در راستای سبک زندگی اسلامی، سه روایت را عرض می‏کنیم که نحوه دوستی در جامعه دینی و چگونگی حفظ این دوستی را برای ما بیان می‏کند.

روایت اول: قال الصادق (ع): «اذا احببتَ رجلاً فأخبره بذلک فانّه أثبتُ للمودّة بینکما»[1]؛ اگر کسی را دوست می‏دارید با گفتن به او، این دوستی را ابراز کنید؛ زیرا ابراز دوستی، مودّت و دوستی بین شما را پایدارتر می‏کند. گاهی ممکن است انسان کسی را دوست بدارد ولی در مقام ابراز و اظهار آن برنیاید و شخص متوجه این دوستی نشود بخصوص اگر مسئله‏ای پیش آید و زمینه سوء ظن فراهم شود و چون شخص از ضمیر شما با خبر نیست که او را دوست می‏دارید، همین سوء ظن باعث می‏شود که دوستی‏ها به هم خورد، لذا انسان باید دوستی خود را نسبت به دیگران ابراز کند.

روایت دوم: قال امیرالمؤمنین (ع): «و لایکون الصدیقُ لاخیه صدیقاً حتی یحفظه فی نکبته و غیبته و بعد وفاته»[2]؛ امیر المؤمنین (ع) در چگونگی ابراز دوستی و محبت نسبت به دیگران می‏فرماید: دوست، دوست نمی‏شود مگر اینکه در هنگام ناملایمات و سختی‏ها حافظ او باشد- در سختی‏ها به او کمک کند و در رفع مشکلات او تلاش نماید- همچنین در غیاب او حافظ او باشد- در غیاب او حافظ آبرو، مال و حقوق او باشد- بعد از مرگ او هم حافظ او باشد به اینکه از او به نیکی یاد کند.

روایت سوم: قال امیرالمؤمنین (ع): «عاتِب اخاک بالاحسان الیه و اردُد شرّه بالانعام الیه»[3]؛ برادر دینی خود را با احسان به او سرزنش کن و شر او را با انعام و محبت به او دور کن.

91/11/25

عن مولینا الصادق (ع) قال: «ادّبنی أبی بثلاثٍ، قال لی يا بُنَيّ، مَن يَصحب صاحبَ السّوء لا يَسلَم، و مَن لا یُقیِّدُ الفاظَه یَندِم و مَن يدخل مداخلَ السّوء يَتَّهم»[1]؛ امام صادق (ع) در این روایت به نبایدهای زندگی اشاره می‏کنند که انسان چه نکاتی را باید به عنوان نبایدهای زندگی مدّ نظر قرار دهد تا دچار مشکل نشود، امام (ع) به سه ویژگی اشاره می‏فرمایند که اگر انسان از این سه پرهیز کند سلامت و خوشبختی و کامیابی او تضمین می‏گردد، مگر نه این است که همه ما دنبال یک زندگی آرام و بدون تنش و حفظ موقعیت اجتماعی خود هستیم و در پی این هستیم که مردم نسبت به معاشرت با ما خوش‏بین باشند. امام صادق (ع) می‏‏فرمایند: پدرم مرا به سه چیز سفارش و مورد تأدیب به این آداب قرار داد؛ اول: کسانی که با دوستان ناباب، مصاحبت و همراهی می‏کنند سالم نمی‏مانند، دوم: کسانی که کنترل الفاظ و زبانشان را ندارند و واژگانی که به کار می‏برند بدون قید و بند است در پایان کار پشیمان می‏شوند، سوم: کسانی که به مکان‏های نامناسب وارد می‏شوند مورد اتّهام قرار می‏گیرند.

18/11/91

عن ابى جعفر عليه السّلام قال: «وجدنا فى كتاب عليّ (ع) انّ رسول اللّه (ص) قال: و هو على منبره والذی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مَا أُعْطِيَ مُؤْمِنٌ قَطُّ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا بِحُسْنِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ وَ رَجَائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلُقِهِ وَ الْكَفِّ عَنِ اغْتِيَابِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ مُؤْمِناً بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الِاسْتِغْفَارِ إِلَّا بِسُوءِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ وَ تَقْصِيرِهِ مِنْ رَجَائِهِ وَ سُوءِ خُلُقِهِ وَ اغْتِيَابِهِ لِلْمُؤْمِنِينَ و عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ حُسْنُ الظَّنِّ بِاللَّهِ أَنْ لَا تَرْجُوَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا تَخَافَ إِلَّا ذَنْبَكَ»[1]؛ امام باقر (ع) می‏فرمایند: ما در کتاب علی (ع) یافتیم که علی (ع) می‏فرمایند: پیامبر اکرم (ص) بر بالای منبر فرمودند: هرگز به هیچ مؤمنی خیر دنیا و آخرت داده نشده مگر در پرتو چهار نکته: 1) حسن ظن به خداوند متعال داشته باشد. 2) امید به درگاه خداوند متعال داشته باشد. 3) حسن خلق داشته باشد. 4) از غیبت کردن در غیاب مؤمنین پرهیز کند. سپس حضرت فرمودند: خداوند متعال هیچ مؤمنی را بعد از توبه و استغفار موجب عذاب قرار نمی‏دهد مگر به خاطر: 1) سوء ظن به خداوند متعال؛ 2) امید نداشتن و مأیوس بودن از درگاه الهی؛ 3) بد اخلاقی و سوء خلق؛ 4) غیبت کردن. امام صادق (ع) درباره حسن ظن به خداوند متعال می‏فرماید: حسن ظن به خداوند این است که انسان به غیر خداوند متعال امید نداشته باشد و نترسد مگر از گناهی که انجام می‏دهد.

انسان‏هایی که به گناه آلوده می‏شوند از توفیقات زیادی محروم می‏شوند؛ مثلاً شیطان انسان را وسوسه می‏کند و نمی‏گذارد شب زودتر از خواب بیدار شود و به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال بپردازد، کما اینکه در روایات هم اشاره شده که اگر توفیق عبادت شبانه از شما سلب شد رفتار طول روز خود را بررسی کنید؛ چون کیفر گناه روز، بی توفیقی شب است و گناه هر کس هم به حسب خودش است، لذا انسان باید رفتار خودش را در طول شبانه روز کنترل کند و اینکه در روایات و کلمات بزرگان، چهار مرحله؛ مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه را مطرح کرده‏اند به خاطر همین است. در مرحله مشارطه، انسان با خود شرط کند تا از خود سری نفس جلوگیری کند و بعد از اینکه این شرط را گذاشت باید مراقبت داشته باشد تا از توجه به خداوند متعال غافل نشود و مرحله سوم، محاسبه است که انسان اعمال خود را بررسی کند، ببیند چه عملی از او سر زده است و در پایان هم خودش را مورد سرزنش قرار دهد که چرا اعمالی را انجام داده که مورد رضایت خداوند تبارک و تعالی نبوده است.

4/11/91