالی بماند و بلا فاصله چیزی به جای آن قرار نگیرد، جامد است.

مسئله232: «إذا لاقت النجاسةُ جزءاً مِن البدن المتعرّق‌ لايسري إلى سائر إجزائه إلا مع جريان العَرَق»[4]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: اگر نجاست به جزئی از بدنی که عرق کرده اصابت کند و این عرق هم جاری نباشد، این نجاست به سایر اجزاء بدن سرایت نمی‏کند مگر اینکه عرق جریان داشته باشد که در این صورت عرق به هر جایی که سرایت کند، آن جا هم نجس خواهد شد.

علت عدم سرایت نجاست به سایر اجزاء در صورتی که عرق، جریان نداشته باشد این است که بدن فی حد ذاته جامد است و در جوامد، نجاست جزئی از آن به اجزاء دیگر سرایت نمی‏کند هر چند رطوبت داشته باشد مگر اینکه عرق از محل و موضع تنجّس جاری شود.

«والحمد لله رب العالمین»

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسئله230: «الذُّباب الواقع على النجس الرطب إذا وقع على ثوب أو بدن شخص و إن كان فيهما رطوبة مسرية لا يحكم بنجاسته إذا لم يعلم مصاحبته لعين النجس، و مجرّد وقوعه لا يستلزم نجاسة رجله؛ لاحتمال كونها ممّا لا تقبلها، و على فرضه فزوال العين يكفي في طهارة الحيوانات»^[1]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: مگس یا پشه‏ای که بر نجاست مرطوب می‏نشیند اگر بر لباس یا بدن شخص بنشیند، به نجاست بدن و لباس حکم نمی‏شود هر چند در آن دو (ملاقی و ملاقات شده یا لباس و بدن) رطوبت مسریه هم وجود داشته باشد، البته این در صورتی است که علم به همراه بودن عین نجس با مگس نداشته باشیم، مجرد اینکه مگس روی نجاست نشسته باشد مستلزم این نیست که پای او هم نجس شده باشد؛ چون احتمال دارد پای مگس یا پشه از مواردی باشد که نجاست را به خود نمی‏گیرد، بر فرض هم که نجاست را به خود بگیرد زائل شدن عین نجاست، در طهارت و پاکی حیوانات کفایت می‏کند.

دلیل کلام مرحوم سید (ره)، قاعده طهارت است؛ یعنی این مورد از مواردی است که ما شک در طهارت و نجاست آن داریم که قاعده طهارت می‏گوید: «کل شیء لک طاهر حتی تعلم انّه قذر او نجس»، اینکه به قاعده طهارت رجوع می‏کنیم به خاطر این است که به مصاحبت پشه و مگس با عین نجس علم نداریم و نداشتن علم هم به خاطر دو جهت است؛ یکی اینکه اساساً وقتی پشه و مگس روی نجس می‏نشیند، نجاست را به خود نمی‏گیرد. دیگر اینکه بر فرض پای پشه و مگس، نجس و متأثر از نجاست شود ولی آن نجاست زائل شده و زائل شدن عین نجاست در طهارت حیوانات کفایت می‏کند. پس زمانی که مگس یا پشه روی بدن یا لباس انسان قرار می‏گیرد اولاً: معلوم نیست از ابتداء حامل نجاست باشد، چون نجاست را به خود نمی‏گیرد. ثانیاً: اگر هم نجاست به خود بگیرد و حامل نجاست باشد معلوم نیست الآن که بر لباس یا بدن قرار گرفته آن نجاست باقی مانده باشد چون زوال عین نجاست در طهارت حیوانات کفایت می‏کند.

در بعضی از روایات هم بر این نکته تأکید شده که ملاک در نجاست حیوان، دیدن نجاست و علم به نجاست است که به آن روایات اشاره می‏کنیم:

روایت اول: عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِي حَدِيثٍ قَالَ: «كُلُّ شَيْ‌ءٍ مِنَ الطَّيْرِ يُتَوَضَّأُ مِمَّا يَشْرَبُ مِنْهُ إِلَّا أَنْ تَرَى فِي مِنْقَارِهِ دَماً، فَإِنْ رَأَيْتَ فِي مِنْقَارِهِ دَماً فَلَا تَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ لَا تَشْرَبْ.»[2]؛ عمار ساباطی از امام صادق (ع) نقل می‏کند که حضرت فرمودند: اگر پرنده‏ای در آبی، منقار زد و از آن خورد، می‏توان با آن آب وضوء گرفت- ممکن است «یتوضّأ» به معنای شستن که اعم از وضوء است هم باشد- مگر اینکه در منقار آن پرنده خون دیده شود که اگر در منقار او خون دیده شود جایز نیست با آن آب وضوء گرفته شود یا از آن نوشیده شود. اینکه حضرت (ع) می‏فرماید: اگر در منقار پرنده، خون دیده شود جایز نیست با آبی که در آن منقار زده وضوء گرفت یا از آن نوشید، دال بر این است که ملاک در نجاست حیوانات، وجود «عین نجاست» است لذا اگر عین نجاست زائل شود پاک می‏باشند.

روایت دوم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى (ع) قَالَ: «سَأَلْتُهُ عَنِ الدُّودِ يَقَعُ مِنَ الْكَنِيفِ عَلَى الثَّوْبِ، أَ يُصَلَّى فِيهِ؟ قَالَ: لَا بَأْسَ إِلَّا أَنْ تَرَى أَثَراً فَتَغْسِلَهُ»[3]؛ علی بن جعفر از برادرش امام موسی بن جعفر (ع) در مورد کِرمی که از مستراح خارج می‏شود و بر لباس می‏نشیند سؤال کرد که آیا می‏شود با آن لباس نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: نماز خواندن با آن اشکال ندارد مگر اینکه اثر نجاست را روی بدن کِرم مشاهده کنی که در این صورت باید لباس را بشویی. پس زوال عین نجاست، در طهارت کِرم کفایت می‏کند؛ زیرا ما در این فرض به نجاست کِرم قطع داریم قبل از اینکه از کنیف (مستراح) خارج شود اما در عین حال امام (ع) به طهارت آن حکم کرده است. پس این روایت هم دال بر این است که زوال عین نجاست در طهارت حیوانات کفایت می‏کند.

اشکال:

ممکن است گفته شود اینجا مجرای استصحاب است چون یقین به نجاست کِرم داشته‏ایم، حال شک می‏کنیم نجس است یا نه، نجاست سابق را استصحاب کرده و به نجاست آن حکم می‏کنیم.

پاسخ:

پاسخ این است که استصحاب، حکمی تعبدی است که شارع آن را جایگزین علم قرار داده بدین جهت که مثل علم، کاشف از واقع است، اما استصحاب نمی‏تواند جای رؤیت را بگیرد، چون امام (ع) فرمودند: اگر اثر نجاست را در بدن کِرم ببینی، اجتناب کن و استصحاب نمی‏تواند به جای رؤیت قرار بگیرد، پس استصحاب نقش علم را از باب کاشفیت، ایفاء می‏کند ولی نقش رؤیت یعنی «علم وجدانی» را ندارد. پس استصحاب می‏تواند به جای علم از باب اینکه کاشف است، قرار بگیرد ولی جای رؤیت (علم وجدانی) را نمی‏گیرد.

بنابراین در صورتی که ما شک در بقاء نجس در بدن کِرم داشته باشیم به طهارت آن حکم می‏شود ، در نتیجه فرقی وجود ندارد بین صورتی که از ابتدا بگوییم مثلاً پای مگس نجس نمی‏شود یا بگوییم متنجِّس می‏شود اما با زوال عین نجاست به طهارت آن حکم می‏کنیم.

مسئله231: «إذا وقع بَعر الفأر في الدُّهن أو الدُّبس الجامدين ‌يكفي إلقاؤه و إلقاء ما حوله و لا يجب الاجتناب عن البقيّة و كذا إذا مَشى الكلب على الطّين فإنه لا يحكم بنجاسة غير موضع رِجله إلا إذا كان وَحلاً و المناط في الجمود و الميعان أنه لو أخذ منه شي‌ء فإن بقي مكانه خاليا حين الأخذ و إن امتلأ بعد ذلك فهو جامد و إن لم يبق خاليا أصلا فهو مائع»[4]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: اگر فضله موشی در روغن یا شیره جامد بیفتد باید آن فضله و پیرامون آن را برداشت و اجتناب از بقیه آن روغن یا شیره لازم نیست، همچنین اگر سگی روی گِل راه برود، در این صورت نیز به نجاست غیر از جای پای سگ، حکم نمی‏شود مگر اینکه گِل آلود شده باشد یعنی آب و گِل با هم مخلوط شده باشد و سگ در آن حرکت کند که چون حالت مایع دارد نجس می‏شود.

توضیح مطلب این است که ما در بحث‏های گذشته گفتیم ملاک در نجاست، سرایت است یعنی در جایی به نجاست ملاقی حکم می‏شود که رطوبت مسریه در هر دو (ملاقی و ملاقات شده) یا در یکی از آنها وجود داشته باشد، حال سؤال این است که چرا مرحوم سید (ره) دوباره دو مصداق (روغن و شیره) برای جامد بیان کرده و همچنین راه رفتن سگ روی گِل را اشاره کرده است؟ اشاره دوباره مرحوم سید (ره) به خاطر روایاتی است که در اینجا خصوصاً وارد شده است و الا کلیّتی که در گذشته به آن اشاره شد شامل اینجا هم می‏شود، بنابراین حکم روغن و شیره جامده از مسائل گذشته روشن می‏شود و نیازی به ذکر این مسئله هم نبود اما اینکه مرحوم سید (ره) در اینجا بحث روغن و شیره جامد را دوباره مطرح کرده شاید به خاطر نصوصی است که بعضی از بزرگان مثل مرحوم آقای خویی (ره) فرموده: حدود 13 روایت در این جا بیان شده که ما به چند روایت اشاره می‏کنیم:

روایت اول: عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: «إِذَا وَقَعَتِ الْفَأْرَةُ فِي السَّمْنِ فَمَاتَتْ فِيهِ، فَإِنْ كَانَ جَامِداً فَأَلْقِهَا وَ مَا يَلِيهَا و کُلْ ما بَقیَ وَ إِنْ كَانَ ذَائِباً فَلَا تَأْكُلْهُ وَ اسْتَصْبِحْ بِهِ وَ الزَّيْتُ مِثْلُ ذَلِكَ»[5]؛ حضرت (ع) می‏فرمایند: اگر موشی در روغن افتاد و مرد، اگر روغن جامد بود، موش و آنچه اطراف و پیرامون آن است را دور بریز و بقیه آن را بخور. اما اگر آن روغن مایع است نمی‏شود از بقیه آن روغن برای خوردن استفاده کرد ولی می‏توان به جای روغن چراغ، برای روشنایی از آن استفاده کرد، و آنچه هم از زیتون گرفته می‏شود (روغن زیتون) همین حکم را دارد.

بحث جلسه آینده: بقیه روایات را انشاء الله در جلسه آینده اشاره خواهیم کرد.

«والحمد لله رب العالمین»