قال الله تبارک و تعالی (ع) : «سِتّةٌ مِنّی وَ سِتَّةٌ مِنکُم؛ المَغفِرَةُ مِنِّی وَالتُّوبَةُ مِنکُم و الجَنَّةُ مِنِّی وَ الاطّاعَةُ مِنکُم و الرِزقُ مِنِّی وَ الشُّکرُ مِنکُم و القَضاءُ مِنِّی وَ الرِّضاءُ مِنکُم و البَلاءُ مِنِّی وَ الصَّبرُ مِنکُم و الاِستِجابَةُ مِنِّی وَ الدُّعاءُ مِنکُم»^[1].

خداوند تبارک و تعالی در این حدیث قدسی- حدیث قدسی، سخنی است که آن را پیامبراکرم (ص) از قول خداوند متعال نقل کرده است و بر خلاف قرآن، الفاظی که آن سخن در قالب آن صادر شده است از طرف خود پیامبر (ص) است- فرموده است: شش چیز از من است و شش چیز از شما؛ مغفرت و آمرزش از من است و توبه و پشیمانیِ از گناه از شماست، بهشت از من است و اطاعت از دستوراتم از شماست، روزی از من است و شکر کردن از شماست، قضای الهی از من است و رضا بودن از شماست، بلا و آزمایش از من است و صبر بر آن از شماست، استجابت دعا از من است و دعا کردن از شماست.

خداوند متعال در حدیث قدسیِ مذکور، فرموده است که شش چیز از من است و شش چیز از شما؛

اول، اینکه مغفرت و آمرزش از من است و شکر کردن از شماست. شرط اینکه مغفرت و آمرزش خدا شامل حال انسان شود این است که توبه کند و از گناهانی که مرتکب شده است ابراز پشیمانی کند. امکان ندارد که بنده به درگاه الهی برود و خداوند در را به روی او باز نکند. در روایتی از امام باقر (ع) این‏گونه آمده است که شاد شدن خداوند از توبه‏ی بنده‏اش بيشتر است تا شاد شدن مردى كه در شبى تار شتر و ره توشه خود را گم كند و سپس آن را بيابد؛ «إِنَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ‏ مِنْ رَجُلٍ أَضَلَّ رَاحِلَتَهُ وَ زَادَهُ فِي لَيْلَةٍ ظَلْمَاءَ فَوَجَدَهَا فَاللَّهُ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ ذَلِكَ الرَّجُلِ بِرَاحِلَتِهِ حِينَ وَجَدَهَا»^[2].

رحمت واسعه الهی نسبت به بندگان آنقدر زیاد است که اصلاً دوست ندارد که بنده‏اش در روز قیامت با کوله‏باری از گناه به ملاقات او برود چون خداوند انسان را برای رسیدن به کمال آفریده است و لذا نمی‏خواهد که بنده در حالی که به گناه آلوده باشد به ملاقات پررودگارش برود. خداوند فرموده است: «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاَقِيهِ»[3]؛  اى انسان! تو با تلاش و رنج بسوى پروردگارت مى‌روى و او را ملاقات خواهى كرد!

در روایات وارد شده است که گاهی ابتلای بعضی از انسان‏ها به بیماری‏های سخت که به فوتشان منجر می‏شود به خاطر این است که آن بیماری و سختی‏های آن، کفّاره گناهان آن شخص گردد و خداوند دوست دارد که وقتی او از دنیا می‏رود با پاکیزگی کامل به ملاقات پروردگارش برود لذا او را به بیماری مبتلا می‏کند تا به این وسیله از گناه پاک شود.

خداوند متعال در حدیث قدسیِ مذکور، فرموده است که ای انسان اگر تو توبه کنی و از گناهانی که مرتکب شده‏ای پشیمان شوی، من تو را خواهم بخشید و آمرزش و مغفرتم را شامل حالت خواهم گرداند لذا انسان نباید از رحمت و مغفرت الهی مأیوس شود؛ چرا که یأس و ناامیدی از رحمت الهی از گناهان کبیره است؛

این درگه ما درگه نومیدی نیست               صد بار اگر توبه شکستی باز آی

دوم، اینکه بهشت از من است و اطاعت از دستوراتم از شماست. انسان اگر بهشت را می‏خواهد باید مطیع خداوند باشد، از اوامر الهی اطاعت کند و از محرّمات الهی پرهیز کند و حتی همانند اولیاء الهی از مکروهات نیز دوری کند و مستحبّات را به جای آورد. پس انسان باید بر نفسش مسلّط باشد و امیر نفسَش باشد و اسیر نفسش نباشد چرا که رسیدن به بهشت جز در پرتو تسلّط بر نفس و اطاعت از دستورات و فرامین الهی میسّر نخواهد شد.

سوم، اینکه روزی از من است و شکر کردن از شماست. انسان باید نسبت به نعماتی که از جانب خداوند متعال به او عنایت شده است شاکر باشد و اگر مشکل اقتصادی یا هر مشکل دیگر داشت نباید زبان به گِله و شکایت باز کند. اگر انسان نسبت به نعمات الهی شاکر باشد، خداوند نیز روزی او را زیاد خواهد کرد، ولی اگر ناسپاسی کند شاید آن ناسپاسی باعث کم شدن رزق و روزی‏اش گردد.

مسمع بن عبد الملک نقل کرده است که در سرزمین منا خدمت امام صادق(ع) نشسته بودیم و انگور می‌خوردیم. نیازمندی آمد و درخواست کمک کرد. آن حضرت (ع) فرمود که این خوشه انگور را به او بدهید، آن شخص گفت که من نیازى به یک خوشه انگور ندارم! اگر درهمى باشد می‌‏پذیرم! امام(ع) با دیدن این رفتار فقیر، گفت که خداوند خودش روزیِ تو را گشاده فرماید. آن فقیر نیز بدون دریافت چیزی، آن‌جا را ترک کرد، اما پس از مدتی برگشت و تقاضا کرد که همان خوشه انگور را به او بدهند، اما امام (ع) چیزى به او نداد و گفت که خداوند وسعت و نعمت ارزانى دارد، بعد از گذشت مدتی، مستمند دیگری آمد و او نیز درخواست کمک کرد. آن حضرت (ع) تنها سه دانه انگور در دست او گذاشت، فقیر سه دانه انگور را گرفت و گفت که خدا را سپاس که به من روزى داد! امام صادق(ع) به او فرمود که اندکی صبر کن و بعد هر دو دست خود را پر از انگور نموده و به آن شخص داد، فقیر انگور را گرفت و دوباره حمد و ستایش خدا را گفت، امام به او گفت که باز هم صبر کن! و بعد به غلامش گفت که چیزى نزد خود داری؟! خدمت‌کار کیسه پولی که به نظر حدود بیست درهم بود را آورد، حضرت همه پول‌ها را به آن فقیر داد و آن فقیر دوباره خداوند را ستایش کرد و ادامه داد که خدایا این نعمت‌ها از تو است که شریک و همتایی ندارى، امام صادق (ع) با شنیدن این سخنان، به او فرمود کمی دیگر صبر کن و پیراهنش را از تن خود در آورده و به او پوشاند. آن شخص پیراهن را پوشید و عرضه داشت، خدا را سپاس که برهنه‌ای را پوشاند[4].

چهارم، اینکه قضای الهی از من است و رضا بودن از شماست. انسان باید نسبت به قضا و قدر الهی تسلیم باشد و به آن راضی باشد.

پنجم، اینکه بلا و آزمایش از من است و صبر بر آن از شماست. آدمی باید در برابر بلاهایی که برای او پیش می‏آید صبر پیشه کند و بر آن بلاها شکیبا باشد.

ششم، اینکه استجابت دعا از من است و دعا کردن از شماست. این نکته را باید توجه کرد که نباید انتظار داشت که هر دعایی که انسان می‏کند بلافاصله مستجاب شود، کما اینکه در روایات وارد شده است که گاهی مقدمات دعا درست نیست در نتیجه، دعا به اجابت نمی‏رسد و گاهی مقدمات دعا درست نیست، لکن به مصلحت شخص نیست لذا دعای او مستجاب نمی‏شود. گاهی نیز دعاهای انسان در دنیا با اجابت نمی‏رسد، لکن برای آخرت او ذخیره می‏شود.

قال مولینا و مقتدینا الإمام علی بن موسی الرضا (ع): «سَبْعَةُ أَشْيَاءَ بِغَيْرِ سَبْعَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الِاسْتِهْزَاءِ؛ مَنِ اسْتَغْفَرَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يَنْدَمْ بِقَلْبِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنْ سَأَلَ اللَّهَ التَّوْفِيقَ وَ لَمْ يَجْتَهِدْ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنِ اسْتَحْزَمَ وَ لَمْ يَحْذَرْ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنْ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى الشَّدَائِدِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنْ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ لَمْ يَتْرُكْ شَهَوَاتِ الدُّنْيَا فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ وَ لَمْ يَسْتَبِقْ إِلَى لِقَائِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ وَ مَنْ ذَكَرَ الْمَوْتَ وَ لَمْ يَسْتَعِدَّ لَهُ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِه»^[1].

امام هشتم حضرت علی بن موسی (ع) فرموده است که هفت چيز است كه بدون هفت چيز ديگر مسخره آميز است؛ كسى كه به زبان خود استغفار كند اما در دلش [از گناه] پشيمان نباشد خودش را مسخره كرده است، كسى كه خواهان موفقيت باشد امّا نكوشد، خودش را به باد تمسخر گرفته است، كسى كه جوياى دورانديشى باشد امّا احتياط نورزد خودش را ريشخند كرده است، كسى كه از خدا بهشت بخواهد امّا در برابر سختي‏ها شكيبا نباشد خود را به سُخره گرفته است، كسى كه از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد امّا خواهش‏هاى دنيايى را رها نكند خود را به باد تمسخر گرفته است، كسى كه خدا را ياد كند ولى براى ديدار او نشتابد خود را ريشخند كرده است و کسی که به یاد مرگ باشد ولی برای مرگ و مُردن آماده نشده است، خودش را مسخره کرده است.

امام رضا (ع) در روایت مذکور، هفت چیز را بدون هفت چیز مسخره‏آمیز دانسته است؛

اول، «مَنِ اسْتَغْفَرَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يَنْدَمْ بِقَلْبِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»؛ كسى كه به زبان خود استغفار كند اما در دلش [از گناه] پشيمان نباشد خودش را مسخره كرده است.

کسی که فقط با زبانش استغفار می‏کند، مثلاً تسبیح به دست گرفته و پشت سر هم لفظ «أستغفر الله و أتوب الیه» را تکرار می‏کند، ولی قلب او از گناه پشیمان نیست، خودش را مسخره می‏کند. استغفاری ارزش دارد که قلب و دل انسان نیز با زبانش هماهنگ باشد و استغفار زبانی، پشیمانی قلبی را به دنبال داشته باشد وگرنه اگر قلب انسان از استغفاری که می‏کند، متأثّر نشود، آن استغفار فایده‏ای ندارد، چه بسا انسان گناهی را مرتکب می‏شود، مثلاً به نامحرم نگاه می‏کند و استغفار می‏کند و باز دوباره به آن صحنه گناه‏آلود نگاه می‏کند و دوباره استغفار می‏کند که این جز مسخره کردن خودش نیست.

دوم، «مَنْ سَأَلَ اللَّهَ التَّوْفِيقَ وَ لَمْ يَجْتَهِدْ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»؛ كسى كه خواهان موفقيت باشد امّا نكوشد، خودش را به باد تمسخر گرفته است.

بعضی افراد، بهشت را از خدا طلب می‏کنند، اما برای رسیدن به بهشت هیچ تلاشی نمی‏کند، مثل کسی که دوست دارد که عالِم شود، ولی هیچ تلاشی برای کسب علم نمی‏کند یا اینکه از خدا می‏خواهد که روزی او زیاد شود، ولی برای کسب روزی حلال هیچ تلاشی نمی‏کند. استجابت دعاهایی که برای برآمدن حاجات دنیوی و اخروی وارد شده‏اند، مبتنی بر تلاش از طرف خود انسان می‏باشد وگرنه اگر انسان فقط بنشیند و دست به دعا بردارد و در عمل، هیچ تلاشی نکند، بعید است که دعایش به اجابت برسد.

سوم، «وَ مَنِ اسْتَحْزَمَ وَ لَمْ يَحْذَرْ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»؛ كسى كه جوياى دورانديشى باشد امّا احتياط نورزد خودش را ريشخند كرده است.

کسی که جویای دوراندیشی و بصیرت باشد تا در نتیجه آن، کمتر اشتباه کند باید احتیاط کند و حَذر کند وگرنه بصیرت خواهی بدون احتیاط و پرهیز کردن، مسخره کردن خود است، مثل اینکه انسان دوست دارد که با افراد خوب همنشین و هم‏کلام شود و می‏داند که رفاقت و همنشینی با فلان شخص او را منحرف می‏کند، ولی از همنشینی با او پرهیز نمی‏کند و باز توقع دارد که همنشین افراد نیک کردار و نیک گفتار شود، در حالی که در عمل از این افراد دوری می‏کند و با افراد بد همنشین می‏شود و این چیزی جز ریشخند کردن خودش نیست.

چهارم، «وَ مَنْ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى الشَّدَائِدِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»؛ كسى كه از خدا بهشت بخواهد امّا در برابر سختي‏ها شكيبا نباشد خود را به سُخره گرفته است.

بعضی افراد، مدام از خداوند متعال بهشت را تقاضا می‏کنند، ولی حاضر نیستند که در راه رسیدن به بهشت سختی‏ها را تحمّل کنند. به تعبیرِ شهید بهشتی (ره)، بهشت را به بها می‏دهند و به بهانه نمی‏دهند. پس انسان برای رسیدن به بهشت باید مشقّت‏ها، مشکلات، توهین‏ها و مسخره شدن‏ها را تحمّل کند. انسان برای رسیدنِ به بهشت باید مثل کوه استوار باشد و صبر پیشه کند تا بتواند گردنه‏های سخت را که در مسیر رسیدن به بهشت قرار دارند، رَد کند و پشت سر بگذارد وگرنه صِرف تقاضای بهشت و عدم تحمّل مشکلات در راه رسیدن به بهشت، چیزی جز مسخره کردنِ خود نیست. در زیارت متعلق به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) آمده است: «كُنْتَ كَالْجَبَلِ لَا تُحَرِّكُهُ الْعَوَاصِفُ»[2]؛ و بسان كوه بودى كه بادهاى سخت آن را نجنبانند. اشخاص زیادی مشاهده می‏شوند که در راه خدا نبرد کرده‏اند و اعضای بدن خود را از دست داده‏اند یا روی ویلچر جابجا می‏شوند یا روی تخت دراز کشیده و نمی‏توانند بلند شوند و با سختی دارند زندگی می‏کنند، لکن خود و خانواده‏شان بر این مشکلات صبر می‏کنند و هیچ‏گاه ناشُکری نمی‏کنند و مدام حمد و سپاس خدا را بر لب دارند.

پنجم، «وَ مَنْ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ لَمْ يَتْرُكْ شَهَوَاتِ الدُّنْيَا فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»، كسى كه از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد امّا خواهش‏هاى دنيايى را رها نكند خود را به باد تمسخر گرفته است.

گاهی انسان از آتش و عذاب جهنّم به خدا پناه می‏برد، ولی از خواهش‏های نفسانی و شهوات دست برنمی‏دارد. چنین افرادی کل وجودشان آتش است، همانند کسی که وقتی مال یتیم را می‏خورد، در واقع آتش می‏خورد: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً»[3]؛ كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى‌خورند (در حقيقت،) تنها آتش مى‌خورند و بزودى در شعله‌هاى آتش (دوزخ) مى‌سوزند.

ششم، «مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ وَ لَمْ يَسْتَبِقْ إِلَى لِقَائِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»؛ كسى كه خدا را ياد كند ولى براى ديدار او نشتابد خود را ريشخند كرده است.

انسانی که مدام ذکر و یاد خداوند را بر لب دارد برای دیدار با خداوند شتاب می‏کند وگرنه یادِ خشک و خالی و بدون شتاب برای لقاء الله، به سُخره گرفتن خود است.

هفتم، «وَ مَنْ ذَكَرَ الْمَوْتَ وَ لَمْ يَسْتَعِدَّ لَهُ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِه»؛ کسی که به یاد مرگ باشد ولی برای مرگ و مُردن آماده نشده است، خودش را مسخره کرده است.

به یاد مرگ بودن ولی آماده مُردن نبودن، خود را مسخره کردن است، پس انسان باید علاوه بر به یاد مرگ بودن خودش را نیز آماده سفر مرگ کند و توشه‏ای برای خودش مهیّا کند و بر اعمال نیک خود بیفزاید و به این نکته توجه داشته باشد که کثرت عمل به تنهایی فایده‏ای ندارد، بلکه عملی مفید است که همراه با اخلاص باشد، چه بسا عمل کوچکی که همراه با اخلاص بوده است و از دید انسان غافل مانده است که در آخرت گره‏گشا شود. پس انسان باید در هر حالی آماده رفتن باشد. امام حسن مجتبی (ع) به جناده فرموده است: «إسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ‏ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِك... وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَدا»[4]؛ قبل فرا رسیدن مرگت خودت را برای سفرت آماده کن و زاد و توشه‏ای برای خود مهیّا کن... برای دنیای خود به گونه‏ای عمل کن، گویا اینکه همیشه می‏خواهی زندگی کنی و برای آخرت به گونه‏ای عمل کند، گویا فرا خوای مُرد.  

قال مولینا و مقتدینا الإمام علی بن ابیطالب (ع): «إِنَّ مِنْ أَبْغَضِ‏ الرِّجَالِ‏ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى لَعَبْداً وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ جَائِراً عَنْ قَصْدِ السَّبِيلِ سَائِراً بِغَيْرِ دَلِيلٍ إِنْ دُعِيَ إِلَى حَرْثِ‏ الدُّنْيَا عَمِلَ وَ إِنْ دُعِيَ إِلَى حَرْثِ الْآخِرَةِ كَسِلَ»^[1].

مولای متّقیان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) فرموده است که مبغوض‏ترين افراد نزد خدا بنده‏اى است كه خداوند او را به خود واگذاشته باشد، چنين كسى از راه راست بيرون رفته و بدون راهنما حركت مى كند، اگر به زراعت دنيايى بخوانندش در عمل مى‏كوشد و اگر به كشت و كار آخرت دعوتش كنند تنبلى مى‏كند.

انسان باید سعی کند که به ریسمان الهی چنگ بزند و رابطه‏اش با خدا هر روز صمیمی‏تر از قبل باشد تا مورد توجّه خداوند متعال قرار بگیرد و امداد الهی در در مشکلات شامل حالش شود. گاهی از اوقات کار به جایی می‏رسد که خداوند انسان را رها می‏کند کما اینکه ممکن است که بعضی وقتها کار به جایی برسد که پدر، فرزند خود را که از خانه فرار کرده است و خلاف مرتکب شده است، منکر می‏شود.

طبق کلام امام علی (ع) در روایت مذکور، مبغوض‏ترین انسان نزد خداوند متعال، کسی است که خداوند او را به حال خودش واگذاشته باشد. علی (ع) در این روایت سه مشخصه را برای افرادی که خداوند آنان را به خودشان واگذار کرده است، بیان فرموده است؛

اول، اینکه کسی که خداوند او را به حال خود رها کرده است، از راه راست منحرف می‏شود و راهنمایی ندارد.

دوم، اینکه اگر به سوی دنیا و تحصیل آن خوانده شود آن دعوت را می‏پذیرد و برای آن می‏کوشد.

سوم، اینکه اگر به آخرت و کوشش برای آخرت دعوتش کنند، سُستی و تنبلی می‏کند.